Żywokost lekarski należy do nieco zapomnianych roślin leczniczych. Jego właściwości znano już w czasach starożytnych. Z powodzeniem stosowano go przy złamaniach oraz oparzeniach i odmrożeniach. Obecnie przeżywa odrodzenie. Co warto wiedzieć o tej roślinie?

Czym jest żywokost lekarski (kosztywał)?

Żywokost lekarski (Symphutym officinale L.) znany w tradycji ludowej jako „kosztywał” i „żywy gnat” jest rośliną wieloletnią z rodziny szorstkolistnych (Boraginaceae). Rośnie prawie w całej Europie (z wyjątkiem krańców północnych i południowych) oraz Azji (aż po wschodnią Syberię). W Polsce można go spotkać nad brzegami rzek i jezior, w wilgotnych rowach oraz na mokrych łąkach całego niżu i rejonu podgórskiego.

Jak wygląda żywokost?

Łodyga rośliny osiąga długość około 1 metra. Jest prosto wzniesiona, kanciasta, z wieloma odgałęzieniami. Liście rośliny są bardzo długie (ok. 50 cm), szorstkie, owłosione i bardzo ostro zakończone. Kwiaty zwykle zwisają i mają kolor purpurowo-fioletowy lub biały. Część leczniczą rośliny stanowi głównie długi (ok. 80 cm), gruby i rozgałęziony korzeń grubości kciuka, który z zewnątrz jest ciemno-brązowy (prawie czarny), a w środku biały lub żółty. Po jego rozcięciu wydziela się lepki, tłusty śluz. Do celów leczniczych wykorzystuje się korzeń żywokostu wykopywany na jesieni lub wiosną w drugim oraz trzecim roku wegetacji, z upraw lub stanu naturalnego oraz świeże liście.

Jakie właściwości ma żywokost lekarski?

Korzeń żywokostu (Radix Symphyti) zawiera około 1,5% alantoiny, 6,5% garbników, 10-15% śluzu, kwasy wielofenolowe (chlorogenowy, kawowy i litospermowy), skrobię, asparaginę, -sytosterol, związki cukrowe, aminokwasy, olejki eteryczne oraz sole mineralne (z dużą ilością krzemu). Tak bogaty skład sprawia, że korzeń i jego wyciągi przyjmowane doustnie działają powlekająco, regenerująco i ściągająco na błony śluzowe żołądka i jelit. Ponadto, zmniejszają i hamują mikrokrwawienia z uszkodzonych naczyń włosowatych w przewodzie pokarmowym, zmniejszają stan zapalny i ułatwiają zabliźnianie ubytków spowodowanych owrzodzeniem. Hamują także proces zanikania błon śluzowych żołądka i jelit u osób w podeszłym wieku. Badania kliniczne wykazały również wysoką skuteczność przy wypełnianiu ubytków kostnych po złamaniach, między innymi przez zwiększenie liczby leukocytów obojętnochłonnych oraz pobudzanie mechanizmów obronnych. Stwierdzono także, że wyciąg z korzenia żywokostu wpływa korzystnie na błony śluzowe, dlatego można go stosować do płukania jamy ustnej i gardła. W niektórych rejonach Austrii i Niemiec liście żywokostu zanurza się w cieście na omlety i wypieka.

Żywokost lekarski na stawy

Stwierdzono zbawienny wpływ nalewki z żywokostu na obrzęki, stany zapalne choroby zwyrodnieniowe stawów. Nawet w przypadkach, kiedy zawiodą wszystkie metody stosowane przez lekarzy, żywokost potrafi zdziałać prawdziwe cuda. Wcierany w chory staw i sąsiadujące z nim kości i mięśnie przywraca ruchliwość stawów i je regeneruje. Podobny wpływ wywierają zaparzone liście żywokostu. Na stawy przykłada się ciepłą papkę sporządzoną z liści. Działa bardzo szybko i skutecznie w przypadku skręcenia, zwichnięcia i przeciążenia stawu. Pomaga również przy deformacjach stawów i wystających kostkach na rękach i stopach. Liście żywokostu można również stosować jako dodatek do kąpieli w chorobach reumatycznych, dnie moczanowej, bólach kostnych, uszkodzeniach dysku międzykręgowego oraz żylakach i złamaniach kości.

Maść z żywokostu – jak przygotować i jakie są jej właściwości?

Zewnętrzne stosowanie żywokostu na uszkodzoną skórę przyspiesza ziarninowanie, dlatego wykorzystuje się go do sporządzania maści. Można ją z powodzeniem stosować na rany, owrzodzenia, otarcia, oparzenia, odmrożenia, owrzodzenia żylakowe nóg, egzemy i odleżyny, również u zwierząt. Maść z żywokostu można kupić w każdej aptece, ale łatwo sporządzić ją domowym sposobem.

Żywokost – maść

Cztery do sześciu świeżych, umytych korzeni żywokostu należy pociąć na mniejsze kawałki, włożyć do garnka i krótko przesmażyć z około 250 gramami czystego smalcu, po czym pozostawić na noc. Następnego dnia całość ogrzać, przecedzić przez ściereczkę i wycisnąć. Przełożyć do małych słoiczków i po wystygnięciu gotową maść żywokostową przechowywać w lodówce.

Zobacz także: Pielęgnacja ciała

Nalewka z żywokostu – jak przygotować i jakie są jej właściwości?

Nalewka z żywokostu stosowana do nacierania chorych stawów i kończyn skutecznie przywraca ich ruchliwość i likwiduje obrzęki oraz stan zapalny. Leczy również reumatyzm, dyskopatię, schorzenia kręgosłupa, stany zapalne ścięgien oraz pomaga przy złamaniach kości.

Nalewka z żywokostu na spirytusie

Korzenie żywokostu należy umyć i wyszorować szczotką. Następnie pociąć na małe kawałki i przełożyć do butelki, aby ściśle ją wypełniły, aż po szyjkę. Teraz trzeba je zalać spirytusem rozcieńczonym pół na pół z wodą lub żytniówką (płyn musi zakrywać wszystkie korzenie). Butelka musi zostać zakręcona i pozostawiona na 14 dni w ciepłym miejscu (na słońcu lub w pobliżu kaloryfera czy pieca).

Na co trzeba uważać, stosując żywokost? – przeciwwskazania

Żywokost lekarski zawiera toksyczne alkaloidy pirolizydynowe (symfytynę, echimidynę, likopsaminę, acetylolikopsaminę, lasiokarpinę, N-tlenek heliosupiny), których wykrycie spowodowało znaczne zmniejszenie zainteresowania rośliną na długie lata. Stwierdzono, że długotrwałe przyjmowanie preparatów z kosztowałem powoduje stopniowe uszkodzenia miąższu wątroby, polegające na powiększaniu jego komórek, powstawaniu zwłóknień i przerastaniu tkanki w przewodach żółciowych, co w końcu może doprowadzić do marskości wątroby, zwiększając ryzyko powstania nowotworu. Na szczęście roślinę przywrócono do łask, ponieważ badania kliniczne wykazały, że stosowana zewnętrznie jest całkowicie bezpieczna. W aptekach i sklepach zielarskich dostępne są gotowe preparaty z kosztywału, jak np. maść i olej z żywokostu czy olej żywokostowy z gojnikiem stosowany na odmrożenia.

Jak uprawiać żywokost lekarski?

Kosztywał należy do jednego z najlepszych ziół, jakie oferuje natura. Doraźnie można nawet stosować okłady przygotowane ze świeżych liści żywokostu. Wystarczy je zerwać, zgnieść, przyłożyć na zranione czy stłuczone miejsce, zabandażować i pozostawić na godzinę na skórze. Z uwagi na cenne właściwości lecznicze, praktycznie w każdym ogrodzie powinien rosnąć żywokost. Korzeń dostępny jest w sklepach ogrodniczych. Można też uprawiać go z nasion, które wysiewa się jesienią lub wiosną. Żywokost jest gatunkiem mrozoodpornym.

Należy dodać, że oprócz cennych właściwości leczniczych pełni również funkcję ozdobną – nadaje ogrodowi naturalistyczny charakter. Można go również wykorzystać do produkcji naturalnego nawozu i preparatu do ochrony roślin. Kwitnienie żywokostu przypada na maj i czerwiec. Kwiaty mają rurkowato-dzbanowaty kształt, purpurową barwę (czasem białą lub kremową) i zebrane są w zwisające kwiatostany. Owocem żywokostu jest lśniąca, czarna rozłupka. W sprzedaży dostępne są atrakcyjne odmiany rośliny: Aureum o liściach przebarwiających się na złoto oraz Purpureum o pełnych kwiatach. Kosztywał jest łatwy w uprawie, może rosnąć zarówno na stanowisku słonecznym, jak i częściowo zacienionym. Ważne, aby podłoże było żyzne i dość wilgotne (nie znosi suszy).

Ile kosztuje żywokost?

Preparaty z kosztywału nie są drogie. Maść żywokostową można kupić za około 20 złotych za 100 ml, czysty olej z żywokostu kosztuje około 20 złotych za 100 ml, a żywokost z gojnikiem około 15 złotych za 100 ml.

Maść z żywokostu, czy nalewka z tej cennej rośliny leczniczej powinna znajdować się w każdej apteczce domowej.