Ksylitol to jeden z najpopularniejszych słodzików, zastępujący kaloryczny i niezdrowy cukier. Dowiedz się, jak produkuje się ksylitol, jakie są zalety i wady jego spożywania i kiedy warto po niego sięgnąć.
Czym jest ksylitol?
Mówiąc najprościej, ksylitol to cukier brzozowy, chociaż nazwa ta może wprowadzać w błąd. Jeszcze całkiem niedawno ksylitol faktycznie pozyskiwany był jedynie z kory brzozy, ale obecnie przy produkcji na masową skalę, wielu producentów (zwłaszcza chińskich) pozyskuje ksylitol z kukurydzy. Jest to znacznie prostsza i efektywniejsza w uprawie metoda, jednak taki sposób produkcji ksylitolu wzbudza kontrowersje. Dlaczego - o tym przeczytasz w dalszej części artykułu.
Z perspektywy chemika, ksylitol to alkohol cukrowy. Oznacza to, że składa się z cząsteczki cukru oraz cząsteczki alkoholu. W wyglądzie, jak również smaku, ksylitol przypomina tradycyjny cukier pozyskiwany z buraków cukrowych. W indywidualnej ocenie ksylitol jest jednak odbierany jako słodszy, ponieważ to, w jaki sposób zbudowane są jego cząsteczki, umożliwia dodatkowe pobudzanie receptorów znajdujących się na języku.
Ksylitol fiński czy chiński?
Ksylitol jest pochodną ksylanów, czyli pewnego rodzaju polisacharydów występujących w wielu roślinach. W korze brzozowej jest ich wyjątkowo dużo, dlatego pierwotnie ksylitol pozyskiwany był właśnie z obróbki tego drzewa (stąd nazwa cukier z brzozy). Z biegiem czasu jednak, wraz z postępującymi naukami biotechnologicznymi, odkryto, że pozyskiwanie ksylitolu z kolb kukurydzy jest nie tylko wydajniejszym rozwiązaniem, ale również tańszym. Metodą tą zachwycili się szczególnie Chińczycy - wiele firm światowej sławy importuje ksylitol chiński (kukurydziany). Mimo jego powszechności, nie udało mu się wyprzeć z rynku największego konkurenta, jakim jest ksylitol fiński, pozyskiwany metodą tradycyjną.
Czym jednak różnią się od siebie dwa wymienione ksylitole, pomijając fakt ich pochodzenia? Fiński ksylitol produkowany jest stosunkowo prostą metodą, pozbawioną użycia kwasów czy grzybów, które miałyby wydobyć ksylany z kory brzozowej. Produkcja fińskiego ksylitolu jest odpowiedzialna pod względem ekologicznym i - co ważne dla wielu osób - nie wykorzystuje produktów modyfikowanych genetycznie. Natomiast ksylitol pochodzący z kolb kukurydzy wymaga wydobycia przy użyciu dwóch rodzajów grzybów lub specyficznej obróbki, zwanej kwasową hydrolizą biomasy. Jest ona bardzo szkodliwa dla środowiska naturalnego. Ponadto, wykorzystywana do produkcji ksylitolu kukurydza jest w większości przypadków modyfikowana genetycznie.
Ksylitol czy erytrol (erytrytol), stewia - który słodzik wybrać?
Mając do wyboru ksylitol a cukier, warto zdecydować się na ten pierwszy ze względu na niską kaloryczność i indeks glikemiczny. Ksylitol nie jest jednak jedynym dostępnym słodzikiem: do wyboru mamy jeszcze maltitol, erytrol i stewię. Pokrótce charakteryzujemy wszystkie z nich:
- erytrol (erytrytol) - proszek pozyskiwany z pszenicy lub skrobi kukurydzianej, na drodze hydrolizy enzymatycznej, w wyniku której otrzymuje się glukozę. Ta z kolei poddawana jest fermentacji drożdży. Związek ten zapewnia około 80% słodyczy dawanej przez sacharozę. Erytrol nie posiada żadnych substancji odżywczych, ani mikro czy makroelementów. Jego oddziaływanie na organizm jest tak nikłe, że nawet nie podnosi poziomu glukozy we krwi.
- stewia - biały proszek pozyskiwany z rośliny Sevia rebaudiana jest kilkuset krotnie słodszy od sacharozy. Jego kaloryczność jednak różni się, w zależności od producenta, ponieważ do stewii dodawane są substancje takie jak gliceryna czy maltodeksytryny. Kupując stewię należy sprawdzić dokładnie opis produktu: wielu producentów sprzedaje słodziki zawierające procentowy udział stewii, reklamując je jako stewię. Stewia posiada różnorodne mikroelementy, kwas foliowy, wykazuje działanie bakteriobójcze, może obniżać ciśnienie. Mankamentem, o którym wspominają osoby nie przepadające za tym słodzikiem, jest specyficzny posmak stewii. Niektóre osoby nie wyczuwają go jednak w ogóle.
- maltitol - związek ten jest w smaku zbliżony do słodkości sacharozy. Jego wyróżnikiem na tle innych słodzików jest odporność na wysokie temperatury - dlatego z powodzeniem stosowany jest w piekarnictwie dla diabetyków, używa się go do produkcji lodów. Ze względu na kremową konsystencję, może również zastępować tłuszcze. Dlatego maltitol jest szczególnie wykorzystywany przy produkcji słodyczy dietetycznych. Jego stosowanie, podobnie jak i innych słodzików, nie jest obarczone poważnymi skutkami ubocznymi: może jednak powodować krótkotrwałą biegunkę, jeśli zostanie spożyty w dużych ilościach przez osobę nieoswojoną z tym słodzikiem.
Jakie są właściwości ksylitolu?
W przeciwieństwie do powszechnie znanych i stosowanych cukrów, jak fruktoza, glukoza, sacharoza czy laktoza, ksylitol nie fermentuje w przewodzie pokarmowym. Ma to dobre i złe strony. Zdecydowanie plusem takiej sytuacji jest fakt, że nie jest zamieniany na niebezpieczne dla szkliwa zębów kwasy w jamie ustnej. Minusem, że do jego fermentacji dochodzi dopiero na końcu jego drogi, w jelicie grubym. To u podatnych osób może prowadzić do nasilenia objawów takich jak gazy czy rozwolnienie. W większości jednak przypadków można tego uniknąć, przez stopniowe przyzwyczajanie organizmu do ksylitolu (porcje nie większe, niż na czubku łyżeczki dzień po dniu).
Ksylitol posiada niski indeks glikemiczny, co oznacza, że w przeciwieństwie do tradycyjnych cukrów, nie powoduje nagłych wyrzutów insuliny do krwi. Ponieważ jest bardzo słodki, a stosunkowo mało kaloryczny, stanowi ciekawą alternatywę dla cukru. Ksylitol znajduje zastosowanie w kosmetyce i w produktach do higieny jamy ustnej, ponieważ wykazuje działanie bakteriobójcze oraz nie prowadzi do rozwoju drożdżycy.
W jakiej postaci ksylitol jest najlepszy?
Ksylitol powszechnie dostępny jest w postaci dobrze rozpuszczalnego w płynach, białego proszku. Taka forma ksylitolu jest zdecydowanie najwygodniejsza do słodzenia herbaty czy kawy, a także wykorzystania przy dietetycznych wypiekach. W aptekach dostępne są również różnorodne preparaty z ksylitolem w formie spray'u - np. produkty do odświeżania i higieny jamy ustnej czy oczyszczania nosa i zatok.
Kaloryczność ksylitolu
Ksylitol jest zdecydowanie mniej kaloryczny niż jego tradycyjny odpowiednik. Przyjmuje się, że ta sama objętość ksylitolu jest nawet o 40 procent mniej kaloryczna, niż zwykłego cukru. Co ważne, w ostatecznym rozrachunku kaloryczność ksylitolu jest realnie jeszcze mniejsza, ponieważ jest on znacznie słodszy niż cukier, zatem używa się go mniej.
Ile kosztuje ksylitol?
Różne rodzaje ksylitolu są obecnie dostępne w sklepach i aptekach oferujących zdrową żywność. Nie jest to tania alternatywa dla cukru - podczas gdy opakowanie zwykłego cukru kosztuje kilka złotych, za tę samą objętość ksylitolu przyjdzie nam zapłacić kilkadziesiąt złotych. Należy jednak pamiętać, że ksylitol jest znacznie bardziej wydajny, ze względu na spotęgowane wrażenie słodkości.
Na co trzeba uważać stosując ksylitol? – wady
Ksylitol, chociaż jest obecnie dość powszechnie stosowany i jest uważany za substancję bezpieczną, ma jednak również wady. W nadmiernych ilościach, szczególnie w diecie osób cierpiących z powodu zespołu jelita drażliwego, może powodować biegunkę oraz bolesne wzdęcia. Dietetycy zwracają również uwagę na psychologiczny aspekt stosowania ksylitolu: chociaż bez wątpienia jest on substancją o mniejszej kaloryczności i mniej szkodliwą dla organizmu, niż zwykły cukier, również prowadzi do uzależnienia od słodkiego smaku. Stosowanie ksylitolu jako zamiennika cukru jest wskazane, jednak nie powinno być usprawiedliwieniem dla jedzenia dużej ilości słodkości. Reasumując, warto sięgać po ksylitol, jeśli normy cukru w krwi przekraczają te dopuszczalne, jesteśmy w trakcie diety odchudzającej lub mamy okazjonalnie ochotę na "coś słodkiego". Nie powinien on jednak stanowić stałego elementu naszego jadłospisu. Warto pamiętać, że cukier w diecie nie jest tak istotny, jak witaminy i minerały, a najlepszym jego źródłem są owoce czy produkty mleczne (uwaga: laktoza to cukier).
Jakie są główne zalety ksylitolu?
Podstawową zaletą ksylitolu jest to, że posiada indeks glikemiczny czternastokrotnie niższy od zwykłego cukru. To sprawia, że może być stosowany przez osoby, które szczególnie muszą uważać na cukier w diecie, czyli przez diabetyków i osoby będące na diecie odchudzającej. Jest również mniej kaloryczny - i to aż o 40 procent! Badania dowodzą również, że ksylitol ma działanie bakteriobójcze - dlatego jest pożądanym dodatkiem do past do zębów czy gum do żucia, gdyż może zapobiegać rozwojowi próchnicy. Istnieją dowody na to, że ksylitol wspomaga przyswajanie wapnia oraz, w odróżnieniu od tradycyjnego cukru, nie jest pożywką dla drożdżaków.
Zainteresował Cię ten artykuł? Sprawdź, jaki powinien być prawidłowy poziom cukru we krwi na czczo i po posiłku!
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
