Jeśli interesuje Cię tematyka zdrowia intymnego, przeczytaj również ten artykuł: Upławy: przyczyny, rodzaje, choroby, leczenie. Co oznacza ich kolor?

Rzeżączka towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Opisy jej przypadków można znaleźć w pismach z Chin, Egiptu i Indii sprzed kilku tysięcy lat przed naszą erą. Ze starożytnej Grecji i Rzymu pochodzą całe traktaty poświęcone leczeniu tej niebezpiecznej choroby. Obecnie na rzeżączkę choruje wiele milionów ludzi na całym świecie. W naszym kraju corocznie wykrywa się ok. 50 tysięcy zakażeń.

Czym jest rzeżączka?

Jedną z głównych chorób wenerycznych, obok kiły stanowi właśnie rzeżączka. Zdjęcia bakterii, które ją wywołują, warto obejrzeć w internecie, ponieważ gołym okiem można je zobaczyć jedynie pod mikroskopem. Rzeżączka (Gonorrhoea) znana jest też pod nazwą tryper, wiewiór, czy gonorea. Choroba wywoływana jest przez dwoinki Neissera (Neisseria gonorrhoeae), należące do gonokoków. Mają one kształt ziarenek kawy, ułożonych po dwa i zwróconych do siebie wklęsłymi powierzchniami. Żyją zwykle w wilgotnych okolicach ciała, np. jamie ustnej, drogach moczowo-płciowych czy odbytnicy. Rzeżączka jest chorobą niebezpieczną, ponieważ upośledza czynności wielu narządów wewnętrznych, a nieleczona prowadzi do poważnych powikłań.

Odmiany rzeżączki

Rzeżączka głównie rozwija się w cewce moczowej i narządach rodnych. Ponieważ jednak gonokoki mogą przeniknąć do krwiobiegu i wędrować z prądem krwi do różnych narządów, często wywołują w nich stany zapalne. Najczęściej wyróżnia się 4 odmiany choroby. Należą do nich:

• rzeżączka gardła, którą charakteryzuje obrzęk łuków podniebiennych i tylnej ściany gardła, zaczerwienienie oraz ropna wydzielina (zdarza się, że choroba przebiega bezobjawowo),
• rzeżączka skórna, o charakterze rozsianym, w której bakterie dwoinki rozprzestrzeniają się na cały organizm. Objawami tej postaci choroby są zmiany skórne, w tym guzek rzeżączki oraz bóle stawów,
• rzeżączkowe zapalenie odbytnicy, które występuje zazwyczaj u osób uprawiających seks analny i podobnie jak rzeżączkowe zapalenie gardła może nie dawać żadnych objawów. W przypadku objawowej postaci choroby u pacjentów występuje pieczenie oraz świąd odbytu, problemy z oddawaniem stolca i wysięk śluzowej wydzieliny z odbytu,
• rzeżączkowe zapalenie spojówek, występujące głównie u niemowląt, które zarażane są przez matkę podczas porodu. Objawy charakteryzują się zróżnicowanym nasileniem, a nieleczona choroba może prowadzić do uszkodzenia rogówki i utraty wzroku. Aby temu zapobiec, wszystkim noworodkom zakrapla się do oczu azotan srebra.

Jak zarazić się rzeżączką?

Rzeżączka jest chorobą zakaźną. Chociaż dwoinki Neissera nie wykazują zdolności poruszania się, mogą bardzo łatwo wywołać chorobę. Wystarczy, że zostaną przeniesione na błonę śluzową, która pokrywa kanał cewki moczowej, pęcherz moczowy, pochwę, macicę oraz głębiej leżące części narządów płciowych, jak również wnętrze przewodu pokarmowego, usta, oko i jego spodnią powiekę. Dlatego wszystkie te miejsca mogą zostać zaatakowane przez gonokoki. Od chwili zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów dochodzi najczęściej w ciągu kilku dni. Okres inkubacji może jednak trwać nawet dwa tygodnie, przez co osoba nieświadoma swej choroby może zarażać innych. Rzeżączką można się zarazić nie tylko w wyniku kontaktu płciowego (także przez stosunek analny i oralny), ale również poprzez wspólne używanie pościeli, gąbki, ręczników i bielizny z osobą chorą. Zdarza się nawet, że można się zakazić przez korzystanie z publicznych toalet. Według najnowszych badań dwoinki rzeżączki przeżywają na tzw. powierzchniach nieorganicznych, np. na desce klozetowej czy ręczniku do 4 godzin. Ryzyko zakażenia występuje także na basenach i saunach.

Czym objawia się rzeżączka?

W około 10% przypadków choroba przebiega bezobjawowo, a gdy przechodzi w stan przewlekły, jej objawy zmniejszają się. Dlatego nie każda osoba zarażona jest świadoma, że ma rzeżączkę. Objawy infekcji są różne, w zależności od płci, odporności, wieku i stanu zdrowia chorego. Pierwsze symptomy choroby bywają mylące i są niejednoznaczne. Mogą wystąpić już w kilka dni po odbytym stosunku z nosicielem bakterii, a nieraz znacznie później. U mężczyzn objawy pojawiają się wcześniej niż u kobiet, a pierwotnym miejscem zakażenia jest z reguły cewka moczowa. U niemowląt rozwija się rzeżączkowe zapalenie spojówek. U kobiet w kilka dni po zakażeniu pojawiają się ropne upławy, którym często towarzyszy pieczenie przy oddawaniu moczu. Po kilku dniach upławy mogą się zmniejszyć, natomiast proces zapalny rozprzestrzenia się wyżej. Przechodzi do trzonu macicy, jajowodów, jajników, a nawet do otrzewnej. Dochodzi do zaburzeń cyklu miesiączkowego, tworzą się zrosty i blizny, które często zamykają światło jajowodów, prowadząc do bezpłodności. Jeśli dwoinki Neissera przedostaną się do krwiobiegu, mogą wywołać zapalenie stawów, okostnej, pęcherzyka żółciowego, opon mózgowych i innych narządów. Rzeżączka u mężczyzn objawia się mniej lub bardziej obfitym, ropnym (białym lub żółtym) wyciekiem z cewki moczowej oraz pieczeniem i silnym bólem podczas oddawania moczu. W przypadku nieleczenia rozwija się stan przewlekły, w którym powstają groźne powikłania w postaci: zapalenia gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych oraz najądrza. Zdarzają się również przypadki wystąpienia jedynie skórnych dolegliwości przy zakażeniu rzeżączką. Objawy skórne występują w około 3% przypadków infekcji. Umiejscowione są zazwyczaj na stopach i dłoniach i występują w postaci krost otoczonych obwódką zapalną (tzw. keratodermia blenorrhagica).

Jak leczyć rzeżączkę?

Podstawą leczenia jest właściwe rozpoznanie rzeżączki. Badanie polega na pobraniu wymazu z pochwy, szyjki macicy, gardła, cewki moczowej lub odbytu, co pozwala w nim stwierdzić obecność bakterii Neisseria gonorrhoeae wywołujących rzeżączkę. Leczenie opiera się na przyjmowaniu antybiotyków. Konieczne jest również podawanie leków partnerowi, z którym chory utrzymywał lub/i utrzymuje kontakty seksualne. Terapia odbywa się pod nadzorem specjalisty leczącego na rzeżączkę. Leczenie domowe, własnymi metodami nie jest wskazane, ponieważ może doprowadzić do przewlekłego zakażenia i niebezpiecznych powikłań – tym bardziej że niektóre szczepy gonokoków uodporniły się na penicylinę oraz cefalosporyny (tzw. superrzeżączka). W takich przypadkach stosuje się doksycyklinę. Po każdej kuracji, co najmniej po 3. dniach od jej zakończenia, należy przeprowadzić badania kontrolne bakterioskopowe lub posiew na obecność bakterii Neisseria gonorrhoeae, aby ocenić jej skuteczność.

Jakie mogą być powikłania po rzeżączce?

Nieleczona lub nieprawidłowo leczona rzeżączka prowadzi do poważnych powikłań, do których należą:

• zakażenie całego układu moczowo-płciowego,
• zapalenie stawów,
• zapalenie przydatków u kobiet
• zapalenie najądrzy i prostaty u mężczyzn
• bezpłodność,
• posocznica,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zakażenie noworodka podczas porodu (czego konsekwencją może być utrata wzroku dziecka),
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Rzeżączka – zapobieganie

W profilaktyce rzeżączki dużą rolę odgrywa uświadomienie społeczeństwu zagrożeń związanych z chorobą. Poniżej znajduje się kilka zasad, które mogą skutecznie ochronić przed zarażeniem. Przede wszystkim należy:

• Unikać przygodnych partnerów i stosunków seksualnych z większą liczbą osób,
• Stosować środki antykoncepcyjne, głównie prezerwatywy, jeśli nie mamy stałego partnera,
• Nie siadać na desce klozetowej w publicznych toaletach i w nieznanych miejscach,
• Unikać korzystania ze wspólnych przedmiotów higieny osobistej (gąbek, ręczników),
• Unikać pożyczania i używania bielizny osobistej, kostiumów kąpielowych, pościeli itp.,
• W przypadku zachorowania powiadomić o tym fakcie wszystkich byłych i obecnych partnerów seksualnych.

Każdy podejrzany objaw przypominający rzeżączkę powinien być wskazaniem do wizyty u ginekologa lub urologa. Wstępny test na rzeżączkę można nabyć w aptece i wykonać badanie samemu. Leczenie chorób przenoszonych drogą płciową jest bezpłatne i dyskretne. Należy tylko się zgłosić do poradni skórno-wenerologicznej. Nie trzeba nawet korzystać z przychodni rejonowej.