Pneumokoki znane są z tego, że wywołują zapalenie płuc. Jednak ich działanie na organizm ludzki jest znacznie szersze. Mogą zaatakować każdego, bez względu na wiek i płeć. Szczególnie groźne są dla małych dzieci i osób starszych. Przed wynalezieniem antybiotyków zapalenie płuc najczęściej kończyło się śmiercią. W krajach rozwijających się pneumokoki nadal stanowią jedną z głównych przyczyn śmiertelności wśród dzieci poniżej piątego roku życia oraz osób w podeszłym wieku.
Czym są pneumokoki (dwoinka zapalenia płuc)?
Pneumokoki (Streptococcus pneumonia), inaczej dwoinki zapalenia płuc należą do bakterii Gram- dodatnich, paciorkowców. Ich kształt przypomina płomienie świec, zwróconych nasadami do siebie, objętych wspólną otoczką. Otoczki te występują tylko w zakażonym organizmie i zbudowane są z różnych polisacharydów, dzięki czemu bakterie unikają ataku ze strony układu immunologicznego. U różnych szczepów skład otoczek jest inny – wśród pneumokoków wyróżniono około 90 różnych serotypów. W warunkach naturalnych bakterie te żyją w błonach śluzowych górnych dróg oddechowych zwierząt i ludzi. Badania wykazały, że około 10% dorosłych i 20-40% dzieci są ich nosicielami.
Jak zarazić się pneumokokami?
Pneumokokami można zarazić się głównie drogą kropelkową, podczas kaszlu czy kichania, rzadziej przez kontakt bezpośredni. Bardzo często dochodzi do zarażenia osób starszych przez zdrowe dzieci, będące nosicielami, np. dziadków przez wnuki. Najwięcej zachorowań obserwuje się w miesiącach zimowych i wczesną wiosną, kiedy jest mniej słońca i występuje naturalne obniżenie odporności organizmu. W grupie ryzyka znajdują się dzieci w wieku od 2. miesiąca życia do 2 lat oraz osoby starsze, po 65. roku życia. Choroba ma u nich cięższy przebieg i nieraz kończy się śmiercią. Pneumokoki najczęściej atakują osoby osłabione i schorowane, u których występuje:
- cukrzyca,
- niewydolność nerek,
- wrodzone lub nabyte zaburzenie odporności,
- choroba płuc lub serca, a także pacjentów po wszczepieniu implantów ślimakowych, po usunięciu śledziony i onkologicznych.
Pneumokoki – objawy zakażenia
Szacuje się, że zakażenia pozaszpitalne pneumokokami stanowią około 50% przypadków zachorowań u osób dorosłych, a szpitalne – około 30%. Dwoinki zapalenia płuc mogą zaatakować cały organizm (zakażenia inwazyjne). Stwierdza się wówczas ich obecność we krwi lub określony organ, bez zakażenia uogólnionego. Do zakażeń ogólnych zalicza się:
- zapalenie płuc z bakteriemią (obecność bakterii we krwi),
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które dużo częściej daje trwałe powikłania,
- posocznicę, która najczęściej jest następstwem ciężkiego zapalenia płuc. Może też rozwinąć się jako choroba podstawowa, bez wcześniejszego ogniska zapalnego w określonej lokalizacji. Śmiertelność w posocznicy pneumokokowej wynosi 17-25%,
- zapalenie wsierdzia,
- zapalenie otrzewnej,
- zapalenie kości i szpiku kostnego,
- zapalenie stawów.
Do zakażeń zlokalizowanych należą:
- zapalenie ucha środkowego (prawie każde dziecko do 5. roku życia choruje na zapalenie ucha wywołane przez pneumokoki),
- zapalenie zatok obocznych nosa
- zapalenie płuc,
- zapalenie spojówek.
Pneumokoki – objawy
Do typowych objawów zakażeniem pneumokokami należą: ropna wydzielina z nosa i uczucie zatkania nosa, ból głowy, gorączka, upośledzenie węchu, kaszel oraz nieprzyjemny zapach z ust. Występuje również zaostrzenie objawów alergii oddechowych i astmy. Zakażenia pneumokokami mają często bardzo ciężki przebieg i mogą doprowadzić nawet do zgonu pacjenta.
Jak leczyć pneumokoki?
Lekarze stosują różne antybiotyki na pneumokoki. Cena tych preparatów zależy od rodzaju producenta oraz stężenia substancji czynnej. W leczeniu najczęściej stosuje się pochodne penicylin, cefalosporyn, makrolidy oraz flurochinolony. Jednakże w ostatnim czasie obserwuje się coraz częściej występowanie szczepów bakterii opornych na działanie tych antybiotyków. Dlatego przed terapią należy wykonać antybiogram pozwalający określić wrażliwość pneumokoków na antybiotyki.
Pneumokoki – powikłania
Powikłania po zakażeniu pneumokokami zdarzają się bardzo często i rozwijają się w wyniku rozszerzenia się zakażenia na okoliczne struktury anatomiczne. Należą do nich między innymi:
- powikłania ostrego zapalenia zatok przynosowych. Należą do nich: zapalenie tkanek miękkich oczodołu, ropień oczodołu i zakrzep zatoki jamistej, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR), ropniak podtwardówkowy, ropień nadtwardówkowy, ropień mózgu i zakrzepowe zapalenie zatok żylnych opony twardej,
- powikłania pneumokokowego ostrego zapalenia ucha środkowego (OZUŚ), takie, jak: ostre zapalenie wyrostka sutkowatego, porażenie nerwu twarzowego i zapalenie błędnika,
- powikłania pneumokokowego zapalenia płuc, występujące w postaci: zapalenia opłucnej, wysięku w opłucnej, martwiczym zapaleniu płuc oraz rozwoju ropnia płuc,
- powikłania pneumokokowego ZOMR występują w postaci: drgawek i stanu padaczkowego, wodogłowia oraz obrzęku mózgu, zespołu nieadekwatnego wydzielania wazopresyny, niedowładu lub porażenia spastycznego kończyn, porażenia nerwów czaszkowych, zaburzenia mowy, padaczki, upośledzenia umysłowego, upośledzenia słuchu lub nawet głuchoty, zaburzeń zachowania, snu i rozwoju dzieci, ropnia mózgu, tętniaka mózgu oraz poprzecznego zapalenia rdzenia kręgowego.
Szczepienie na pneumokoki – ważne informacje
Prawdziwy przełom w walce z pneumokokami stanowiło wynalezienie szczepionek. Spośród 90. różnych serotypów bakterii wyróżniono 20, które są odpowiedzialne za większość zakażeń inwazyjnych u dzieci. Na podstawie badań specjaliści stworzyli 7-walentną szczepionkę PCV7, chroniącą przed zakażeniem siedmioma szczepami. Następnie wyprodukowano szczepionkę 10-walentną PCV10, a później PCV13. Nadal jednak istnieje 7 szczepów pneumokoków, przed którymi nie chroni żadne ze szczepień. Nad udoskonaleniem szczepionek wciąż trwają prace badawcze. Według Światowej Organizacji Zdrowia stosowanie szczepionek na pneumokoki istotnie wpłynęło na zmniejszenie występowania zapalenia płuc i inwazyjnych chorób pneumokokowych. W Polsce NFZ oferuje szczepionki w wersji PCV10. Obecnie każdy noworodek jest poddawany obowiązkowym szczepieniom na pneumokoki. Kalendarz szczepień obowiązuje od 1 stycznia 2017 roku. Rodzice mogą jednak zdecydować się na zakup 13-walentnej szczepionki na pneumokoki. Cena jest dosyć wysoka i wynosi około 200 zł, jednak wiele rodzin się na nią decyduje, ponieważ stanowi znaczniej lepszą ochronę dla dziecka. Nieraz zaobserwować można gorączkę po szczepieniu, osłabienie, ból w miejscu wstrzyknięcia, niespokojny sen. Na szczęście reakcje poszczepienne mają łagodny i przemijający charakter.
Jak chronić się przed pneumokokami?
Najlepszą ochronę przed pneumokokami stanowią szczepienia ochronne. Są bardzo skuteczne w przeciwdziałaniu inwazyjnej chorobie pneumokokowej. Szczepienia chronią także przed zakażeniami wywołanymi przez lekooporne szczepy pneumokoków, a pośrednim efektem stosowania powszechnych szczepień małych dzieci jest ochrona osób starszych. W ponad czterdziestu krajach szczepienia te są obowiązkowe i bezpłatne. Zobacz też: szczepionka rotawirusy.
