Oko ludzkie można porównać do układu optycznego aparatu fotograficznego, składającego się z przesłony, soczewki załamującej promienie świetlne oraz siatkówki, na której powstaje obraz. Oczywiście jego budowa jest dużo bardziej skomplikowana. Promień światła wpuszczany jest do oka przez źrenicę, która pełni funkcję przesłony. Następnie przechodzi przez rogówkę i pada na soczewkę. Dzięki akomodacji soczewka potrafi wyostrzyć obraz przedmiotów położonych w różnych miejscach, nawet bardzo odległych. W wyniku tego na siatkówce oka powstaje ostry obraz. Znajdujące się w niej czopki i pręciki nadają mu barwy oraz odcienie i przekształcają je w impulsy elektryczne, które następnie przenoszone są do mózgu przez nerwy wzrokowe. Tak dzieje się u zdrowego człowieka. Przy astygmatyzmie obraz jest nieostry i zniekształcony.
Czym jest astygmatyzm?
Chociaż często spotykamy się z tym określeniem, nie każdy wie, co to jest astygmatyzm i na czym dokładnie polega. Ogólnie wiadomo, że przyczynia się do niewyraźnego i zamazanego widzenia przedmiotów. Wyjaśnijmy zatem, czym spowodowany jest astygmatyzm. Co to dokładnie oznacza? Jak powstaje? Otóż w zdrowym oku, przy prawidłowym widzeniu, promienie świetlne, pochodzące od każdego przedmiotu, skupiane są przez układ optyczny oka dokładnie w jednym punkcie, na siatkówce. Obraz jest wtedy ostry i wyraźny. Astygmatyzm powoduje, że wiązka światła skupia się w dwóch punktach, w wyniku czego obraz jest niewyraźny. Wada ta zaliczana jest przez specjalistów do wad refrakcji. Jeśli do tego dołącza się na przykład krótkowzroczność, obydwa te punkty znajdą się przed siatkówką, zaś przypadku dalekowzroczności – za siatkówką. Dlaczego tak się dzieje? Najczęściej przyczyna tkwi w deformacji rogówki i soczewki oka, które muszą być sferyczne (tzn. powierzchnie łamiące światło powinny być wycinkiem kuli). Kiedy nie są sferyczne, tak jak ma to miejsce w przypadku astygmatyzmu, załamywanie światła przez układ optyczny oka w płaszczyźnie poziomej jest inne, niż w płaszczyźnie pionowej. Najczęściej (ok. 98% przypadków) jest to spowodowane rozciągnięciem i zniekształceniem rogówki lub soczewki oka (w przekroju – zamiast kuli mamy kształt piłki do rugby). Rzadziej astygmatyzm jest spowodowany nieosiowym ustawieniem soczewki oka. Astygmatyzm prosty występuje wtedy, gdy załamywanie światła w płaszczyźnie pionowej jest silniejsze niż w płaszczyźnie poziomej (niezborność prosta). Jeśli silniejsze załamywanie światła dotyczy płaszczyzny poziomej, nazywamy to astygmatyzmem odwrotnym. Istnieje też trzecia, bardziej skomplikowana wada – tzw. astygmatyzm nieregularny (niezborność nieregularna), w której załamywanie światła jest różne w różnych miejscach jednej płaszczyzny. Specjaliści wyróżniają cztery stopnie astygmatyzmu: niski (do 1 dioptrii), średni (1-5 D), wysoki (2-3 D) oraz bardzo wysoki (powyżej 3 D). Dioptria (D) jest miarą zdolności skupiającej soczewki oka, a jej wymiarem jest odwrotność metra.
Jak wygląda test na astygmatyzm?
Astygmatyzm najczęściej występuje z krótkowzrocznością lub dalekowzrocznością, dlatego jest trudny do zdiagnozowania. Okuliści stosują w diagnostyce keratoskop, oftalmometr Jawala oraz wideokardiografię komputerową. Badania te są bezbolesne, ponieważ polegają jedynie na obserwacji oka przy użyciu różnych przyrządów. Prosty test na astygmatyzm można wykonać również samodzielnie, nie wychodząc z domu.
Należy usiąść naprzeciw monitora, a następnie oddalić się od niego na odległość około 40 cm (jeżeli używamy soczewek kontaktowych lub okularów, trzeba je założyć). Następnie zasłaniamy lewe oko (bez uciskania go) i obserwujemy linie na obrazku. Przy prawidłowym widzeniu powinny być proste i mieć jednakową grubość i wyraźność. Jeśli niektóre linie wydają się ciemniejsze lub jaśniejsze niż pozostałe, może to oznaczać, że w oku występuje astygmatyzm. Badanie powtarzamy dla drugiego oka. Jeżeli test wskazuje na występowanie wady, należy umówić się na wizytę u specjalisty.
Jakie są objawy astygmatyzmu?
Głównym objawem astygmatyzmu jest problem z widzeniem. Jeśli w księżycową noc spojrzymy na niebo i ujrzymy dwa księżyce obok siebie, zamiast jednego, możemy być pewni, że cierpimy na wysoki astygmatyzm. Objawy są wtedy szczególnie charakterystyczne. Przy niższych stopniach wady obraz księżyca będzie niewyraźny i zamglony. Ponadto można odczuwać zaburzenia przestrzeni (widać nieostre kontury przedmiotów, w szczególności linii poziomych i pionowych). Astygmatyzmowi często towarzyszą bóle głowy w okolicy czoła. Do innych objawów należą: mrużenie i tarcie oczu, przekrzywianie głowy i częste mruganie. Jest to spowodowane chęcią poprawienia ostrości widzenia przez zmianę ogniskowania obrazu na siatkówce, przesuwając je z osi poziomej na pionową i odwrotnie. Brak lub nieprawidłowa korekcja astygmatyzmu może prowadzić do zapalenia spojówek. Do ogólnych objawów astygmatyzmu zalicza się: zamazane widzenie przy obserwacji przedmiotów z bliska i daleka, widzenie jak za mgłą (tzw. mgła na oku), widzenie linii prostych jako krzywych, napięcie w obrębie gałek ocznych, swędzenie, pieczenie i łzawienie oczu, mylenie liter, szybkie zmęczenie oczu przy czytaniu, widzenie gwiazd jako plamek, obniżony poziom rozumienia czytanego tekstu oraz problemy z koncentracją.
Co może być przyczynami astygmatyzmu?
Niestety, pomimo ogromnego rozwoju okulistyki na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat, do tej pory nie ustalono przyczyn astygmatyzmu. Wiadomo, że często uwarunkowany jest on genetycznie i może wystąpić w każdym wieku. Najczęściej spowodowany jest deformacją rogówki lub soczewki. Często przyczyną nierównej powierzchni rogówki są urazy gałki ocznej. Na przykład zmianę kształtu rogówki mogą spowodować blizny, które występują po jej urazie. Astygmatyzm oka pojawia się też jako powikłanie po zabiegu chirurgicznym. Może również rozwinąć się w wyniku schorzeń rogówki, np. stożka rogówki, który sprawia, że rogówka przybiera kształt stożka.
Jak leczyć astygmatyzm?
Schorzenia nie da się wyleczyć. Wadę koryguje się za pomocą specjalnych szkieł i miękkich lub twardych soczewek kontaktowych cylindrycznych. Osoby z bardzo wysokim astygmatyzmem powinny nosić twarde soczewki kontaktowe, które stosuje się również przy nieregularności powierzchni rogówki. Astygmatyzm złożony wyrównywany jest za pomocą szkieł torycznych. Bogaty wybór soczewek kontaktowych można znaleźć na stronie Krople do oczu i soczewki kontaktowe. Zobacz też astygmatyzm okulary. Jeśli wada jest bardzo uciążliwa i znacznie utrudnia normalne funkcjonowanie, można ją usunąć chirurgicznie lub laserowo. W latach 70. XX wieku stosowano keratotomię promienistą. Polegała ona na zmianie siły ogniskowania promieni świetlnych przez wykonanie kilku głębokich, promienistych nacięć wokół źrenicy w rogówce oka. Obecnie stosuje się nowoczesne metody z zastosowaniem lasera. Laserowa korekcja wzroku polega głównie na zmianie krzywizny rogówki przy użyciu innego narzędzia używanego do operacji. Skalpel został zastąpiony przez bardzo precyzyjne jałowe narzędzie, jakim jest promień lasera. Najczęściej stosuje się metodę PRK (laserowa keratotomia fotorefrakcyjna) oraz rzadziej LASIK (laserowe modelowanie powierzchni rogówki). Korekcja astygmatyzmu może być przeprowadzona podczas operacji zaćmy – wówczas zamiast zwykłej soczewki wszczepia się toryczną.
Soczewki toryczne – wybór i rodzaje
Przy niskim astygmatyzmie (do 1 D) okulary przeważnie nosi się tylko do nauki, prowadzenia samochodu i pracy przy komputerze. Przy większym należy nosić okulary na stałe, co jest dosyć uciążliwe. Pełny komfort w życiu codziennym dają odpowiednio dobrane szkła kontaktowe, czyli soczewki. Astygmatyzm można z powodzeniem korygować przez zastąpienie nimi tradycyjnych okularów. Soczewki toryczne zapewniają kombinację sferyczno-cylindryczną, ponieważ mają w każdym południku inny promień krzywizny (ich kształt sprawia, że wartości mocy refrakcyjnej lub mocy skupiającej soczewki są różne w przekroju pionowym i poziomym). Posiadają one grubszą strefę dolną, co zapobiega rotacji soczewki w oku i umożliwia stałą oraz przewidywalną orientację soczewki, co przekłada się na lepszą ostrość widzenia. Obecnie na rynku dostępny jest szeroki wybór soczewek kontaktowych. Każdy wybór powinien być zawsze skonsultowany z okulistą, w zależności od wady wzroku. Zasadniczo dostępne są dwa rodzaje soczewek – jednodniowe oraz okresowe. Jednodniowe, jak sama nazwa wskazuje, są jednorazowe, czyli po całym dniu użytkowania należy je wyrzucić. Soczewki okresowe, w zależności od użytego materiału i zastosowanej technologii, można nosić przez dłuższy okres. Do wyboru są także soczewki kolorowe, dzięki którym można nadać tęczówkom oczu wybraną barwę. Toryczne soczewki kontaktowe mogą być wykonane z różnych materiałów: tworzyw miękkich lub twardych oraz sztywnych tworzyw gazoprzepuszczalnych (RGP). Te ostatnie są bardziej delikatne i lepiej utrzymują się we właściwym położeniu. Wymagają jednak dłuższego okresu adaptacji, ponieważ sprawiają wrażenie „suchości” w oku. Wygodniejsze i łatwiejsze w użytkowaniu są soczewki miękkie, pod warunkiem, że zostały właściwie dopasowane do oka.
Zobacz także: Jak dbać o oczy?
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
