Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to niebezpieczna choroba zakaźna – cechuje się wysoką śmiertelnością, a niekiedy pozostawia trwały ślad w organizmie. Może wystąpić jako powikłanie pozornie niegroźnych infekcji – zapalenia zatok czy ucha środkowego. Jakie są przyczyny zapalenia opon mózgowych, jakie daje ono objawy i jak przebiega leczenie?
Czym jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych?
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest groźną chorobą zakaźną wywoływaną najczęściej przez wirusy lub bakterie, rzadziej przez pierwotniaki, pasożyty i niektóre leki. Rozwija się w wyniku przeniknięcia drobnoustrojów do płynu mózgowo-rdzeniowego – u osób zdrowych jest on jałowy.
Może do tego dojść za pośrednictwem krwi, na skutek przejścia z obszarów skażonych w przypadku urazu czaszki lub w przebiegu innych chorób. Schorzenie obejmuje przede wszystkim opony – zazwyczaj oponę miękką i podpajęczynówkową – oraz przestrzeń podpajęczynówkową. Czasem stwierdza się także zajęcie mózgu – wówczas mamy do czynienia z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.
Zapalenie opon mózgowych – rodzaje
Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych:
- bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ropne lub nieropne),
- wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Gorsze rokowania oraz zwiększone ryzyko powikłań dotyczą zwłaszcza zapalenia opon mózgowych o podłożu bakteryjnym, szczególnie postaci ropnej. Ten rodzaj choroby występuje jednak bardzo często – zapalenia bakteryjne to nawet połowa wszystkich stwierdzonych przypadków schorzenia, a zakażenia ropne stanowią 90% z nich.
Rodzaj patogenów wywołujących zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zależy głównie od kondycji układu immunologicznego oraz czynników ryzyka, do których zalicza się m.in. wiek. Chorobę powodują najczęściej:
|
Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych |
Rodzaj patogenów |
|
Ropne |
·
meningokoki (Neisseria meningitidis) ·
pneumokoki (Streptococcus pneumoniae) ·
pałeczki Haemophilus influenzae ·
pałeczki Escherichia coli ·
paciorkowce grupy B (Streptococcus agalactiae) ·
gronkowce złociste (Staphylococcus aureus) |
|
Nieropne |
·
prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis) ·
pałeczki Listeria monocytogenes ·
krętki Borrelia (przenoszone przez kleszcze) |
Jakie są przyczyny zapalenia opon mózgowych?
Istnieje szereg czynników, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania na bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Wśród nich wymienia się:
- przebywanie w dużych zbiorowiskach ludzi, co sprzyja zakażeniu meningokokami, mogącymi wywoływać również sepsę;
- ostre lub przewlekłe zapalenie zatok lub zapalenie ucha środkowego;
- urazy czaszki, a zwłaszcza pęknięcia kości czaszki;
- leczenie immunosupresyjne;
- inne choroby: nowotwór, cukrzyca, marskość wątroby;
- zabiegi neurochirurgiczne.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych często konsekwencją bliskiego kontaktu z osobą zakażoną lub nosicielem danego rodzaju bakterii. Patogeny mogą więc przedostać się do organizmu podczas kichania, pocałunku czy na skutek używania tych samych przedmiotów – szklanki lub sztućców.
Zapalenie opon mózgowych – objawy
Niezależnie od rodzaju bakterii, zapalenie opon mózgowych ma podobny przebieg. Symptomy choroby zazwyczaj występują po upływie 2-5 dni od zarażenia. Charakterystyczne dla tej choroby objawy to:
- wysoka gorączka, sięgająca nawet 40°C, często z dreszczami,
- bóle mięśniowo-stawowe,
- silne bóle głowy i karku,
- nudności, wymioty,
- sztywność karku.
W ciężkich przypadkach zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych obserwuje się ponadto zaburzenia świadomości, drgawki, senność oraz apatię.
Jakie mogą być powikłania zapalenia opon mózgowych?
Z zachorowaniem na bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wiąże się ryzyko powikłań neurologicznych, takich jak:
- padaczka,
- ropnie mózgu,
- niedowłady lub porażenia kończyn,
- głuchota lub słaby słuch,
zaburzenia mowy czy zaburzenia osobowości.
Ten typ choroby obarczony jest też wysoką śmiertelnością, wynoszącą około 20% – największe zagrożenie niesie ze sobą zakażenie gronkowcem złocistym.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – diagnostyka i leczenie
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest chorobą, którą bezwzględnie należy leczyć w szpitalu. Diagnoza stawiana jest m.in. na podstawie obrazu klinicznego, jednak dla przebiegu i skuteczności leczenia kluczowe jest szybkie ustalenie rodzaju patogenu, który spowodował chorobę. W tym celu najczęściej badany jest płyn mózgowo-rdzeniowy pobrany podczas punkcji lędźwiowej. W rozpoznaniu wykorzystuje się ponadto tomografię komputerową głowy, posiewy krwi i wymazy z gardła.
Leczenie opon mózgowych o podłożu bakteryjnym polega przede wszystkim na podaniu antybiotyku – na ogół dożylnie. Postępowanie terapeutyczne dodatkowo obejmuje stosowanie leków przeciwzapalnych oraz przeciwobrzękowych. Chory powinien także pozostawać w łóżku – co najmniej przez 2 do 3 tygodni.
Zapalenie opon mózgowych – jak uniknąć?
Najlepszą metodą zapobiegania bakteryjnemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych są szczepienia ochronne, szczególnie przeciwko głównym patogenom – meningokokom, pneumokokom oraz Haemophilus influenzae typu B. W przypadku kontaktu z osobą zakażoną zastosowana może zostać również chemioprofilaktyka poekspozycyjna, czyli jednorazowe podanie antybiotyku.
Jako że choroba może pojawić się jako powikłanie zapalenia zatok lub ucha środkowego, należy wdrożyć odpowiednie leczenie tych schorzeń. W zależności od rodzaju i nasilenia objawów mogą to być dostępne w aptekach popularne preparaty na przeziębienie lub grypę bądź leki przepisane przez lekarza. Ponadto w trakcie opieki nad osobą chorą, trzeba używać maseczek ochronnych na twarz i rękawiczek oraz pamiętać o higienie osobistej – przykładowo przy pomocy kosmetyków do twarzy i ciała.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest niebezpieczną chorobą, która wiąże się z ryzykiem powikłań. Dla jej prawidłowego leczenia niezbędna jest więc właściwa diagnostyka oraz szybkie rozpoczęcie terapii – dzięki temu ryzyko ich wystąpienia będzie znacznie mniejsze.
