Czym jest sepsa? – objawy, przyczyny, leczenie
Ilość przypadków sepsy zwiększa się corocznie, głównie z powodu narastającej oporności na antybiotyki. Szczególnie narażone są osoby w złym stanie zdrowia, słabe, przemęczone, osłabione chorobą, zestresowane, o obniżonej odporności, czyli przede wszystkim: dzieci, osoby w podeszłym wieku oraz pacjenci szpitali. Wkłucie dożylne, założenie cewnika lub drenu, przetaczanie krwi, mechaniczna wentylacja płuc, a nawet obecność odleżyn może spowodować u nich sepsę i nie ma w tym winy personelu medycznego. Poza szpitalem najczęstszą przyczyną posocznicy jest zapalenie płuc, infekcja układu moczowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz infekcje w obrębie jamy brzusznej. Na sepsę zmarł Franklin Delano Roosevelt, Andy Warhol i Freddy Merkury, a wygrał z nią Vaclav Havel.
Sepsa (posocznica) – co to jest?
Chociaż posocznica znana jest medycynie od dawna (pisał o niej Hipokrates), pytania: co to sepsa, co ją wywołuje, czy sepsa jest zaraźliwa, jak można zarazić się sepsą oraz czy sepsa jest uleczalna, wciąż są popularne. Jeszcze do niedawna kwestia ta nawet wśród lekarzy budziła wiele pytań i kontrowersji. Chociaż poznano większość rządzących przypadłością mechanizmów, dotąd nie udało się dokładnie ustalić, dlaczego u zdrowego człowieka w czasie kilku lub kilkunastu godzin może dojść do wystąpienia stanu krytycznego, zagrażającego życiu. Dopiero w 2016 roku specjaliści ustalili jednoznaczną, spójną definicję.
Sepsa jest aktualnie określana jako „zagrażająca życiu dysfunkcja narządowa, spowodowana zaburzoną regulacją odpowiedzi ustroju na zakażenie; odpowiedź ta powoduje uszkodzenie tkanek i narządów”. Jest to więc stan zagrażający życiu. Wywołują go najczęściej bakterie (paciorkowce, gronkowce, pneumokoki, meningokoki lub E.coli), grzyby (Candida albicans) lub wirusy oraz wytwarzane przez nie endotoksyny. W gwałtowny sposób rozprzestrzeniają się na cały organizm i poprzez uszkodzenie narządów wewnętrznych (serca, nerek, płuc, wątroby itp.) powodują niewydolność wielonarządową.
Jakie są objawy sepsy?
Początkowo objawy są nieswoiste i przypominają symptomy przeziębienia lub grypy: chory odczuwa ogólne osłabienie i rozbicie. W krótkim czasie stan zdrowia ulega znacznemu pogorszeniu. Obserwuje się wysokie tętno (powyżej 90/min), przyspieszony oddech (powyżej 20/min) oraz obniżoną (poniżej 36 stopni) lub wysoką (powyżej 38 stopni) temperaturę ciała (tzw. gorączka septyczna). Objawy te są typowe dla ogólnoustrojowej reakcji zapalnej. Mogą im towarzyszyć również: ból głowy, wymioty, biegunka, bóle stawów, mięśni i brzucha, senność, osłabienie, drgawki oraz zaburzenia świadomości. Objawy sepsy u dzieci są podobne, jednak dodatkowo zaliczyć do nich można płaczliwość, brak apetytu, zaburzenia oddychania, skąpomocz, obniżenie napięcia mięśniowego, rozdrażnienie.
Analiza krwi wykazuje leukocytozę (liczba białych krwinek powyżej 12000/μl) lub leukopenię (liczba białych krwinek poniżej 4000/μl). Ponadto we krwi, a także w jamach ciała i tkankach osób zmagających się z sepsą można wykryć drobnoustroje, które spowodowały stan zapalny. Jeśli na skórze pojawią się czerwone wybroczyny, które nie bledną pod naciskiem, można mieć pewność, że to sepsa. Śmiertelność jest wysoka i wynosi od 30 do 50%, dlatego w każdym przypadku podejrzenia posocznicy należy niezwłocznie udać się na do szpitala. Trudno określić, jak długo rozwija się sepsa. Wiadomo tylko, że w każdym przypadku przebiega bardzo gwałtownie, chociaż jej objawy mogą mieć różne nasilenie. Z tego też powodu wyróżnia się sepsę, ciężką sepsę oraz wstrząs septyczny.
Wstrząs septyczny – o czym należy wiedzieć?
Wstrząsem septycznym określa się stan chorego, w którym zaburzenia metaboliczne, w szczególności ze strony układu krążenia, są tak głębokie, że stanowią bezpośrednie zagrożenie życia. Pomimo dobrego nawodnienia organizmu dochodzi do szybkiego spadku ciśnienia tętniczego krwi, znacznego zmniejszenia ukrwienia tkanek i narządów, a w następstwie do nagłej niewydolności wielonarządowej.
Jak zapobiec zakażeniu sepsą? – Profilaktyka
Ponieważ do sepsy może dojść na skutek zakażenia drobnoustrojami, bardzo ważna jest odporność organizmu na infekcje. Można ją zwiększyć, prowadząc higieniczny tryb życia, stosując odpowiednio zbilansowaną dietę, bogatą w witaminy i minerały, przestrzegając podstawowych zasad higieny oraz dbając o aktywność fizyczną. Należy starać się unikać kontaktu z osobami chorymi, starannie dezynfekować rany i na bieżąco leczyć ubytki w zębach. Można również stosować profilaktyczne szczepienia ochronne, które znacznie zmniejszają ryzyko zakażenia – szczególnie dotyczy to meningokoków (wywołują zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych), Haemophilus influenzae grupy B oraz pneumokoków (wywołują zakażenia dróg oddechowych), które stanowią najczęstszą przyczynę wystąpienia sepsy.
W Polsce szczepienia przeciw pneumokokom są obowiązkowe i wpisane do kalendarza szczepień, natomiast pozostałe pozostają płatne. Powinny z nich korzystać przede wszystkim osoby mające problemy z odpornością oraz szczególnie narażone na kontakt z chorymi (lekarze, pielęgniarki, nauczyciele, opiekunki społeczne itp.). Nie ma możliwości zaszczepienia się przeciwko wszystkim gatunkom mikroorganizmów chorobotwórczych.
Do działań profilaktycznych prowadzonych przez Polskę należy przestrzeganie procedur medycznych, restrykcyjna kontrola zakażeń szpitalnych oraz polityka racjonalnej antybiotykoterapii i bezpłatna diagnostyka laboratoryjna.
Jak leczyć sepsę? – Ile trwa i gdzie?
Każdy przypadek sepsy powinien być leczony w szpitalu na oddziale zakaźnym. Jednak pomimo stosowania nowoczesnych metod leczenia niewydolności wielonarządowej, jaką wywołuje sepsa, rokowania nie są za dobre. Pacjenci z posocznicą należą do osób najczęściej umierających na oddziałach intensywnej terapii. W leczeniu przyczynowym stosuje się antybiotyki oraz usuwa ogniska zakażeń i stanów zapalnych. Kluczową rolę odgrywa czas, w jakim zostanie podany odpowiedni antybiotyk. Natychmiast po wykryciu sepsy, w ciągu godziny wykonuje się posiew i antybiogram, aby móc jak najszybciej zastosować skuteczny lek. Szybkie wykrycie i usunięcie ogniska zakażenia (wycięcie ropni, drenaż itp.) znacznie zwiększa szanse chorego na przeżycie. Zdarza się jednak, że badania nie wykazują żadnych bakterii chorobotwórczych, a choroba wywołana jest przez substancje wytwarzane przez organizm pacjenta.
Leczenie objawowe polega na uzupełnianiu płynów i elektrolitów, podawaniu preparatów wspomagających pracę serca, kortykosteroidów oraz leków zmniejszających stan zapalny. Podczas leczenia podtrzymywane są funkcje życiowe chorego za pomocą leków i specjalistycznej aparatury medycznej. Leczenie trwa około 19 dni.
Sepsa – powikłania
Po wyleczeniu posocznicy bardzo często dochodzi do poważnych powikłań, szczególnie w ostrym jej przebiegu. Najczęstsze powikłania po sepsie to: zmiany martwicze palców u rąk i nóg, porażenia kończyn, padaczka, niedosłuch, zaburzenia pamięci oraz obniżenie odporności na infekcje.
Jak wykryć sepsę?
Jeszcze do niedawna wykrycie sepsy opierało się głównie na ocenie stopnia postępującej niewydolności narządowej w tzw. skali SOFA (zaburzenia świadomości, niewydolność oddechowa, niedociśnienie tętnicze, niewydolność nerek, niewydolność wątroby, zapalenie jelit), co znacznie wydłużało czas postawienia diagnozy. Następnie wykonywano badania mikrobiologiczne, potwierdzając obecność patogenów, antybiogram oraz badania obrazowe (RTG, tomografię komputerową, USG), pomagające wykryć ogniska zapalne. Od stycznia 2016 roku powszechnie korzysta się z nowoczesnej technologii diagnostycznej, pomagającej szybko wykryć markery sepsy (prokalcytoninę) we krwi pacjenta. Do tej pory była ona stosowana jedynie w dużych szpitalach o doskonale wyposażonych laboratoriach. Dzięki zastosowaniu niedużego aparatu Labgeo IB-10 można w ciągu 20 minut od pobrania krwi wykonać badanie w karetce pogotowia, na izbie przyjęć, czy w gabinecie lekarskim, co znacznie zwiększa szanse na wyleczenie.
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
