Ostatnio zaobserwować można znaczny wzrost zgonów spowodowanych sepsą. Jest to zjawisko szczególnie niepokojące, zwłaszcza jeśli dochodzi do niego w sterylnych warunkach szpitalnych. Okazuje się, że przyczynę wcale nie stanowi brak odpowiedniej opieki lekarskiej, ale ciągle wzrastająca oporność na antybiotyki. W takiej sytuacji nawet zwykłe zabiegi, jak choćby zmiana cewnika, założenie drenu czy wkłucie dożylne, mogą spowodować u pacjenta sepsę. Szczególnie są na nią narażone osoby osłabione chorobą, przemęczone, zestresowane i będące w ogólnym złym stanie zdrowia. Posocznica może rozwinąć się po każdej poważnej infekcji, np. zapaleniu płuc, infekcji układu moczowego itp. Najczęściej zdarza się u dzieci, pacjentów szpitali, osób w podeszłym wieku i o obniżonej odporności.
Czym jest sepsa (posocznica)?
Jeszcze do niedawna specjaliści nie byli zgodni, jeśli chodzi o kwestię jednoznacznego określenia terminu sepsa – co to dokładnie oznacza, czy jest to choroba i na czym polega. Dopiero w 2016 roku ustalono precyzyjną definicję posocznicy. Sepsa została określona jako zespół objawów związanych z nieprawidłową reakcją organizmu na zakażenie, co prowadzi do dysfunkcji wielonarządowej (czyli uszkodzenia tkanek i narządów), zagrażającej życiu. Jak długo rozwija się sepsa? Jej przebieg jest gwałtowny i może doprowadzić do wystąpienia stanu krytycznego w ciągu kilku lub kilkunastu godzin. Objawy posocznicy mogą mieć różne nasilenie, dlatego została ona podzielona na trzy kategorie: sepsę, ciężką sepsę oraz wstrząs septyczny. U pacjentów zmagających się z posocznicą obserwuje się często leukocytozę (liczba białych krwinek wzrasta powyżej 12000/μl) lub leukopenię (ilość białych krwinek jest mniejsza niż 4000/μl)). We krwi oraz tkankach i jamach ciała pacjentów wykrywa się także obecność patogenów, które wywołały posocznicę.
Co wywołuje sepsę? – Przyczyny
Chociaż mechanizm powstawania sepsy został dobrze rozpoznany, do tej pory nie udało się ustalić, co jest jej przyczyną. Wiadomo, że mogą ją wywołać bakterie, grzyby (np. Candida albicans), wirusy oraz wytwarzane przez nie toksyny. Wśród bakterii wymienia się najczęściej gronkowce, paciorkowce meningokoki (sepsa meningokokowa), pneumokoki, oraz Eschericha coli. Z niewiadomej przyczyny potrafią w gwałtowny sposób rozprzestrzenić się po całym organizmie i wywołać jego niewydolność, poprzez uszkodzenie najważniejszych narządów wewnętrznych (serca, płuc, nerek, wątroby itd.). Posocznica postępuje niezwykle szybko i często doprowadza do stanu krytycznego, zagrażającego życiu.
Jakie są objawy sepsy? – Najczęstsze
W początkowej fazie trudno przewidzieć, że pacjentowi zagraża sepsa. Objawy w postaci ogólnego osłabienia i rozbicia mogą wskazywać na przeziębienie lub rozwijającą się grypę. Jednak w bardzo krótkim czasie symptomy te ulegają nasileniu i wywołują gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia pacjenta. Wzrasta jego tętno (powyżej 90 uderzeń na minutę) i przyspiesza oddech (powyżej 20/min). Charakterystycznym objawem jest tzw. gorączka septyczna. Polega ona na wzroście temperatury ciała powyżej 38 stopni Celsjusza lub wprost przeciwnie – nagłym jej obniżeniu (poniżej 36 stopni). Jest to typowe dla toczącej się w organizmie ogólnoustrojowej reakcji zapalnej. Ponadto objawom tym może towarzyszyć ból głowy, stawów, mięśni i brzucha, wymioty, biegunka, senność oraz drgawki i zaburzenia świadomości. Jeśli na skórze pojawiają się czerwone wybroczyny, z dużym prawdopodobieństwem można przypuszczać, że występuje sepsa. Wysypka wybroczynowa nie blednie pod naciskiem. Sepsa u dzieci rozwija się szybciej niż sepsa u dorosłych. Ponadto dochodzi do zaburzenia oddychania, skąpomoczu i obniżenia napięcia mięśniowego. Początkowe objawy sepsy u dzieci są bardziej złożone. Maluchy stają się marudne i płaczliwe, są rozdrażnione i nie mają apetytu. W każdym przypadku podejrzenia posocznicy należy jak najszybciej udać się do szpitala lub wezwać pogotowie, ponieważ liczy się każda minuta. Jeśli dojdzie do wstrząsu septycznego, następuje gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego krwi, niedotlenienie tkanek i narządów i zagrażająca życiu niewydolność wielonarządowa.
Sepsa: badania wykrywające – jak wykryć?
Do 2016 roku zdiagnozowanie sepsy trwało dosyć długo, ponieważ opierało się na obserwacji postępującej niewydolności narządowej w tzw. skali SOFA. Polegało ono na monitorowaniu występowania niedociśnienia tętniczego, niewydolności nerek i wątroby, niewydolności oddechowej, zapalenia jelit, zaburzenia świadomości itp.). Dopiero wówczas wykonywano niezbędne badania mikrobiologiczne potwierdzające obecność patogenów, antybiogram oraz badania obrazowe (RTG, tomografię komputerową, USG), pozwalające wykryć ogniska zapalne. W 2016 roku nastąpił przełom, który zrewolucjonizował diagnostykę i leczenie sepsy. Stało się to możliwe dzięki zdobyczom nowoczesnej technologii pozwalającej w bardzo krótkim czasie (około 20 minut) wykryć we krwi pacjenta markery sepsy (prokalcytoninę). Duże aparaty diagnostyczne, które do tej pory znajdowały się jedynie w nielicznych szpitalach, posiadających doskonale wyposażone laboratoria, obecnie dzięki niedużym rozmiarom (aparaty Labgeo IB-10) umożliwiają zdiagnozowanie sepsy w karetce pogotowia, na izbie przyjęć, a nawet w gabinecie lekarskim, co znacznie zwiększa szanse pacjenta na przeżycie.
Czy da się zarazić sepsą?
Sepsa nie jest chorobą, którą można się od kogoś zarazić. Może ona natomiast wystąpić nieoczekiwanie, nawet na skutek niewinnej infekcji. Zależy to jedynie od odporności pacjenta, jego stanu zdrowia i kondycji. Nawet ogólne osłabienie, stres czy przemęczenie mogą zmniejszyć odporność na infekcje.
Jak się chronić przed sepsą? – Profilaktyka
Jedyną skuteczną metodą pozwalającą uchronić się przed wystąpieniem sepsy jest dbałość o swoje zdrowie. Organizm zdrowy, wypoczęty i silny jest mniej podatny na tego typu zagrożenie. Odporność na infekcje można zwiększyć przez prowadzenie higienicznego trybu życia, na które składają się: niestosowanie używek, unikanie picia nadmiernej ilości kawy, regularny wysiłek fizyczny, regularność w przyjmowaniu posiłków, unikanie sytuacji stresujących i przemęczenia, spokojny i długi sen, odpoczynek (najlepiej aktywny) po każdej pracy (zarówno fizycznej, jak i umysłowej). Należy stosować odpowiednio zbilansowaną dietę, bogatą w witaminy i minerały, pozwalającą utrzymać prawidłową masę ciała. Równie ważne jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny) Nie należy niepotrzebnie narażać się na infekcje – lekarze zalecają unikanie kontaktu z osobami cierpiącymi na choroby zakaźne, regularne leczenie ubytków w zębach, odkażanie zranień itd. W profilaktyce sepsy najlepiej byłoby zaszczepić się przeciwko wszystkim gatunkom mikroorganizmów chorobotwórczych, niestety jeszcze takiej szczepionki nie wynaleziono. Można jednak skorzystać ze szczepienia przeciw:
- meningokokom, które wywołują zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- pneumokokom, które są najczęstszymi sprawcami zakażenia dróg oddechowych i zapalenia płuc,
- Haemophilus influenzae grupy B wywołującym głównie zakażenia układu oddechowego i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Jest to szczególnie wskazane dla osób często narażonych na kontakt z chorymi (lekarze, pielęgniarki, opieka społeczna itp.) oraz z niską odpornością organizmu.
Leczenie sepsy
W leczeniu posocznicy bardzo ważne jest ustalenie przyczyny, która wywołała uogólniony stan zapalny pacjenta. Dlatego wykonuje się antybiogram, aby podać antybiotyki skutecznie likwidujące patogeny. Szybkie wykrycie i usunięcie ognisk zakażeń i stanów zapalnych (np. drenaż, ekstrakcja zęba, wycięcie ropni) zwiększa szanse na powrót do zdrowia. Nieraz jednak trudno jest wykryć patogeny w organizmie chorego, ponieważ sepsa może być wywołana również przez grzyby, wirusy oraz toksyny. W takich sytuacjach stosuje się leki zmniejszające stan zapalny, wspomagające pracę serca i kortykosteroidy. Funkcje życiowe pacjenta podtrzymuje się za pomocą specjalistycznej aparatury i środków farmakologicznych. Gdy rokowania są dobre, leczenie sepsy na ogół trwa ok. 20. dni. Nadal jednak śmiertelność w przypadku posocznicy jest wysoka i wynosi od 30 do 50%.
Zobacz także:
