Nowotwory złośliwe to druga najczęstsza przyczyna zgonów w Polsce i na świecie. Mechanizm powstawania choroby polega na nieprawidłowym rozroście tkanek, bez jakiejkolwiek kontroli organizmu. Wówczas w obrębie organów pojawiają się łagodne, złośliwe lub częściowo złośliwe guzy diagnozowane zazwyczaj przy rutynowych badaniach. Przez bardzo długi czas mogą one nie dawać żadnych objawów lub objawiać się niespecyficznie, dlatego często diagnozuje się je zbyt późno. Pacjenci onkologiczni w zaawansowanym stadium choroby skarżą się na bóle nowotworowe, które przyjmują różną postać.

Czego dowiesz się z poniższego artykułu?

• Jakie są rodzaje i charakterystyka bólów nowotworowych? 
• Czy guz nowotworowy boli? 
• Jakie są objawy bólów nowotworowych? 
• Jakie są metody leczenia bólu? 
• Nowoczesne metody leczenia bólu nowotworowego. 
• Jakie są niefarmakologiczne metody leczenia bólu? 
• Psychologiczne metody leczenia bólu - co warto wiedzieć? 
• Jak złagodzić ból nowotworowy? 

Zobacz także artykuł: Rak - choroba genów, ale też odporności. Jak wzmocnić organizm, by nie zachorować na nowotwór?

Bóle nowotworowe – rodzaje i charakterystyczne objawy

Czy guz nowotworowy boli? Ból jest częstym objawem choroby nowotworowej. Może wystąpić na każdym jej etapie, jednak najczęściej dotyka pacjentów w zaawansowanym stadium rozwoju raka. Ból nowotworowy przed śmiercią wymaga u około 3/4 chorych stałego przyjmowania leków przeciwbólowych. Wyróżnia się kilka rodzajów bólów nowotworowych w zależności od ich występowania i nasilenia. 

Bóle nowotworowe - objawy: 

• ból somatyczny - samoistny, uciskowy, łatwy do zlokalizowania, stały, 
• ból kostny - narastający podczas ruchów, ucisku lub samoistny, występuje również w nocy, 
• ból trzewny - rozlewający, głęboko ulokowany, może nakładać się na ból o charakterze kolki, 
• bóle neuropatyczne - stały, dokuczliwy, tępy, z nakładającymi się wrażeniami kłucia, szarpania. 

Szczególne bóle nowotworowe - objawy: 

• ból przebijający - jest to nagły, zaostrzający się, przemijający i niezwykle silny ból, narastający spontanicznie i napadowo pomimo przyjmowania leków przeciwbólowych, 
• ból końca dawki - ból pojawiający się przy końcowym działaniu leków związanych. Jest bardzo uciążliwy i w objawach przypomina ból przebijający. 

Metody pomiaru siły bólu w chorobie nowotworowej – jak ocenić natężenie bólu?

Ból w chorobie nowotworowej może być bardzo uciążliwy. W ocenie jego natężenia wykorzystuje się najczęściej skale opierające się na różnych kryteriach. Najpowszechniejsza jest skala numeryczna w której pacjenci subiektywnie oceniają bóle nowotworowe w skali 0-10., gdzie 0 oznacza brak bólu, a 10 - ból najsilniejszy do wyobrażenia. Ból w chorobie nowotworowej ocenia się również za pomocą skali wzrokowo-analogowej oraz skali Likerta. 

Drabina analgetyczna - schemat farmakologicznego leczenia bólu nowotworowego

Drabina analgetyczna to opracowany przez WHO schemat leczenia lekami przeciwbólowymi. Leczenie bólu nowotworowego również opiera się na tej drabinie, co ma na celu złagodzić ból nowotworowy. Drabina analgetyczna i metody leczenia bólu oparte na tym schemacie wyglądają jak poniżej. 

• Stopień I - ból o lekkim nasileniu, oceniany w skali numerycznej od 1 do 4. Leczenie bólu nowotworowego polega na stosowaniu leków nieopioidowych, takich jak NLPZ czy paracetamol. 
• Stopień II - ból o umiarkowanym nasileniu, oceniany w skali 4-6. Główne metody leczenia bólu to zastosowanie nieco słabszych opioidowych, takich jak tramadol, dihydrokodeina czy też etylomorfina. 
• Stopień III - ból o dużym nasileniu, oceniany przez chorych na 6 lub więcej. Leczenie bólu nowotworowego o takiej skali polega na podawaniu opioidowych farmaceutyków takich jak morfina, fentanyl, buprenorfina, oksykodon oraz metadon. Często włącza się również nieopiodowe leki. Dlaczego morfina nie pomaga? Sama morfina w przypadku bólów przebijających może mieć zbyt słabe działanie i narażać chorych na dodatkowe cierpienie. 

Bóle receptorowe u chorych na raka: charakterystyczne cechy, metody leczenia i wdrażane leki

Bóle receptorowe powstają na skutek podrażniania receptorów znajdujących się w okolicy tkanek. Są łatwe do zlokalizowania, samoistne, uciskowe lub głębokie, ostre i rozlewające się o trudnej do określenia lokalizacji. Leczenie bólu nowotworowego w tym wypadku zawsze rozpoczyna się od zastosowania leków z I stopnia drabiny, czyli paracetamolu lub NLPZ w dawce dobranej indywidualnie do pacjenta. Dopiero w kolejnym kroku metody leczenia bólu opierają się na włączeniu opioidów wspomaganych lekiem dodatkowym. Ból nowotworowy przed śmiercią jest bardzo wysoko oceniany w skali bólu, dlatego stosuje się najsilniejszy lek przeciwbólowy i leki wspomagające o skojarzonym mechanizmie działania. 

Bóle neuropatyczne w chorobie nowotworowej

Jak już zostało wspomniane, bóle neuropatyczne cechuje dokuczliwość i tępy charakter, stałe nasilenie oraz nakładające się wrażenie kłucia związane z podrażnieniem układu nerwowego. Leczenie bólu nowotworowego w postaci neuropatycznej polega na podobnym schemacie dawkowania leków jak w przypadku bólu receptorowego. Nowoczesne metody leczenia bólu zakładają kombinację leków o różnym mechanizmie działania, skojarzonych z lekami wspomagającymi o różnej dawce. 

Nowotworowe bóle kości – kiedy występują? Czy pojawiają się u wszystkich chorych?

Ból nowotworowy kości i częste bóle stawów w chorobie nowotworowej nie są jedynie objawem u pacjentów chorych na raka kości. Szacuje się, że u około 20% pacjentów onkologicznych występuje ból nowotworowy kości, związany najczęściej z przerzutami do organów ruchu. Powstają one w wyniku interakcji komórek nowotworowych oraz komórek zrębu kostnego. Często pacjenci skarżą się również na bóle stawów w chorobie nowotworowej. Bóle nowotworowe tego typu łagodzone są zazwyczaj poprzez podawanie leków z I lub II stopnia drabiny analgetycznej. 

Ból pod kontrolą - metody leczenia bólu u chorych na nowotwory

Skuteczne leczenie bólu nowotworowego znacznie podnosi jakość życia pacjentów onkologicznych. Jak złagodzić ból nowotworowy? Nowoczesne metody leczenia bólu obejmują zarówno leczenie farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne metody leczenia bólu, w tym psychologiczne metody leczenia bólu. Farmakologiczne metody leczenia bólu opierają się na podawaniu stosownych leków, o czym decyduje lekarz prowadzący. Niefarmakologiczne metody leczenia bólu to m.in. homeopatia, dbanie o odpowiednie odżywienie pacjentów onkologicznych poprzez żywność specjalnego przeznaczenia medycznego oraz suplementację witamin i minerałów. Odpowiednie odżywienie chorego i psychologiczne metody leczenia bólu, takie jak terapia czy techniki relaksacji przekładają się na poprawę samopoczucia i subiektywne łagodzenie bólu nowotworowego. 

Schematy leczenia bólu nowotworowego – jakimi lekami złagodzić ból w chorobie nowotworowej?

Nowoczesne metody leczenia bólu zakładają stosowanie terapii skojarzonych. W leczeniu bólu nowotworowego lekami pierwszego rzutu zawsze powinny być leki nieopioidowe, takie jak NLPZ czy paracetamol. Dopiero w kolejnych etapach włącza się najpierw słabe leki opioidowe (najczęściej tramadol, dihydrokodeinę). Najsilniejszy lek przeciwbólowy jakim jest morfina i inne silne opioidy podaje się w przypadku silnego bólu nowotworowego przed śmiercią lub w zaawansowanym stadium choroby, gdzie dominują bóle przebijające. Na tym etapie sama morfina nie pomaga i konieczne jest zazwyczaj włączenie leków wspomagających, jednak o całej procedurze i dawkowanie decyduje lekarz prowadzący. 

Stosowanie morfiny w bólu nowotworowym – bezpieczeństwo stosowania stosowaniu silnych leków opioidowych

Morfina jest uznawana za najsilniejszy lek przeciwbólowy. Leczenie bólu nowotworowego za pomocą morfiny jest w większości przypadków niezwykle efektywne. Poza działaniem przeciwbólowym, morfinę i inne silne leki opioidowe, wykorzystuje się w łagodzeniu innych objawów nowotworów złośliwych takich jak duszności czy silny kaszel. Morfina jest dobrze tolerowana przez pacjentów onkologicznych, a zarazem jest jednym z najskuteczniejszych leków, w pełni bezpiecznym i wygodnym w stosowaniu. Pomimo posiadania właściwości uzależniających nie jest to regułą i nie dotyczy każdego z pacjentów.