Wydawałoby się, że każdy człowiek jest inny – czasami aż tak bardzo różnimy się od siebie, że staje się to powodem napięć i konfliktów. Jednak według Masłowa wszyscy ludzie mają pięć takich samych, zasadniczych potrzeb, które determinują ich dążenia i zachowania. Czy twórca tej teorii miał rację? A może różnica wynika stąd, że nie każdy ma potrzebę realizacji wszystkich tych potrzeb i jego rozwój zatrzymuje się na jakimś szczeblu, w ogóle nie dochodząc do wierzchołka tej piramidy?
Czym jest Piramida Maslowa?
Piramida Maslowa, inaczej piramida potrzeb, jest najbardziej znaną teorią dotyczącą zagadnienia potrzeb i motywacji, które kierują ludzkimi zachowaniami. Abraham Maslow był amerykańskim psychologiem, który w 1943 roku na podstawie swoich badań sklasyfikował i podzielił wszystkie potrzeby każdego człowieka na pięć grup. Twierdził on, że ich realizacja stanowi główną motywację do działania i rozwoju osobowego. Potrzeby Maslowa zostały podzielone te na niższego i wyższego rzędu.
Potrzeby niższego rzędu muszą być zaspokajane w pierwszej kolejności, ponieważ są konieczne do biologicznego przetrwania człowieka. Realizacja potrzeb z wyższych poziomów jest możliwa dopiero po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędu. Jeśli jest ona zagrożona, człowiek będzie usilnie walczyć o jej zaspokojenie, nie przechodząc do realizacji kolejnych potrzeb. Natomiast każda zaspokojona potrzeba niższa stwarza szansę do realizacji następnej, znajdującej się wyżej w hierarchii.
Piramida potrzeb Maslowa tłumaczy funkcjonowanie człowieka i jego rozwój potrzebą realizacji kolejnych szczebli „piramidy potrzeb”. Koncepcja Maslowa jest dość logiczna i zrozumiała. Dzięki niej można wyjaśnić, dlaczego na przykład niektórzy ludzie bezrobotni nie podejmują żadnych kroków w celu osiągnięcia samorealizacji (np. nie interesują się nauką i sztuką).
Do czego potrzebna jest piramida Maslowa?
Piramida Masłowa jest szeroko wykorzystywana w różnych dziedzinach, między innymi w edukacji dzieci i młodzieży, przez psychologów, psychoterapeutów oraz przez pracodawców. Na przykład: pracownik nie będzie w stanie wykonywać swoich obowiązków wydajnie bez prawidłowego zaspokojenia jego potrzeb fizjologicznych. Pracodawca, zapewniając dobre warunki pracy, świadczenia socjalne, organizując wycieczki i spotkania w plenerze, wpływa na jego wydajność i motywację do pracy. Pozwala to również pracownikom na stawianie przed sobą większych oraz ambitniejszych celów. Pracodawca może realizować potrzebę uznania poprzez dawanie premii swoim pracownikom. Potrzeba bezpieczeństwa może być zaspokajana poprzez stałość zatrudnienia czy programy emerytalne. Potrzeba przynależności będzie z kolei realizowana przez organizowanie grup, organizacji, zespołów czy kontaktów ze współpracownikami poza firmą itd.
Piramida Maslowa – potrzeby fizjologiczne
Podstawę piramidy Maslowa stanowią potrzeby bezpośrednio związane z prawidłowym funkcjonowaniem organizmu, czyli potrzeby fizjologiczne. Należą do nich:
- potrzeba jedzenia i picia
- snu,
- odpoczynku,
- prokreacji,
- posiadania odzieży, własnego mieszkania itd.
Są to potrzeby niższego rzędu, niezbędne do przetrwania. Brak ich zaspokojenia odbija się na zdrowiu i samopoczuciu, co powoduje, że dominują one nad pozostałymi i stanowią dla człowieka priorytet. Dopiero kiedy człowiek ma co jeść i gdzie mieszkać, może pojawić się u niego popęd do spełnienia kolejnych potrzeb. Mówiąc obrazowo, w dużym uproszczeniu: osoba głodna i niewyspana, która nie ma gdzie mieszkać, nie będzie zainteresowana naukowymi dysputami na temat „wpływu zorzy polarnej na prokreację u pingwinów”.
Piramida Maslowa – potrzeba bezpieczeństwa
Potrzeby wg Maslowa w obszarze bezpieczeństwa można podzielić na trzy kategorie:
- bezpieczeństwo ekonomiczne, polegające na posiadaniu pracy, zapewniającej godne życie,
- bezpieczeństwo osobiste, dzięki któremu człowiek czuje się pewnie w każdych okolicznościach: w domu, w pracy, na ulicy i nie obawia się np. przemocy w rodzinie, zamachów, wojny, kataklizmów itp.,
- bezpieczeństwo zdrowotne (człowiek nie obawia się o swoje zdrowie i sprawność fizyczną, ma dostęp do służby zdrowia i leków).
Dopiero po spełnieniu potrzeb fizjologicznych oraz potrzeby bezpieczeństwa mogą pojawić się kolejne potrzeby, które są powiązane z relacjami z innymi ludźmi. Potrzeba bezpieczeństwa jest niezwykle silna u małych dzieci i stanowi warunek ich prawidłowego rozwoju.
Piramida Maslowa – potrzeba przynależności
Na trzecim stopniu piramidy znajduje się potrzeba przynależności (afiliacji). Powinna ona być realizowana od wczesnego dzieciństwa, ponieważ zapewnia również w pewnym stopniu potrzebę bezpieczeństwa. Człowiek potrzebuje pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi, relacji koleżeńskich i przyjacielskich, miłości, satysfakcji ze związków intymnych, czułości itd. Dlatego zakłada rodzinę, otacza się kręgiem przyjaciół, dba o akceptację w środowiskach, w których funkcjonuje (w szkole, w pracy, klubie sportowym itp.). Musi mieć poczucie, że jest kochany i akceptowany. Człowiek ma również naturalną potrzebę przynależności do jakiejś grupy i identyfikowania się z nią (np. kościół, grupa zawodowa, drużyna sportowa, klub brydżowy itp.).
Piramida Maslowa – potrzeba uznania
Na czwartym szczeblu piramidy potrzeb Maslow umieścił uznanie i szacunek (są to potrzeby wyższego rzędu). Potrzeba ta jest realizowana na dwóch płaszczyznach:
- Potrzeba uznania i doceniania przez innych, posiadania wpływu, prestiżu, potrzeba nagradzania i awansowania, odnoszenia sukcesów,
- Szacunek dla siebie samego, z czym związane jest poczucie własnej wartości i wynikające z niego konsekwencje: opanowanie, niezależność, wolność.
Aby zaspokoić potrzebę uznania ze strony innych osób, człowiek podejmuje wiele działań, np. stara się w pracy należycie i sumiennie wykonywać swoje obowiązki, podejmuje zadania dodatkowe (w domu lub pracy), aby otrzymać słowa pochwały.
Piramida Maslowa – potrzeba samorealizacji
Piramida Maslowa kończy się na potrzebie samorealizacji. Zalicza się do niej między innymi: pęd do zdobywania nowej wiedzy, chęć doświadczania różnorakich wrażeń estetycznych (np. wizyt w teatrach czy galeriach sztuki), rozwijanie zainteresowań i hobby, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, awansowanie w pracy. Do tej grupy ludzkich potrzeb zaliczane są także wszelkie inne zachowania, których skutkiem jest ciągły rozwój osobisty i doskonalenie samego siebie. Dla jednych polega na spełnianiu marzeń, realizacji planów, doskonaleniu się w wybranej dziedzinie oraz osiąganiu założonych celów, dla innych będą to sukcesy w sporcie, w pracy artystycznej czy zawodowej, realizowanie się w rodzicielstwie itd.
Kontrowersje na temat Piramidy Maslowa
Koncepcja amerykańskiego psychologa była wielokrotnie krytykowana. Zastrzeżenia dotyczyły m.in. uogólnienia wniosków na wszystkie kraje, ponieważ Maslow prowadził swoje badania wśród dobrze wykształconych, amerykańskich białych mężczyzn, osadzonych w kulturze amerykańskiej, która różni się znacząco od kultur innych narodów. Zwracano również uwagę na brak umieszczenia w tabeli dodatkowych poziomów, jak choćby potrzeb poznawczych, estetycznych, transcendencji itd. Poddawano również w wątpliwość hierarchiczność niektórych potrzeb. Poniżej znajdują się trzy najważniejsze, spotykane w literaturze:
- Według teorii przepływu Csikszentmihalyia, osoby całkowicie oddane jakiejś czynności nie będą odczuwać głodu, który stanowi podstawę piramidy potrzeb Maslowa,
- Osoby zakładające start-up są w stanie przetrwać chwilowe zagrożenie bezpieczeństwa finansowego, licząc na spełnienie potrzeby samorozwoju,
- Wielu znanych naukowców i wynalazców żyło w skrajnej biedzie, co nie przeszkadzało im w samorealizacji.
Okazuje się, że potrzeby Maslowa nie zawsze zapewniają taką samą hierarchię. Zależą od wieku i okoliczności (epidemia, wojna, klęska żywiołowa, dobrobyt itp.). Dla dzieci najważniejsze są potrzeby fizjologiczne, dla młodzieży – potrzeba przynależności, dla osób dorosłych – potrzeba samorealizacji, natomiast dla osób starszych – potrzeba bezpieczeństwa.
Jednak badania przeprowadzone przez Taorminy i Gao (opublikowane w 2013 roku w czasopiśmie American Journal of Psychology) potwierdziły teorię Maslowa. Przebadali oni 386 dorosłych osób, próbując określić, czy spełnienie potrzeb niższych w hierarchii Maslowa sprzyja realizacji potrzeb wyższych. W każdym przypadku, w im większym stopniu spełniona była potrzeba niższego rzędu, tym bardziej spełniona była potrzeba rzędu wyższego.
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
