Insulina jest niezwykle ważnym hormonem, wytwarzanym w trzustce. Odpowiada ona za utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Przy współpracy z glukagonem kontroluje również transport glukozy do poszczególnych komórek organizmu, co zapewnia prawidłowe funkcjonowanie wszystkich organów i układów, a w szczególności mózgu i układu nerwowego. Zarówno niedobór insuliny, jak i jej nadmiar może doprowadzić do poważnych problemów zdrowotnych – między innymi cukrzycy i hipoglikemii.
Czym jest insulinooporność?
Zdarza się, że organizm, pomimo prawidłowego lub nawet podwyższonego stężenia insuliny we krwi, nie reaguje w odpowiedni sposób i nadal ją produkuje. Stan taki nosi nazwę insulinooporności, czyli obniżonej wrażliwości organizmu na działanie insuliny. Wytwarzanie coraz większych ilość tego hormonu (powyżej rzeczywistego zapotrzebowania organizmu) może doprowadzić do przykrych komplikacji zdrowotnych – przede wszystkim chorób układu sercowo-naczyniowego oraz cukrzycy typu 2. Nadmierna i nieustanna praca trzustki prowadzi do jej osłabienia, natomiast wysokie stężenie insuliny osłabia, a często nawet uniemożliwia działanie glukagonu. Jest to hormon, który bierze udział w procesie spalania zapasów energii. Prowadzi to do odkładania się tkanki tłuszczowej, co skutkuje nadwagą, a nawet otyłością. Specjaliści nie traktują insulinooporności jako odrębnej jednostki chorobowej, ale zaliczają ją do grupy ściśle powiązanych ze sobą zaburzeń, zwanych zespołem metabolicznym. Należą do niego: podwyższenie poziomu cukru we krwi (stężenie glukozy na czczo jest równe lub wyższe niż 100 mg/dl), nadciśnienie tętnicze, otyłość oraz zaburzenia metabolizmu trójglicerydów i cholesterolu.
Jakie są przyczyny i czynniki ryzyka insulinooporności?
Co powoduje insulinooporność? Przyczyny mają często podłoże genetyczne. Dotyczy to zwłaszcza tzw. zespołu zmutowanej insuliny, polegającego na wytwarzaniu przez trzustkę hormonu o nieprawidłowej budowie. Obniżenie wrażliwości organizmu na insulinę może być również spowodowane nadmiarem innych hormonów, których działanie jest przeciwstawne do insuliny. Należą do nich: glukagon, hormon tarczycy (nadczynność tarczycy), kortyzol (zespół Cushinga), hormon wzrostu (akromegalia), androgeny oraz parathormon (pierwotna nadczynność przytarczyc). Najbardziej narażone na ryzyko rozwoju insulinooporności są osoby zmagające się z nadwagą i otyłością. Nadmiar tkanki tłuszczowej sprawia, że do krwi uwalniane są tzw. wolne kwasy tłuszczowe (WKT), które zostają wykorzystywane przez organizm jako źródło energii, zamiast glukozy. W wyniku tego procesu stężenie cukru we krwi wzrasta, co powoduje, że trzustka, aby utrzymać prawidłowe stężenie cukru, zwiększa wydzielanie insuliny. Wśród czynników ryzyka specjaliści wymieniają oprócz nadwagi i otyłości również wiek (ryzyko zachorowania wzrasta wraz z nim), płeć (z powodu otyłości brzusznej insulinooporność występuje częściej u mężczyzn), dietę obfitującą w tłuszcze i węglowodany proste, niską aktywność fizyczną, ciążę, przyjmowanie niektórych leków (glikokortykosteroidy, tabletki antykoncepcyjne, diuretyki diazydowe, blokery kanału Ca, inhibitory proteazy HIV oraz diuretyki pętlowe), alkohol oraz palenie tytoniu.
Jakie są objawy insulinooporności?
Choroba często przebiega w sposób utajony, co sprawia, że przez dłuższy czas może rozwijać się, ponieważ nie została zdiagnozowana. Po czym można poznać insulinooporność? Objawy nie są charakterystyczne. Często przypisuje się je przepracowaniu, gorszej pogodzie albo spadku odporności. Łatwo można je pomylić z innymi jednostkami chorobowymi. Do objawów tych należą: ciągłe zmęczenie, brak energii, senność, obniżenie nastroju, rozdrażnienie, kłopoty z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, wzrost tkanki tłuszczowej (zwłaszcza na brzuchu), większy apetyt, a nawet napady tzw. wilczego głodu, problemy skórne (np. rogowacenie ciemne skóry), nadciśnienie tętnicze, podwyższenie stężenia cukru we krwi, podwyższenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów oraz zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi.
Do jakich chorób może doprowadzić insulinooporność?
Ciągłe podwyższenie poziomu insuliny we krwi prowadzi do chorób układu sercowo-naczyniowego, przede wszystkim miażdżycy. Często występuje również niealkoholowe stłuszczenie wątroby. Spowodowane jest ono przewlekłym procesem zapalnym wywołanym przez nadmiar szkodliwych produktów przemiany materii (powstają one w procesie utleniania zbyt dużej ilości komórek tłuszczowych, transportowanych przez krew do wątroby). Insulinooporność może z czasem doprowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2. Dochodzi do tego na skutek obniżenia wydolności trzustki, która przez cały czas produkuje nadmierne ilości insuliny, co bardzo ją osłabia. Wraz z upływem czasu wytwarza coraz mniej hormonu, wskutek czego rośnie poziom glukozy we krwi, czyli rozwija się cukrzyca. Insulinooporność może przyczynić się także do powstania zespołu policystycznych jajników (podejrzewa się, że nadmiar insuliny stymuluje niektóre komórki jajników do produkcji męskich hormonów płciowych, co wywołuje chorobę).
Diagnostyka
Insulinooporność można zdiagnozować kilkoma sposobami. Podstawowym badaniem jest oznaczenie stężenia glukozy we krwi na czczo oraz doustny test obciążenia glukozą (OGTT). Pacjentowi podaje się glukozę, a następnie sprawdza, jak reaguje na nią organizm – m.in. wydzielaniem insuliny, szybkością regulacji poziomu cukru we krwi oraz tempem wchłaniania glukozy do tkanek. Badania te mogą wykryć stan przedcukrzycowy, który często wskazuje właśnie na insulinooporność. Dalsza diagnostyka polega na oznaczeniu poziomu insuliny w surowicy na czczo, wykonaniu lipidogramu oraz badania na Hs-CRP. Można również przeprowadzić specjalistyczny test Homeostatic Model Assessment (metoda HOMA). Polega on na wyliczeniu za pomocą odpowiedniego wzoru wskaźnika insulinooporności (HOMA-IR) na podstawie zmierzonej wcześniej wartości stężenia glukozy i insuliny we krwi pacjenta. Niestety, nie zawsze daje on jednoznaczne wyniki. Najskuteczniejsza jest metoda klamry metabolicznej, ponieważ jednoznacznie określa ona realny stopień insulinooporności. Jednak, z powodu skomplikowanego przebiegu i wysokich kosztów jej przeprowadzania, stosuje się ją w diagnostyce bardzo rzadko. Polega ona na jednoczesnym podawaniu pacjentowi glukozy i insuliny w kroplówce. Ilość insuliny podawanej w badaniu jest stała, natomiast glukozy – modyfikowana.
Jak leczyć insulinooporność?
Przede wszystkim należy usunąć przyczynę, która wywołuje problem. Jeśli zatem u pacjenta podłożem choroby jest otyłość, należy jak najszybciej zredukować masę jego ciała. Gdy powodem insulinooporności są przyjmowane leki, należy zmienić je na inne. Jeśli obniżenie wrażliwości organizmu na insulinę jest spowodowane nadmiarem innych hormonów, należy ich poziom skutecznie obniżyć itd. To jednak nie wszystkie działania pozwalające okiełznać insulinooporność. Leczenie wymaga również natychmiastowej zmiany stylu życia. Należy wprowadzić prawidłowo zbilansowaną dietę, aby nie stymulować niepotrzebnie produkcji insuliny. Nie bez znaczenia jest również regularna, niezbyt forsowna aktywność fizyczna, ponieważ podczas wysiłku mięśnie pobierają i spalają glukozę, co ułatwia kontrolowanie stężenia cukru we krwi.
Chociaż nie wynaleziono uniwersalnego leku na insulinooporność, można z nią skutecznie walczyć.
