Melatonina a sen – jakie ma właściwości, zastosowanie oraz skutki uboczne?

Obecnie coraz więcej osób ma problemy ze snem. Szacuje się, że powodu zaburzeń snu cierpi aż połowa populacji. Związane jest to przede wszystkim z trudnymi, stresującymi warunkami życia. Na co dzień towarzyszy nam ciągła obawa – o pracę, zdrowie, bezpieczeństwo, trwałość związku itd. Podświadomie martwimy się o przyszłość, a beztroskie czasy bezpowrotnie już minęły.

Sytuacja ta w prosty sposób przekłada się na nasz wypoczynek, a przede wszystkim na jakość snu. Ten powinien być długi, głęboki, spokojny, relaksujący, przywracający siły fizyczne i zdrowie psychiczne. Tymczasem jest krótki, przerywany, nieraz w ogóle nie przychodzi – godzinami przewracamy się w nocy w łóżku, a rano pędzimy do pracy… i koło się zamyka. Bardzo często sięgamy po różne środki nasenne, które niestety okazują się mało skuteczne lub otępiają, uniemożliwiając sprawne działanie podczas dnia. A może melatonina spełni nasze oczekiwania?

Melatonina: czym jest?

Melatonina jest hormonem wydzielanym głównie po zapadnięciu zmroku przez szyszynkę (gruczoł znajdujący się w mózgu). Dlatego często nazywa się ją hormonem nocy, czy też hormonem snu. W miarę uwalniania jej do krwi stajemy się coraz bardziej senni, aż w końcu zasypiamy. Zazwyczaj największe stężenie melatoniny występuje między północą a trzecią nad ranem. Szyszynka pełni bardzo ważną funkcję w zegarze biologicznym każdego człowieka, ponieważ reguluje cykl dnia i nocy. Niewielkie ilości melatoniny wytwarzane są również przez siatkówkę oka oraz w szpiku kostnym i jelitach (gdzie steruje jego ruchami).

Badania naukowe wykazały, że melatonina posiada własności przeciwutleniające i zwiększające odporność. To dlatego długi, spokojny sen wzmacnia organizm i regeneruje jego siły witalne. Typowe leki na sen (benzodiazepiny, barbiturany i niebarbiturowe leki nasenne) są związkami chemicznymi, które w sposób sztuczny oddziałują na układ nerwowy, działając uspokajająco, przeciwlękowo, otępiająco itp., natomiast melatonina dostępna w tabletkach i kroplach jest substytutem naturalnego hormonu, wytwarzanego przez organizm człowieka.

Jaki jest wpływ melatoniny na sen?

Najczęściej do zaburzeń snu dochodzi na skutek niezgodności między rytmem dobowym organizmu a tym, który narzuca prowadzony styl życia, np. oglądanie telewizji czy granie w gry komputerowe do późnych godzin nocnych, praca nocą i na zmiany, całodobowa opieka nad chorym itp. Osoby zmagające się z bezsennością często odczuwają zmęczenie, ale wcześniejsze położenie się do łóżka wcale nie sprawia, że zasypiają. Zdarza się, że odczuwają senność dopiero ok. 2 w nocy lub nad ranem. Ich sen jest krótki i nie daje wypoczynku. Wręcz przeciwnie, spada ich kondycja fizyczna oraz psychiczna, mają problemy z koncentracją i zapamiętywaniem informacji, są bardziej nerwowi i drażliwi.

Problemy z zaśnięciem występują również u osób przemęczonych, zestresowanych, żyjących w napięciu. Ich sen jest zazwyczaj krótki, niespokojny i nieefektywny. Problem ze snem u osób po 60. roku życia wynika ze znacznego zmniejszenia ilości wydzielanej melatoniny przez szyszynkę, a co za tym idzie, występuje u nich skrócenie fazy snu, przez co śpią krócej i budzą się bardzo wcześnie, np. o 5 rano i chociaż nadal czują się zmęczeni, nie mogą już zasnąć.

Ponieważ melatonina reguluje rytm dobowy, stosuje się ją do leczenia bezsenności, przez dodatkowe dostarczanie jej do organizmu, np. w postaci tabletek. Bardzo wysoką skuteczność leku obserwuje się też przy zaburzeniach snu wynikających z rozregulowania cyklu dnia i nocy, a więc u osób: pracujących na zmiany, często podróżujących samolotem do innych stref czasowych, zmagających się z chorobami oczu oraz z tzw. zespołem opóźnionej fazy snu.

Również w przypadkach bezsenności przewlekłej i starczej obserwuje się korzystny wpływ melatoniny na sen. W badaniach klinicznych stwierdzono, że ułatwia ona zasypianie i poprawia jakość snu, przy czym czas zasypiania ulega skróceniu, a czas snu ulega wydłużeniu. Człowiek nie budzi się w nocy, śpi zdrowo i głęboko. Niestety, w niektórych przypadkach bezsenności spowodowanej depresją, stanami lękowymi, refluksem i zaburzeniami hormonalnymi, melatonina okazuje się często nieskuteczna.

Czy melatonina uspokaja?

Melatonina kojarzona jest głównie z regulacją snu, ale wiele osób zastanawia się, czy melatonina uspokaja i może być pomocna w stanach napięcia nerwowego. Rzeczywiście, jej działanie wykracza poza sam proces zasypiania – melatonina wpływa na obniżenie poziomu kortyzolu, czyli hormonu stresu, a tym samym sprzyja wyciszeniu organizmu. Choć nie działa jak klasyczne środki uspokajające, może delikatnie łagodzić napięcie i ułatwiać relaks, zwłaszcza w sytuacjach związanych z rozregulowanym rytmem dobowym lub problemami z wyciszeniem wieczorem.

Jaka melatonina będzie najlepsza?

W aptece można kupić bez recepty wiele różnych specyfików pomagających w bezsenności, między innymi właśnie melatoninę. Cena leku nie jest wysoka i zazwyczaj zależy od producenta. Dostępna jest w postaci tabletek, kapsułek, kropli, listków i sprayu. Trudno powiedzieć, jaka postać będzie najlepsza, ważne jest, że każda z nich, zastosowana w odpowiedniej dawce, jest skuteczna. Wszystko zależy od indywidualnych preferencji.

Dla osób, które nie przepadają za łykaniem tabletek i kapsułek, bardzo wygodną alternatywą będzie forma listków, które szybko rozpuszczają się na języku, powoli uwalniając melatoninę. Posiadają one odświeżający, miętowy smak i nie zawierają cukrów, dlatego można je stosować bezpośrednio przed snem, po umyciu zębów. Krople natomiast można rozpuścić w płynie lub bezpośrednio aplikować na język bezryzyka narażenia na skażenie mikrobiologiczne. Bardzo wygodna i niezwykle przydatna do stosowania u osób chorych, mających trudności z przełykaniem, starych i niedołężnych, jest melatonina w sprayu. Działa niezwykle szybko, bo już po 5 minutach po podaniu – wystarczy rozpylić na lub pod język odpowiednią dawkę leku (zazwyczaj jedną lub dwie).

Czy melatonina jest szkodliwa? Przeciwwskazania

Badania kliniczne nie wykazały szkodliwości leku, jeśli ten stosowany jest w dawkach terapeutycznych. Nie mogą go przyjmować osoby nadwrażliwe na melatoninę. Przeciwwskazania dotyczą także kobiet w ciąży i karmiących piersią. Przed rozpoczęciem leczenia warto skonsultować się z lekarzem, szczególnie jeśli leczymy się na depresję, nadciśnienie tętnicze, serce lub padaczkę, z uwagi na możliwość wystąpienia interakcji z innymi lekami. Podobnie osoby z zaburzeniami czynności wątroby, zaburzeniami funkcji układu odpornościowego, zaburzeniami hormonalnymi lub zaburzeniami czynności nerek koniecznie powinny zasięgnąć porady specjalisty.

Czy od melatoniny można się uzależnić? Czy melatonina jest bezpieczna?

Przyjmowanie melatoniny jest bezpieczne. Stosowanie jej nawet przez dłuższy czas nie wywołuje uzależnienia. Jednak lepiej, aby dawkę leku oraz czas trwania kuracji ustalił lekarz rodzinny, który zna ogólny stan zdrowia pacjenta i jego wrażliwość na leki. Melatonina może być stosowana nie tylko przy bezsenności, ale również przy innych dolegliwościach, np. może poprawić kondycję oczu, łagodzić objawy depresji, łagodzić skutki refluksu, czy zwiększać stężenie hormonu wzrostu (HGH) u mężczyzn.

Długotrwałe zażywanie melatoniny

Melatonina to hormon naturalnie wytwarzany przez organizm, który reguluje rytm snu i czuwania. Suplementy z melatoniną są często stosowane w leczeniu bezsenności, jet lagu czy problemów ze snem u osób pracujących zmianowo. Choć krótkotrwałe stosowanie jest uznawane za bezpieczne, długotrwałe zażywanie melatoniny może budzić pewne wątpliwości. Wciąż brakuje jednoznacznych badań potwierdzających jej pełne bezpieczeństwo przy regularnym stosowaniu przez wiele miesięcy. U niektórych osób mogą wystąpić efekty uboczne, takie jak bóle głowy, senność w ciągu dnia, zmiany nastroju czy zaburzenia hormonalne, dlatego każdą suplementację warto omówić z lekarzem.

Jak dawkować melatoninę?

Na każdym opakowaniu leku znajdziemy szczegółowe informacje, w jaki sposób go stosować i jak działa melatonina. Dawkowanie uzależnione jest od stężenia substancji czynnej, wieku oraz masy ciała pacjenta. Najlepiej, aby precyzyjną dawkę ustalił lekarz. Zazwyczaj, w zaburzeniach snu związanych ze zmianą stref czasowych, stosuje się 2-3 mg melatoniny raz na dobę po zapadnięciu zmroku, rozpoczynając od pierwszego dnia podróży, a kończąc po 3 dniach od jej zakończenia.

W zaburzeniach rytmu dobowego snu i czuwania związanych np. z pracą zmianową przyjmuje się 1 do 5 mg na dobę, na godzinę przed snem. W zaburzeniach rytmu dobowego snu i czuwania u osób niewidomych należy przyjmować od 0,5 mg do 5 mg raz na dobę około godziny 21 – 22. Działanie leku obserwuje się stopniowo, nierzadko po upływie 2 tygodni od jego przyjmowania. Aby zasnąć, melatoninę stosuje się około pół godziny przed snem, wyjątek stanowią krople, listki i spray, które działają szybciej. Jeśli terapia ma polegać na wyregulowaniu rytmu dobowego, lek zażywa się 2-3 godziny przed snem.

Czy przyjmowanie melatoniny wiąże się z działaniami niepożądanymi?

Na ulotkach dołączonych do leku znajdziemy możliwe działania niepożądane, jakie daje melatonina. Skutki uboczne leku występują rzadko. Należą do nich: nudności, senność oraz bóle i zawroty głowy. Przyjmowanie melatoniny w zbyt dużych ilościach jest szkodliwe.

Czy melatoninę mogę stosować dzieci?

Badania kliniczne wykazały, że melatonina dla dzieci nie jest wskazana, dlatego nie należy podawać jej bez uprzedniej konsultacji z lekarzem. W niektórych przypadkach, do których należą np. ADHD i autyzm stosuje się melatoninę, jednak w niewielkich dawkach.

Podsumowując: melatonina pomaga w zaburzeniach snu oraz zaburzeniach rytmu dobowego, wydłuża sen i podnosi jego jakość.

Zobacz również inny artykuł: Brak miesiączki – jakie mogą być tego przyczyny?