Niedobór jodu – przyczyny, objawy i leczenie. Jakie badania wykonać na tarczycę?

Obecność jodu w organizmie posiada ogromne przełożenie na jakość jego funkcjonowania. Ludzkie ciało jest szczególnie wyczulone na odstępstwa od normy. Zarówno nadmiar jak i niedobór jodu jest bardzo niebezpieczny. Jod największy wpływ ma na pracę tarczycy, a hormony produkowane przez ten narząd odpowiadają za funkcjonowanie niemal całego organizmu. Co więcej, przekłada się to również na kondycję psychiczną. Przedstawiamy dlaczego jod jest tak ważny dla zdrowia oraz kiedy i jak należy go uzupełnić.

Z naszego artykułu dowiesz się o:

• wpływie jodu na organizm, 
• funkcjach tarczycy i czym skutkują zaburzenia jej pracy, 
• sposobie określenia poziomu jodu w organizmie, 
• metodach uzupełnienia niedoboru jodu, 
• przebiegu leczenia niedoczynności tarczycy spowodowanej niedoborem jodu. 

Zobacz także artykuł: Wpływ tarczycy na poziom libido i potencję u mężczyzn.

Jod - gdzie występuje i na co pomaga?

Jod to bardzo istotny pierwiastek, który rzutuje na przebieg procesów produkowania hormonów tarczycy. Przy jego uczestnictwie wytwarzana jest tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3). Prawidłowe wytwarzanie tych hormonów jest kluczowe dla pracy całego organizmu ze względu na szeroki obszar oddziaływania. Zapewniają m.in. właściwy przebieg przemiany materii, termogenezę, a także przekładają się na jakość rozwoju mózgu i zapewniają prawidłową pracę całego układu nerwowego. 

Hormony tarczycy - co wydziela przysadka i jak stymuluje organizm?

Praca tarczycy posiada przełożenie na funkcjonowanie całego organizmu, choć sama waży ok. 30 gramów. Produkowane przez nią hormony posiadają zdolność regulowania prawie każdego układu w ludzkim ciele. Dodatkowo hormony produkowane przez tarczycę przekładają się na metabolizm białek, węglowodanów i tłuszczów, a także oddziałują na gospodarkę wodno-elektrolitową i wapniowo-fosforanową. 

Tarczyca jest odpowiedzialna za produkowanie hormonów tj.:

• Tyroksyna (T4);
• Trójjodotyronina (T3);
• Kalcytonina.

W produkowaniu hormonów tarczycy kluczowa jest rola przysadki mózgowej. Stymuluje ona organizm do produkcji hormonów z uwagi na zdolność do określenia potrzeb organizmu i rozsyłania sygnałów do poszczególnych narządów i gruczołów, aby uregulować pełnione przez nie funkcje, co w konsekwencji pozwala na stworzenie odpowiedniego środowiska. 

Zaburzenia funkcji tarczycy - czym jest TSH, FT4 i FT3

Do najczęściej występujących zaburzeń funkcji tarczycy można zaliczyć:

• nadczynność tarczycy - nadmiar hormonów tarczycy,
• niedoczynność tarczy - niedobór hormonów tarczycy.

Zarówno niedoczynność jak i nadczynność tarczycy uznawane są za najczęstsze zaburzenia hormonalne. Szacunkowo schorzenia i zaburzenia tarczycy występują u 20% Polaków.

Do zdiagnozowania tych zaburzeń konieczne jest określenie poziomu hormonów, tj.:

• TSH - hormon produkowany przez przysadkę mózgową, który stymuluje tarczycę do produkowania i wydzielania hormonów,
• FT4 - wolna tyroksyna - hormon produkowany przez tarczycę,
• FT3 - trijodotyroniny - hormon produkowany przez tarczycę.

Oznaczenie poziomu jodu w moczu - ocena stanu tarczycy

Badanie, które wskazuje jak sprawdzić poziom jodu w organizmie to określenie jego stężenia w moczu. Jest to metoda, która pozwala na dokładne określenie stanu tarczycy. Stężenie jodu w moczu pozwala na określenie jakości pracy. Obecność jodu w organizmie pozwala na przeprowadzenie syntezy tyroksyny, jak i również odbywa się to na aktywne formy trójjodotyroniny. Główną przesłanką do przeprowadzenia tego badania jest występowanie wola, czyli powiększonej tarczycy. Na to badanie można się także zdecydować w przypadku nadmiernej ospałości, spowolnienia procesów myślowych i zaburzeń koncentracji. Dostrzegalne mogą być również zmiany na skórze, która zaczyna się łuszczyć i wysuszać. 

Czym jest wola endemiczna?

Wola endemiczna to stan, w którym doszło do powiększenia tarczycy. Przypadłość ta jest charakterystyczna dla społeczeństwa, które mieszka w okolicach ubogich w jod w pożywieniu. O woli endemicznej można mówić, jeżeli dotyka ona 10% dorosłych mieszkańców danego terenu. 

Niedobór jodu a problemy z tarczycą

Niedobór jodu w organizmie powoduje powiększenie tarczycy. Powstaje wówczas tzw. wola. Równolegle w organizmie mogą rozwijać się także inne choroby tego narządu.  Niedobór jodu przynosi bardzo dotkliwe skutki. Zaburzone są procesy wytwarzania hormonów tarczycy, tj. tyroksyna i trijodotyronina, które rzutują na pracę mózgu, układu nerwowego i kostnego. Należy pamiętać, że u kobiet w ciąży niedobór jodu prowadzi do poważnych zaburzeń rozwoju mózgu płodu i kretynizmu. 

Badanie poziomu jodu w moczu – na czym polega?

Osoby, które zastanawiają się jak sprawdzić poziom jodu w organizmie, mogą udać się na badanie moczu. Pozwala określić jakość pracy tarczycy. Badanie jest bardzo proste w przeprowadzeniu. Opiera się na zebraniu próbki moczu pochodzącego z dobowej zbiórki, a następnie należy przekazać je do laboratorium. 

Domowy test na poziom jodu w organizmie z wykorzystaniem jodyny nie jest respektowany jako element diagnostyki przez specjalistów. Konieczne jest przeprowadzenie profesjonalnych badań. 

Poziom jodu w moczu – normy

Światowa Organizacja Zdrowia wskazuje, że prawidłowy poziom stężenia jodu w moczu powinno wynosić co najmniej 100 µg/l. Z kolei ta wartość nie powinna przekroczyć 250 µg/l. Natomiast Międzynarodowa Komisja ds. Zaburzeń z Niedoboru Jodu przedstawia, że minimalna wartość stężenia jodu w moczu powinna wynosić od 0,79 μmol/dm3. 

Łagodny niedobór jodu występuje przy stężeniu wynoszącym od 50 do 99 µg/l. O umiarkowanym niedoborze mówi się, gdy poziom jodu wynosi od 20 do 49 µg/l. Z kolei ciężki niedobór oznacza stężenie jodu w moczu poniżej 20 µg/l.

Niedoczynność tarczycy: ciężka, umiarkowana, subkliniczna

Niedoczynność tarczycy posiada kilka następujących po sobie faz. Rozpoczyna się od fazy łagodnej. Następnie przechodzi w fazę umiarkowaną. Wówczas dostrzegalne są pierwsze objawy (arytmia serca, zaburzenie zdolności poznawczych). Nieleczona niedoczynność tarczycy przekształca się w ciężką postać. Ciężka niedoczynność tarczycy objawia się już występowaniem przełomu metabolicznego, czyli dochodzi do spowolnienia metabolizmu. Jednocześnie występuje wolna akcja serca i utrata świadomości. Ten stan wymaga leczenia szpitalnego. 

Wyodrębniono również subkliniczną niedoczynność tarczycy, która nie stanowi zagrożenia dla osoby dotychczas zdrowej. Pierwsze objawy są bardzo skąpe, co utrudnia wczesną diagnostykę. Jest to szczególnie ryzykowne dla osób starszych. U mężczyzn są one bardziej charakterystyczne. Ten stan zdrowia może doprowadzić do zaburzeń metabolicznych (hipercholesterolemia, zaburzenia gospodarki węglowodanowej). Wraz z biegiem czasu przekształca się w pełnoobjawową niedoczynność tarczycy.

Jak uzupełnić niedobór jodu w organizmie?

Brak jodu w organizmie powinien być jak najszybciej uzupełniony. Proces ten powinien opierać się na włączeniu do diety produktów, w których odnotowano wysoką zawartość tego pierwiastka. Przyjmowanie leków powinno odbywać się zgodnie z zaleceniem lekarza na podstawie wyników badań, ponieważ bardzo łatwo można przedawkować jod. Wówczas może dojść do rozwoju choroby Hashimoto lub zaostrzenia jej przebiegu. 

Jak wygląda leczenie niedoczynności tarczycy jodem?

Jod w leczeniu niedoczynności tarczycy jest stosowany wyłącznie w momencie, gdy zaburzenie pracy narządu następuje na skutek niedoboru tego pierwiastka. Sam wzrost stężenia TSH w surowicy krwi wraz z równoległym spadkiem hormonów tarczycy stanowi oznakę niedoczynności tarczycy, jednak niekoniecznie jest to związane z niedoborem jodu. Dopiero wykonanie badania moczu na obecność jodu pozwala to określić. Uzyskanie dodatniego wyniku z badania moczu wskazuje na konieczność leczenia jodem tej przypadłości. 

Konieczne jest wówczas przyjmowanie tabletek z jodem. Leki na niedobór jodu sprzedawane są wyłącznie na receptę. Nie są one tożsame z suplementami diety. Sam nadmiar jodu w organizmie stanowi zagrożenie dla zdrowia. 

Popularnym lekarstwem stosowanym przy leczeniu niedoczynności tarczycy jest Euthyrox, jednak nie jest zalecany w przypadku niedoboru jodu. 

W jakich produktach spożywczych znajdziemy największą ilość tego pierwiastka

W grupie produktów, które posiadają wysokie stężenie jodu, znajdują się przede wszystkim świeże ryby, tj.: dorsz, halibut, mintaj. Inne, łatwo dostępne źródła jodu to m.in.: ser gouda, wędzony łosoś, a także kefiry i maślanki. Warto włączyć do diety brązowy ryż i chleb żytni. Jednocześnie warto pić wodę leczniczą, która posiada wysokie stężenie jodu. 

Osoby, które dążą do uzupełnienia jodu przy pomocy diety, powinny wiedzieć co wypłukuje jod z organizmu. Łączenie ich z produktami posiadającymi chlor i sód może nasilić utratę tego pierwiastka. 

Nie bez znaczenia pozostaje lokalizacja uprawy. W przypadku upraw położonych blisko Morza Bałtyckiego dostrzegalna jest podwyższona zawartość jodu. 

Dlaczego warto wdychać jod nad morzem - kiedy jest go najwięcej?

Na niedobór jodu szczególnie narażona jest południowa i wschodnia Polska. Z pewnością minimalne ryzyko niedoboru występuje w przypadku osób mieszkających nad Bałtykiem, ponieważ stężenie jodu na tym obszarze jest największe niemalże na całym świecie. Wysokie stężenie jodu jest w wodzie, z której uwalnia się do powietrza, a następnie opada na ziemię. Warto spacerować po plaży, ale także pozytywne rezultaty przynoszą kąpiele morskie, ponieważ jod przenika przez skórę. 

Dużo jodu nad morzem jest przy wietrznej pogodzie. Wzburzone morze wytwarza przyjemny jodowy aerozol. Co więcej, największe stężenie ma miejsce w trakcie sztormów, dlatego zalecane są wyjazdy poza sezonem letnim.