Krztusiec (koklusz) – jakie są objawy i jak leczyć?

Krztusiec jest ostrą w przebiegu chorobą zakaźną układu oddechowego wywoływaną przez bakterie. Głównym objawem klinicznym są nawracające napady silnego kaszlu, które prowadzą do utrudnienia oddychania.

Czym jest krztusiec (koklusz)?

Krztusiec, dawniej nazywany kokluszem, jest ostrą chorobą zakaźną dróg oddechowych. Jest to bakteryjne zapalenie tchawicy i oskrzeli wywoływane przez zakażenie pałeczką krztuśca (Bortedella pertussis). Jest ona niebezpieczna, ponieważ wydziela toksynę krztuścową. Ta za kolei powoduje leukocytozę z limfocytozą, działa hamująco na makrofagi i limfocyty podążające do ognisk zapalnych. Oznacza to, że komórki obecne w organizmie nie są w stanie zwalczać pałeczek krztuśca. Przez to bakterie bardzo łatwo mogą przylgnąć do nabłonka zlokalizowanego w drogach oddechowych.

Na koklusz można zachorować w każdym wieku, a zakażenie przechodzić kilka razy w życiu. Chociaż zdarza się również diagnozowanie krztuśca u dorosłych, schorzenie jest najgroźniejsze dla noworodków i niemowląt. Występuje najczęściej w przedziale wiekowym od 0 do 4 lat i może pojawić się już w pierwszych tygodniach życia dziecka, ponieważ niemowlę nie otrzymuje biernej odporności przeciwkrztuścowej wraz z mlekiem matki. Przebycie krztuśca daje długotrwałą odporność, jednak mimo to możliwe jest ponowne zachorowanie na tę chorobę. Także odporność uzyskana po szczepieniu przeciw krztuścowi nie jest trwała i może zniknąć po upływie kilku lat. Obecnie zaleca się osobom dorosłym przyjęcie dawki przypominającej szczepionki co 10 lat.

Krztusiec – objawy

Charakterystycznym objawem krztuśca jest bardzo silny, napadowy i przewlekły kaszel. Zazwyczaj towarzyszą mu duszności i świst wdechowy, określany, jako „pianie”. Pojawić się mogą również wymioty. Do typowych oznak krztuśca zalicza się również fakt, że napad kaszlu może być sprowokowany przez płacz dziecka, zwiększony wysiłek fizyczny lub uciśnięcie języka np. łyżeczką przy karmieniu albo szpatułką podczas badania lekarskiego.

Jak przebiega choroba krztusiec?

Człowiek jest jedynym gospodarzem pałeczek krztuśca. Oznacza to, że jednym źródłem zakażenia kokluszem jest osoba chora. Do przeniesienia bakterii krztuśca u dorosłych i dzieci dochodzi drogą kropelkową przez górne drogi oddechowe – na przykład wdychanie rozpylanej w powietrzu podczas kaszlu wydzieliny.

Typowy krztusiec przebiega w kilku charakterystycznych dla niego fazach. Zaczyna się on bezobjawowym okresem wylęgania, który trwa od 5-7 dni do trzech tygodni. Kolejne 2 tygodnie to pierwsza faza choroby, nazywana również okresem nieżytowym. Charakteryzuje się ogólnym osłabieniem, bólem gardła, katarem, zapaleniem spojówek i stanem podgorączkowym. Są to objawy, które zazwyczaj przypisywane są przeziębieniu lub innym chorobom wirusowym. W tym czasie koklusz jest najbardziej zakaźny. W drugiej fazie krztuśca występuje napadowy kaszel, który najpierw jest suchy i ma charakter bardziej pokasływania. Nasila się on w nocy. W niektórych przypadkach krztusiec u dzieci kończy się na tym etapie i wówczas mówi się o tzw. poronnej albo niepełnoobjawowej postaci krztuśca. Jednakże u większości osób choroba rozwija się dalej – objawy staja się coraz silniejsze. Kaszel znacznie się nasila, a ponadto pojawia się głęboki i świszczący wdech, opisywany czasem, jako „pianie koguta” lub zanoszenie się. Takich napadów kaszlu w ciągu dobry może być nawet kilkadziesiąt, a trwają one nawet do kilku minut.

Napady kaszlu krztuścowego połączone są z odkrztuszaniem lepkiej i gęstej wydzieliny. Przy krztuścu mogą pojawiać się drobne wybroczyny lub wylewy krwi widoczne na spojówkach albo na twarzy. Dzieje się tak na skutek wzrostu ciśnienia w drobnych naczyniach krwionośnych błon śluzowych i skóry twarzy. Chorobie towarzyszą często obrzęki twarzy i oczu. Kaszel krztuścowy jest bardzo dużym wysiłkiem zarówno dla dzieci, jak i dorosłych.

Krztusiec – leczenie

Leczenie krztuśca polega przede wszystkim na antybiotykoterapii. Konieczne jest również równoczesne leczenie objawowe – stosowanie leków łagodzących kaszel. W wielu przypadków konieczne jest przyjmowanie preparatów zmniejszających wymioty np. preparatu Smecta i leków uspokajających. Zarówno podczas antybiotykoterapii, jak i po jej zakończeniu konieczne jest zaopatrzenie domowej apteczki w probiotyki.

Najlepszą metodą zapobiegania krztuścowi są szczepienia ochronne. Zostały one wprowadzone na świecie w 1931 roku przez angielskiego bakteriologa Artura Gardnera i amerykańskiego biologa Lawrence`a D. Leslie`ego. Do powszechnego stosowania weszły w 1950 roku. W Polsce szczepionka jest dostępna od 1960 roku. Obecnie podawana w jednym wstrzyknięciu, jako szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP).

Koklusz – powikłania

Głównym powikłaniem tej choroby jest zapalenie płuc, które najczęściej występuje u małych dzieci. Po przebytym krztuścu mogą pojawić się również inne dolegliwości i choroby, takie jak: zapalenie oskrzeli, zapalenie ucha środkowego, a także choroby ośrodkowego układu nerwowego oraz uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. W przypadku krztuśca niezwykle ważna jest szybka, poprawna diagnoza i wdrożenie skutecznego leczenia. U niemowląt częste i silne ataki kaszlu mogą powodować bezdechy, sinicę, drgawki i niedotlenienie mózgu. Co więcej, skutkują również zaburzeniami świadomości i encefalopatią krztuścowa, która jest bezpośrednim zagrożeniem życia niemowlęcia. Krztusiec u niemowląt jest wskazaniem do natychmiastowej hospitalizacji.

Krztusiec, dawniej zwany kokluszem, jest chorobą zakaźną. Wydawałoby się, że zagrożenie kokluszem już dawno minęło, głównie ze względu na wdrożenie szczepień. Jednakże w ostatnich latach liczba zachorowań znów rośnie. Związane jest to z wygasaniem skuteczności szczepionek. Choć nie ma obowiązku przyjmowania dawek przypominających, jest to najlepszy sposób ochrony przed tą chorobą.