Przewlekłe zapalenie trzustki (łac. pancreatitis chronica) jest przewlekłym, zazwyczaj długotrwałym procesem zapalnym, który toczy się w miąższu trzustki. PZT stanowi poważną chorobę, która może rozwijać się niepostrzeżenie latami bądź dawać z pozoru niegroźne objawy, takie jak bóle brzucha czy biegunki. Z tego powodu, choroba i dolegliwości z nią związane nierzadko są bagatelizowane, a nieprzyjemne objawy przypisywane są niestrawności czy błędom żywieniowym lub dietetycznym. Jakie zatem objawy ma przewlekłe zapalenie trzustki? Jak zdiagnozować PZT? Na czym polega leczenie choroby?

Co to jest przewlekłe zapalenie trzustki?

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) stanowi długotrwały, przewlekły, niekiedy chroniczny stan zapalny, który występuje w miąższu trzustki. Stan ten prowadzi do nieodwracalnych zmian morfologicznych w obrębie tego narządu. Chorobie tej towarzyszy ból żołądka, a także postępująca niewydolność zewnątrz- oraz wewnątrzwydzielnicza funkcji trzustki. Warto wskazać, że we wczesnym stadium choroby zmiany w narządzie widoczne są jedynie w badaniu histopatologicznym (pod mikroskopem). Z kolei w zaawansowanych przypadkach dochodzi do włóknienia trzustki ze zwapnieniem, zanikiem miąższu oraz poszerzeniem przewodów trzustkowych.

Przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki

Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki w Polsce, bo dotyczącą około 80% przypadków, jest nadużywanie wysokoprocentowych napojów i choroba alkoholowa. Ponadto, istotnym czynnikiem sprzyjającym powstaniu oraz rozwojowi PZT jest również tytoń (palenie papierosów). Choroba w postaci przewlekłego zapalenia trzustki może być także spowodowana wysokokaloryczną dietą z dużą zawartością węglowodanów i tłuszczu, wady rozwojowe trzustki oraz zmiany, które w sposób przewlekły utrudniają odpływ soku trzustkowego i mają charakter pourazowy, pozapalny bądź nowotworowy. Niemniej jednak czynniki te rzadko są powodem pojawienia się choroby PZT.

Objawy przewlekłego zapalenia trzustki

Głównym objawem przewlekłego zapalenia trzustki jest ból brzucha. Ów ból zazwyczaj jest bardzo silny i pojawia się okresowo. Dodatkowo, dolegliwości nie ustępują po zastosowaniu środków przeciwbólowych. Najczęściej pojawia się w śródbrzuszu po posiłku lub niezależnie od jedzenia. Dolegliwości bólowe zwykle trwają wiele godzin, a ból może być opasujący bądź promieniować do kręgosłupa. Co ważne, napady boleści mogą pojawiać się na wiele lat przed postawieniem diagnozy. Należy również wskazać, że objawem PZT może być również utrata wagi ciała, która spowodowana jest strachem przed wyzwoleniem lub nasileniem dolegliwości bólowych, które pojawiają się po jedzeniu. Przyczyną utraty masy ciała może być również biegunka (stolce tłuszczowe), które są wynikiem zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki. Co ważne, chorobą, która może pojawić się w przebiegu długotrwałego PZT jest cukrzyca wywołana przez niedostateczną produkcję insuliny przez komórki trzustkowe.

Przewlekłe zapalenie trzustki a diagnoza

Przewlekłe zapalenie trzustki zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Z tego powodu we wczesnych stadiach choroby diagnoza PZT jest niezwykle trudna, a niekiedy wręcz niemożliwa. Rozpoznanie choroby zazwyczaj możliwe jest do ustalenia w oparciu o kompletne, dokładne wyniki badań lekarskich, które obejmują:

- wywiad lekarski,

- badanie przedmiotowe,

- wyniki badań laboratoryjnych poprzez sprawdzenie poziomu leukocytów oraz enzymu amylazy we krwi,

- wyniki badań obrazowych (USG lub badania radiologicznego jamy brzusznej, a niekiedy endosonografii endoskopowej czy rezonansu magnetycznego).

Należy również wskazać, że dodatkową trudnością jest rozróżnienie zmian tj. guza zlokalizowanego w obrębie trzustki. Guz ten bowiem może mieć etiologię nowotworową bądź zapalną.

Leczenie przewlekłego zapalenia trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki może być leczone farmakologicznie lub operacyjnie. Ze względu na fakt, że zapalenie trzustki bardzo często wiąże się z dosyć silnymi dolegliwościami bólowymi dla chorego, konieczne jest podjęcie szybkiego i skutecznego leczenia objawowego. Celem działań jest poprawa samopoczucia pacjenta i podwyższenie jego komfortu. Niemniej jednak poza zastosowaniem farmakoterapii bólu, zalecana jest próba podjęcia leczenia przy pomocy preparatów enzymów trzustkowych. W tej sytuacji zakłada się, że na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, podane w formie doustnej aktywne enzymy trzustkowe zahamują stymulację trzustki, przez co zmniejszy się nasilenie bólu. Niemniej jednak w momencie, kiedy zachowawcza terapia nie przynosi oczekiwanych rezultatów, konieczne jest wdrożenie inwazyjnych metod leczenia – endoskopowego, radiologicznego i/lub chirurgicznego. Wybór metody uzależniony jest od przyczyny bólu. U chorych z zaawansowanym, przewlekłym zapaleniem trzustki i silnym, ostrym bólem, który jest oporny na leczenie zachowawcze, należy rozważyć operację usunięcia trzustki (pankreatektomię).

Należy również wskazać, że w przypadku, kiedy przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki jest choroba alkoholowa (niekiedy określane jako alkoholowe zapalenie trzustki), niezbędne jest odstawienie alkoholu oraz zaprzestanie palenia tytoniu. Niemniej jednak zachowanie abstynencji jest niezwykle trudne do zrealizowania, ponieważ większość pacjentów to osoby uzależnione od alkoholu. Z tego powodu zastosowanie tej metody jest możliwe po uprzednim wdrożeniu skutecznego leczenia odwykowego.

Ponadto należy nadmienić, iż pacjenci, u których stwierdzono przewlekłe zapalenie trzustki, powinny zastosować restrykcyjną dietę, której celem jest pomoc w kontroli występowania nieprzyjemnych dolegliwości towarzyszących chorobie takich jak: ból brzucha, niestrawność, wzdęcia czy biegunka. Konieczne jest zatem zmniejszenie zawartości tłuszczu w posiłkach, które powinny być spożywane w mniejszych porcjach, lecz często. W sytuacji występowania trudnych do opanowania stolców tłuszczowych, pomocne może okazać się zastąpienie tłuszczu w diecie trójglicerydami o średniej długości łańcucha. W tym przypadku należy pamiętać o doustnej suplementacji witaminami, które rozpuszczalne są w tłuszczach – A, D, E i K. Warto wskazać, że w przypadku przewlekłego zapalenia trzustki leczenie jest objawowe, które ukierunkowane jest na uśnieżenie bólu.

Co ważne, w niektórych przypadkach leczenie choroby PZT może trwać przez całe życie pacjenta. Stosunkowo częstą przyczyną hospitalizacji są w początkowym etapie epizody nasilania się dolegliwości bólowych, natomiast w późniejszym okresie mogą pojawić się powikłania, mi.in. ropnie, przetoki, objawowe torbiele rzekome, wodobrzusze, zwężenie przewodów żółciowych i/lub trzustkowych czy zakrzepica żyły śledziowej.

Przewlekłe zapalenie trzustki a rokowania

Należy wskazać, że rokowania i tempo rozwoju zmian chorobowych uzależnione jest od predyspozycji genetycznych, a także od narażenia organizmu na używki – alkohol i tytoń. Około 70% pacjentów ze zdiagnozowanym PZT przeżywa 10 lat, zaś 45% chorych – 20 lat. U około 4% chorych na przewlekłe zapalenie trzustki, które trwa 20 lat – rozwinie się rak trzustki.

Przewlekłe zapalenie trzustki a profilaktyka

Profilaktyka przewlekłego zapalenia trzustki opiera się w głównej mierze na zdrowej diecie oraz zaprzestaniu nadużywania używek – alkoholu i palenia papierosów. Co ważne, abstynencja alkoholowa i zrezygnowanie z tytoniu w momencie pojawienia się choroby mogą złagodzić, a nawet spowolnić rozwój i przebieg przewlekłego zapalenia trzustki.