Każdego roku w okresie letnim słyszymy doniesienia o zatruciach pokarmowych, w tym również o zakażeniach salmonellą – szczególnie na koloniach letnich, obozach i w ośrodkach wczasowych. Nic dziwnego, panują wtedy niezwykle sprzyjające warunki – ciepło, duże skupiska ludzkie, a często również niewystarczające warunki sanitarne.
Czym jest salmonella?
Salmonella należy do bakterii Gram-ujemnych z rodziny Enterobacteriaceae. Są to urzęsione pałeczki o pokrewnej budowie antygenowej, dzielące się na grupy i typy. Do najbardziej znanych z nich należą:
- Salmonella typhi (pałeczki duru brzusznego) – wywołująca dur brzuszny,
- Salmonella paratyphi A, B, C (pałeczki paraduru) – wywołująca dur rzekomy,
- Salmonella bongori – która bardzo rzadko powoduje zakażenia u ludzi,
- Salmonella enterica – odpowiedzialna za ostre zatrucia pokarmowe zwierząt i ludzi.
Potocznie groźne dolegliwości żołądkowo-jelitowe, czyli zatrucia pokarmowe wywołane przez Salmonella enterica nazywane są salmonellozą.
Salmonelloza: podstawowe informacje
Bakterie Salmonelli są niezwykle odporne na działanie czynników środowiskowych. W warunkach suchych mogą przetrwać kilka tygodni, natomiast w wodzie nawet kilka miesięcy. Badania wykazały, że bakterie te najlepiej namnażają się w temperaturach od 5°C do 46°C, jednak doskonale radzą sobie również w zimnie. Zamrożenie bakterii do -75 stopni Celsjusza nie gwarantuje zniszczenia wszystkich drobnoustrojów, a te, którym uda się przeżyć, nadal zachowują swoje właściwości chorobotwórcze. W produktach spożywczych przetworzonych przez suszenie, jak np. jaja czy mleko w proszku, pałeczki salmonelli mogą przetrwać w stanie uśpionym przez czas praktycznie nieograniczony. W sprzyjających warunkach salmonella może oprócz zatrucia pokarmowego wywołać zakażenie ogólnoustrojowe. Czasami dochodzi nawet do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, septycznego zapalenia stawów, zapalenia kości i szpiku, a nawet zapalenia płuc lub głębokiego zakażenia tkanek miękkich. Szczególnie niebezpieczna jest salmonella w ciąży, ponieważ może spowodować odwodnienie, prowadzące do niedostatecznego zaopatrzenia płodu w ważne składniki mineralne. Ciężki przebieg choroby skutkuje poronieniem lub przedwczesnym porodem.
Jak może dojść do zakażenia salmonellą?
Pałeczki salmonelli zasiedlają przewód pokarmowy zwierząt i ludzi, skąd są wydalane wraz z kałem. Dlatego do zakażenia może dojść bardzo łatwo, jeśli nie przestrzegamy zasad higieny oraz spożyjemy żywność zanieczyszczoną odchodami. Źródłami zakażenia mogą być na przykład:
- świeże i przetworzone produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso, drób, jaja, mleko),
- wyroby cukiernicze (lody, ciastka z kremem, torty),
- wyroby garmażeryjne, do których dodawane są surowe jaja (tatar, majonez, galaretki, pasztety, pierogi itp.),
- owoce i warzywa, które miały kontakt z chorymi zwierzętami i nie zostały dobrze umyte,
- chore zwierzęta lub ludzie,
- skażona woda.
Pałeczki salmonelli mogą też przenosić na żywność muchy, osy, karaluchy i gryzonie. Dlatego wszystkie produkty należy zawsze odpowiednio zabezpieczać przed niepożądanymi kontaktami.
Jakie są objawy salmonelli?
Pierwsze objawy zatrucia salmonellą mogą wystąpić dopiero po około 8. godzinach po spożyciu skażonego posiłku. Najczęściej jednak pojawiają się po upływie 18 do 24 godzin. Zawsze, kiedy występują dolegliwości żołądkowe, należy brać pod uwagę, że wystąpiło zatrucie salmonellą. Objawy są początkowo podobne do zwykłego nieżytu żołądka i jelit. Należą do nich nudności i wymioty oraz biegunka. Jeśli jednak ta ostatnia staje się wodnista, a nawet krwista, dołącza się do tego ostry ból brzucha, ból głowy, dreszcze oraz gorączka, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Salmonella u dzieci ma zazwyczaj ostrzejszy przebieg. Nie wszyscy wiedzą, że po przebyciu choroby pałeczki salmonelli usuwane są z kałem jeszcze przez 5 do 7. miesięcy (tzw. nosicielstwo bezobjawowe).
Jak leczyć salmonellę?
Przy łagodnym przebiegu salmonelli leczenie domowe polega na przyjmowaniu węgla leczniczego (6-10 tabletek co 4 godziny) i probiotyków oraz częstym piciu płynów, aby zapobiec odwodnieniu organizmu. Stosuje się również: lekkostrawną dietę najlepiej kleik ryżowy i zupę marchwiową. Można też stosować tabletki o nazwie nifuroksazyd. Jeśli objawy choroby nie ustąpią po 2-3 dniach, należy skonsultować się z lekarzem, który przepisze odpowiedni antybiotyk. W cięższych przypadkach zakażenia salmonellą leczenie powinno odbywać się w szpitalu. Zatrucia pokarmowe są szczególnie niebezpieczne dla małych dzieci, osób z obniżoną odpornością (osłabioną po chorobie, zabiegu operacyjnym, przeszczepie itp.) oraz w podeszłym wieku, ponieważ mogą skutkować groźnymi powikłaniami w postaci zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, zakażenia ogólnoustrojowego, a nawet sepsy. Dlatego też pacjenci z grupy ryzyka powinni być leczeni w szpitalu.
Salmonella: jak zapobiegać zarażeniu?
Zatrucia salmonellą można uniknąć, jeśli stosuje się higienę osobistą oraz odpowiednie zasady, dotyczące przygotowywania i przechowywania żywności. Należy przede wszystkim:
- myć ręce po skorzystaniu z toalety, przed przygotowywaniem posiłków, przed jedzeniem oraz po kontakcie ze zwierzętami i osobami chorymi,
- nie kupować żywności niewiadomego pochodzenia (szczególnie dotyczy to mięsa),
- surowe mięso, drób, ryby i jaja przechowywać w lodówce oddzielnie (z dala od produktów gotowych do spożycia),
- nie zamrażać ponownie żywności, która uległa rozmrożeniu,
- unikać tatara i innych potraw przygotowanych z surowego mięsa (zwłaszcza w restauracjach),
- nie pić surowej wody z niewiadomego źródła,
- przed przygotowaniem potrawy zawierającej surowe jaja (majonez, lody, kremy) należy dokładnie je umyć i zanurzyć na około 15-20 sekund we wrzątku,
- nie spożywać potraw niedogotowanych oraz niedopieczonych, ponieważ pałeczki salmonelli giną jedynie w wysokich temperaturach (podczas smażenia, duszenia i pieczenia). Pamiętajmy również, że dłuższe przechowywanie łatwo psujących się potraw (np. wyrobów garmażeryjnych) w temperaturze pokojowej znacznie zwiększa ryzyko zatrucia, chociaż żywność wygląda i pachnie normalnie. Ważne jest także, aby osoby cierpiące na biegunkę nie przygotowywały posiłków ani napojów dla innych, dopóki nie wyzdrowieją.
Obecnie, dzięki dużej świadomości społecznej, do zakażenia salmonellą dochodzi coraz rzadziej. Jednak co roku na salmonellozę zapada ponad 500 milionów osób na całym świecie. Więcej informacji na temat zatruć pokarmowych można znaleźć tutaj. https://www.wapteka.pl/blog/artykul/biegunka-bakteryjna-przyczyny-objawy-leczenie.
