Wstrząs anafilaktyczny to zaburzenie podstawowych czynności krążenia i/lub układu oddechowego, które mogą być wywołane czynnikiem alergicznym lub niealergicznym. Jest to ciężka reakcja nadwrażliwości na bodziec, który dla zdrowej osoby byłby dobrze tolerowany. W przypadkach wystąpienia silnej anafilaksji, niezbędną czynnością jest podanie odpowiedniej domięśniowej dawki adrenaliny.

Z niniejszego artykułu dowiesz się:

• Co to jest wstrząs anafilaktyczny i czym się charakteryzuje;
• Czym jest wywołany i jak postępować w przypadku udzielania pierwszej pomocy;
• Jak zadbać o profilaktykę i jakie mogą być powikłania po przebytym ataku anafilaktycznym.

Więcej informacji na ten temat szczegółowego działania adrenaliny znajduje się tutaj: Adrenalina (Epinefryna) – jak na nas działa? – stosowanie oraz skutki uboczne.

Czym jest wstrząs anafilaktyczny?

Wstrząsem anafilaktycznym określany jest zespół ciężkich objawów chorobowych, wywołanych nadwrażliwością typu pierwszego (wg klasyfikacji angielskiego immunologa, Robina Coombsa). Reakcja anafilaktyczna wywołuje szereg procesów wewnętrznych, podczas których uwalniane są mediatory wywołujące niekorzystne stany organizmu. Szok anafilaktyczny cechuje się dużym niebezpieczeństwem dla stanu zdrowia człowieka. Sytuacja, która ma miejsce podczas ataku anafilaktycznego, jest dynamiczna i zmienna, a w skrajnych przypadkach może skończyć się śmiercią osoby dotkniętej wstrząsem. Kluczowe w postępowaniu z chorym jest udzielenie szybkiej i fachowej pomocy. Aspektem różniącym anafilaksję od wstrząsu anafilaktycznego jest występowanie hipotensji w tym drugim przypadku. Nagły spadek ciśnienia tętniczego to jeden z objawów ataku anafilaktycznego, który zmniejsza skuteczność przepływu krwi w tkankach. Nie można łączyć także wstrząsu anafilaktycznego z zespołem wstrząsu toksycznego.

Jakie są objawy wstrząsu anafilaktycznego?

Objawy wstrząsu anafilaktycznego pojawiają się po zetknięciu się osoby nadwrażliwej z czynnikiem wywołującym. W przypadku uczulenia, może być to reakcja anafilaktyczna po ukąszeniu owada, która trwa od kilku sekund, do kilku minut od momentu kontaktu. W niektórych przypadkach ciężka reakcja anafilaktyczna może wystąpić nawet kilkadziesiąt minut później, a w skrajnych sytuacjach (np. przy niektórych alergiach pokarmowych) po kilkudziesięciu godzinach. Im szybszy rozwój dynamicznych objawów ataku, tym większa szansa na ciężki przebieg wstrząsu. Jednym z początkowych symptomów zbliżającego się wstrząsu anafilaktycznego jest nabrzmienie błon śluzowych. Pojawiają się także alergiczne zmiany skórne, opuchlizna i zaczerwienienie, które zyskują na intensywności. W dalszej kolejności mogą pojawić się problemy z drożnością dróg oddechowych (skurcze krtani, obrzęk śluzówki czy języka uniemożliwia sprawne oddychanie) oraz z wydolnością sercowo-krążeniową (tachykardia, hipotensja, zatrzymanie akcji serca).

Co może spowodować wstrząs anafilaktyczny?

Wyróżnia się dwie grupy czynników, które mogą wywołać atak anafilaktyczny u osób nadwrażliwych. Najprostszy podział rozróżnia czynniki na alergiczne oraz niealergiczne. Wśród pierwszej grupy można wyodrębnić m.in. oddziaływanie:

• Niektórych leków (np. aspiryny), a także niewłaściwego stosowania suplementów diety u osób nadwrażliwych na zbyt dużą podaż mikroskładników, co może przyczyniać się do powstawania wstrząsów anafilaktycznych;
• Jadu owadów;
• Materiału lateksowego;
• Alergenów zawartych w składnikach żywnościowych;
• Alergenów unoszących się w powietrzu.

Niealergiczne bodźce, które mogą przyczyniać się do powstawania niebezpiecznych stanów anafilaktycznych, to m.in.:

• Szczepionki i różnorodne preparaty immunologiczne;
• Zwiększona obecność agresywnych mediatorów w żywności;
• Niezbadane dotąd konserwanty, czynniki występujące w środowisku, zanieczyszczenia żywności.

Wstrząs anafilaktyczny – co robić, pierwsza pomoc

Gwałtowny atak anafilaktyczny może rozwijać się bardzo dynamicznie, przez co występuje ograniczona możliwość udzielenia profesjonalnej pomocy przedmedycznej. W innych przypadkach zbliżający się atak może dać wyraźne symptomy, które pozwalają dostrzec niebezpieczeństwo (np. w przypadku niektórych alergenów, takich jak orzechy laskowe, może pojawiać się ból brzucha poprzedzający atak anafilaktyczny). Wciąż najczęstszą przyczyną zgonów pozostaje zbyt późna pomoc, dlatego w każdym przypadku należy działać możliwie szybko (w szczególności, gdy miał miejsce wstrząs anafilaktyczny u dziecka). Podstawowym zadaniem świadków jest zabezpieczenie osoby dotkniętej szokiem anafilaktycznym. Postępowanie podczas wstrząsu anafilaktycznego należy rozpocząć od odsunięcia czynnika, który wywołał ostrą reakcję alergiczną. Trzeba również sprawdzić, czy osoba oddycha prawidłowo oraz czy ma wyczuwalne tętno. Kolejny krok to powiadomienie ratowników medycznych o zaistniałej sytuacji. Może się zdarzyć, że poszkodowany ma przy sobie dawkę adrenaliny (oraz np. bransoletkę informującą, iż zmaga się z anafilaksją). Wówczas należy niezwłocznie podać zastrzyk, odbezpieczając nakładkę i celując w mięsień udowy. Do przyjazdu karetki osoba ze wstrząsem powinna pozostawać w bezpiecznej pozycji, najlepiej z nieco uniesionymi nogami.

Jakie mogą wystąpić powikłania po wstrząsie anafilaktycznym?

Atak anafilaktyczny to niezwykle niebezpieczny stan, który w najgorszym przypadku może zakończyć się śmiercią poszkodowanego. Osoby, które są narażone na nadwrażliwość pokarmową, np. na orzechy, powinny zadbać o odpowiednią profilaktykę pod kątem możliwości wystąpienia ataków anafilaktycznych. W wyniku wstrząsu może dojść do zatrzymania bądź ograniczenia akcji serca. To zaś prosta droga do uszkodzenia mózgu, czy wystąpienia zaburzeń prawidłowego rytmu serca. Kolejnymi powikłaniami po ataku anafilaktycznym mogą być: niewydolność nerek, zawał mięśnia sercowego, czy wstrząs kardiogenny. Najpoważniejszym powikłaniem po ataku jest śmierć, dlatego należy działać szybko i zdecydowanie, kiedy wstrząs nastąpi. Skutecznie udzielona pierwsza pomoc może uratować zdrowie i życie osoby.

Czy da się zapobiegać wstrząsowi anafilaktycznemu?

Kluczem w zapobieganiu wstrząsowi anafilaktycznemu jest profilaktyka. Należy się systematycznie badać pod kątem nadwrażliwości, w szczególności wtedy, gdy pojawiają się niepokojące objawy. Profilaktyka powinna być prowadzona w sposób logiczny, zatem jeśli jesteśmy uczuleni tylko na jad owadów, nie musimy unikać innych składników pokarmowych, które są dla naszego organizmu ważne. Przykładowo, nie powinniśmy unikać orzechów takich jak migdały, jeśli nie jesteśmy narażeni na reakcję anafilaktyczną. Co więcej, mogą one przyczynić się do poprawy stanu naszego zdrowia, wzmacniając naczynia krwionośne i naturalnie obniżając ciśnienie tętnicze krwi. Jeśli mieliśmy kiedykolwiek symptomy szoku anafilaktycznego, zaopatrzmy się w zestaw pierwszej pomocy, w doborze którego pomoże nam lekarz pierwszego kontaktu. Przede wszystkim jednak należy unikać kontaktu z alergenem (lub czynnikiem niealergicznym), który może wywołać u nas wstrząs anafilaktyczny.