Białaczka należy do nowotworów złośliwych układu krwionośnego. Cierpią na nią osoby w różnym wieku, jednak szczególnie często występuje u dzieci – pomiędzy drugim, a piątym rokiem życia. Ponieważ zazwyczaj początkowo nie daje charakterystycznych objawów, wykrywana jest przypadkowo (np. podczas badań morfologicznych krwi), co znacznie wydłuża i utrudnia leczenie. Często daje przerzuty do innych narządów, co pogarsza rokowania – do pełni sił wraca ok. 40% chorych.
Czym tak właściwie jest białaczka (leukemia)?
Układ immunologiczny człowieka jest niezwykle skomplikowany. Na jego sprawne działanie składa się praca wielu innych, ściśle powiązanych ze sobą układów i narządów (jak również prowadzony tryb życia oraz czynniki środowiskowe). We krwi człowieka obecne są trzy grupy krwinek, z których każda pełni inną, ważną funkcję: czerwone (erytrocyty), białe (leukocyty) oraz płytki krwi (trombocyty). Zadaniem erytrocytów jest dostarczanie tlenu, trombocyty biorą udział w procesie krzepnięcia krwi, natomiast leukocyty odpowiadają za odporność organizmu. Leukocyty zostały podzielone na dwie grupy komórek – granulocyty oraz agranulocyty. Do granulocytów należą: eozynofile (komórki kwasochłonne), których zadaniem jest niszczenie pasożytów, bazofile (komórki zasadochłonne), biorące udział w reakcjach alergicznych (zawierają heparynę, histaminę i enzymy proteolityczne oraz neutrofile (komórki obojętnochłonne), których zadaniem jest ochrona organizmu przed bakteriami. Do agranulocytów należą z kolei limfocyty B, T oraz NK. Zadaniem limfocytów B jest wytwarzanie przeciwciał. Limfocyty T odpowiedzialne są za niszczenie szkodliwych mikroorganizmów oraz „koordynację” pracy pozostałych komórek obronnych. Rola limfocytów NK polega na niszczeniu komórek nieprawidłowych lub uszkodzonych, które nie mogą już spełniać swoich funkcji. U zdrowego człowieka stężenie białych krwinek powinno mieścić się w granicach: 4-11 tys./mm3. Białaczka (leukemia) polega na niekontrolowanym wzroście białych krwinek, które mają nieprawidłową budowę i nie mogą pełnić swojej funkcji odpornościowej. Namnażają się one w szybkim tempie w szpiku kostnym, co wywiera również negatywny wpływ na powstawanie pozostałych krwinek. Następnie przenoszone są z krwią do różnych narządów organizmu, gdzie wywołują dodatkowe negatywne skutki.
Jakie są rodzaje białaczki?
Ze względu na charakter przebiegu choroby białaczkę dzieli się na ostrą i przewlekłą. Do postaci ostrych zalicza się białaczki niezróżnicowane (MO), limfoblastyczne (ALL) oraz nielimfoblastyczne (szpikowe – AML). Do postaci przewlekłych należą: białaczka szpikowa (CML), białaczka limfatyczna (CLL), białaczka limfocytowa (PBL) oraz białaczka mielomonocytowa (CMML). U dzieci najczęściej pojawia się ostra białaczka limfoblastyczna (ok. 80% zachorowań). Dużo rzadziej występuje ostra białaczka szpikowa i czy też jej przewlekła postać.
Jakie są przyczyny białaczki?
Przyczyny białaczki do dziś nie zostały wyjaśnione. Do tej pory nie ustalono, co wywołuje uszkodzenie DNA w komórkach szpiku kostnego, ani co bezpośrednio wpływa na niekontrolowane namnażanie się komórek limfocytowych i ich kumulację w organizmie. Do czynników sprzyjających rozwojowi choroby specjaliści zaliczają predyspozycje genetyczne i warunki środowiskowe (toksyny, promieniowanie, używki). Badania kliniczne wykazały również, że rozwojowi białaczki mogą sprzyjać infekcje wirusowe.
Jak rozpoznać białaczkę? Objawy
W początkowej fazie choroby nowotwory układu krwionośnego zazwyczaj rozwijają się bezobjawowo. Symptomy występujące w postaci osłabienia, senności i bólów mięśni oraz stawów są błędnie interpretowane, a osoba chora leczona jest niewłaściwie. Dotyczy to szczególnie osób w starszym wieku, u których osłabienie, bóle i zawroty głowy oraz szybkie męczenie się kładzione są na karb zaawansowanego wieku. Prawidłowa diagnoza stawiana jest często przypadkowo, podczas wykonywania podstawowych badań diagnostycznych. Objawy białaczki u dzieci są co prawda bardziej nasilone – może występować dodatkowo brak łaknienia, gorączka i zlewne poty, ale i tak bardzo często traktowane są one jako symptomy przeziębienia lub grypy. Nic nie wskazuje bowiem na to, że wywołuje je białaczka. Objawy narastające powoli, które często pozostają niezauważone, są typowe dla białaczki przewlekłej. W postaci ostrej choroby symptomy występują szybciej i są bardziej intensywne. Można w krótkim czasie zaobserwować powiększenie węzłów chłonnych, utratę masy ciała, problemy z układem krzepnięcia, będące skutkiem niedoboru płytek krwi (występowanie siniaków i wylewów podskórnych, pojawiających się pod wpływem ucisku lub lekkiego uderzenia, częste krwawienie z nosa i dziąseł), powiększenie wątroby i śledziony, anemię oraz zaburzenia koncentracji. Ponieważ organizm wytwarza mniej czerwonych ciałek krwi, dochodzi do niewydolności układu krążenia, której towarzyszy duszność wysiłkowa, zaburzenia rytmu serca oraz bladość skóry i śluzówek. Zmniejszenie ilości prawidłowych leukocytów w krótkim czasie owocuje zwiększeniem podatności na infekcje (najczęściej są to: angina, zapalenie płuc lub zapalenie ucha wewnętrznego). W celu zdiagnozowania białaczki wykonuje się przede wszystkim morfologię krwi, która wykazuje spadek liczby erytrocytów i hemoglobiny, małopłytkowość, zwiększoną ilość leukocytów oraz obecność nieprawidłowych, nowotworowych komórek krwi, tzw. blastów. Pomocne są także: USG jamy brzusznej, zdjęcie radiologiczne klatki piersiowej, badania APTT, INR, D-dimery, stężenie fibrynogenu itp. Jednak badaniem, które jednoznacznie potwierdza białaczkę, jest biopsja szpiku kostnego i ocena jego budowy komórkowej.
Jak leczona jest białaczka?
Po postawieniu diagnozy wykonuje się dodatkowe badania, pozwalające określić typ białaczki, ogólny stan zdrowia pacjenta oraz rodzaj stosowanej terapii. Zazwyczaj leczenie rozpoczyna się chemioterapią, która pozwala szybko zmniejszyć ilość blastów (do około 5%, co stanowi poniżej 110 komórek). Etap ten, który trwa 4-6 tygodni, nosi nazwę indukcji remisji, ponieważ dzięki niemu objawy kliniczne i laboratoryjne choroby ustępują, a pacjent odczuwa ogromną poprawę. Następnie rozpoczyna się drugi etap, trwający kilka miesięcy, zwany konsolidacją remisji, polegający na redukcji pozostałych komórek rakowych, poprzez stosowanie pojedynczych impulsów chemioterapii. Trzeci etap – pokonsolidacyjny – trwa ok. dwóch lat i polega na utrzymaniu remisji oraz zapobieganiu nawrotom. Stosuje się wówczas okresowo (w odstępach 4-6 tygodniowych) polichemioterapię (ostatnio z dużym powodzeniem przeprowadza się metodę alternatywną, która polega na przeszczepieniu komórek macierzystych szpiku lub komórek krwiotwórczych w trzecim etapie leczenia). W ostatnim etapie podtrzymuje się prawidłową reakcję immunologiczną organizmu. Jeśli pacjent znajduje się w zaawansowanym stadium choroby oraz (lub), gdy chemioterapia nie przynosi pożądanych efektów, stosowana jest radioterapia. Równolegle pacjentowi podaje się leki cytostatyczne, które wzmacniają odporność i dostarczają odpowiednią ilość kalorii, minerałów i witamin. Niestety, terapia ta wiąże się z wieloma przykrymi objawami ubocznymi, jak na przykład utratą włosów. Niezbędna jest także odpowiednia opieka psychologiczna ze strony terapeutów i osób najbliższych. W krajach wysoko rozwiniętych, między innymi w Stanach Zjednoczonych czy Chinach stosowane są terapie eksperymentalne. Do jednej z nich należy immunoterapia adoptywna limfocytami CAR-T. Polega ona na podawaniu pacjentom ich własnych, genetycznie zmodyfikowanych limfocytów T, które stymulują układ immunologiczny i niszczą komórki nowotworowe. Pociąga ona za sobą wiele skutków ubocznych, jednak cechuje ją wysoka skuteczność.
Białaczka – rokowania
Przez całkowite wyleczenie uważa się przeżycie przez pacjenta pięciu lat bez występowania objawów choroby. Szansa na całkowite wyleczenie ostrej białaczki limfoblastycznej u dzieci jest wysoka i wynosi obecnie ok. 80%. Przy leczeniu tradycyjnym (chemioterapią) pacjentów dorosłych rokowanie wynosi ok. 25%. W przypadku stosowania metody współczesnej (przeszczep szpiku), szanse wzrosły do ok. 60%.
Jak pomóc chorym z białaczką? – dawca szpiku
Prawdopodobieństwo znalezienia odpowiedniego dawcy jest bardzo małe. Wielu pacjentów nie może znaleźć dawcy zgodnego genetycznie, co znacznie zmniejsza ich szansę na przeżycie. Dużą pomoc stanowi w tym przypadku akcja fundacji DKMS. Każda osoba zdrowa może pomóc – wystarczy zarejestrować się w bazie DKMS. Im więcej potencjalnych dawców, tym więcej szans na życie dla osób chorych na białaczkę.
Przeczytaj również: https://www.wapteka.pl/blog/artykul/chloniak-czym-jest-ta-choroba-jakie-sa-rodzaje-objawy-i-jak-leczyc-chloniak.
