Powiększona prostata (BPH) – przyczyny, objawy i nowoczesne metody leczenia

Łagodny rozrost stercza (BPH) to najczęstsza choroba urologiczna mężczyzn po 50. roku życia. Schorzenie polega na rozroście gruczołu krokowego, który może powodować zaburzenia oddawania moczu. Przerost prostaty to nie rak, jednak choroby te mogą współistnieć, a nieleczony może prowadzić do poważnych powikłań. W tym artykule przedstawiamy objawy łagodnego przerostu prostaty oraz omawiamy diagnostykę i leczenie.

Łagodny rozrost stercza (BPH) – przyczyny i mechanizm choroby

Łagodny przyrost prostaty (BPH, ang. Benign Prostatic Hyperplasia) to niezłośliwy rozrost gruczołu krokowego, który powiększa się w wyniku nadmiernego namnażania się komórek stercza.

Prostata (stercz, gruczoł krokowy), uważana za męski punkt G, umiejscowiona jest pod pęcherzem moczowym. Jej zadaniem jest produkcja płynu będącego składnikiem nasienia. U dorosłego mężczyzny standardowo ma wielkość ok. 4 x 3,5 x 3,5 cm i jest porównywana do orzecha włoskiego. Jednak wraz z wiekiem stercz ma naturalną tendencję do powiększania się.

Przyczyny przerostu prostaty – rola testosteronu i DHT

Chociaż przyczyny łagodnego rozrostu gruczołu krokowego nie są do końca zbadane, wiadomo, że fundamentalną rolę odgrywają w nim hormony oraz procesy starzeniowe organizmu. Za rozrost gruczołu krokowego w znacznej mierze odpowiada testosteron wraz z jego aktywną formą – dihydrotestosteronem (DHT). Wraz z wiekiem postępuje spadek testosteronu i jednoczesny wzrost DHT w obrębie prostaty, który stymuluje przyrost komórek stercza. Tym samym gruczoł krokowy powiększa się, nierzadko prowadząc do zaburzeń funkcjonowania układu moczowego.

Powiększenie gruczołu krokowego – wiek i czynniki ryzyka przyczyny prostaty

Powiększona prostata diagnozowana jest najczęściej u mężczyzn po 45. roku życia, a odsetek chorych wzrasta wraz z wiekiem. Znaczący wzrost można zauważyć już u mężczyzn powyżej 50. roku życia. Statystyki podają, że z objawami BPH mierzy się nawet 50% mężczyzn powyżej 60. roku życia i do 80% powyżej 75. roku życia.

Poza procesami starzeniowymi nie bez znaczenia dla rozwoju łagodnego przyrostu prostaty są takie czynniki, jak genetyka, niska aktywność fizyczna oraz otyłość. Ryzyko rozwoju BPH może zwiększać także zespół metaboliczny, nieodpowiednia dieta (bogata w nasycone tłuszcze i czerwone mięso), nadmierne spożywanie alkoholu, a także takie choroby jak cukrzyca.

Jakie objawy daje powiększona prostata?

Do oceny nasilenia objawów BPH wykorzystuje się skalę IPSS (ang. International Prostate Symptom Score). Narzędzie to składa się z 7 pytań dotyczących jakości życia i symptomów powiększenia prostaty. Objawy łagodnego rozrostu stercza dzieli się na tej podstawie na łagodne, umiarkowane oraz ciężkie.

Objawy powiększonej prostaty

Łagodny przyrost prostaty wywołuje objawy związane z fazą wypełniania i opróżniania pęcherza.

Objawy powiększonej prostaty – faza napełniania:

• częstomocz – zwiększona potrzeba oddawania moczu,
• silne, nagłe parcie na mocz,
• nykturia – kilkukrotna potrzeba oddawania moczu w nocy,
• nietrzymanie moczu.

Objawy powiększonej prostaty – faza opróżniania:

• problem z rozpoczęciem mikcji,
• wysiłek przy oddawaniu moczu (konieczność napięcia mięśni brzucha),
• słaby strumień, przerywany lub oddawany kropelkami,
• poczucie niepełnego opróżniania pęcherza,
• wykapywanie moczu po zakończeniu mikcji.

Problemy wtórne – kamica pęcherza, zakażenia układu moczowego

Przerośnięta prostata może mieć różne powikłania. Nieleczona może prowadzić do nawracających infekcji pęcherza i cewki moczowej. Te z kolei mogą skutkować przerostem mięśnia wypieracza i pogrubieniem ścian pęcherza, co utrudnia oddawanie moczu i sprzyja jego zastojom. W dalszej kolejności zastój moczu może skutkować powstawaniem kamieni w pęcherzu. BPH może być także podłożem kamicy nerkowej i niewydolności nerek.

Objawy łagodnego przerostu prostaty mogą wpływać nie tylko na funkcjonowanie układu moczowego, lecz także na seksualność. Częste parcie na mocz, nykturia, jak i stosowane leczenie farmakologiczne mogą sprzyjać obniżeniu libido czy zaburzeniom erekcji.

Powiększona prostata – diagnoza i kluczowe wymiary

Diagnostyka powiększonej prostaty rozpoczyna się od wywiadu lekarskiego. Kolejnym krokiem jest badanie per rectum (DRE, przez odbyt) wykonywane przez urologa oraz oznaczenie PSA – wolnego i całkowitego.

Podczas wywiadu lekarz zadaje pytania o typowe dla łagodnego przyrostu prostaty objawy. Badanie palpacyjne przez odbyt pozwala natomiast ocenić wielkość, symetrię i kształt stercza. Badanie stężenia PSA służy z kolei przede wszystkim wykluczeniu choroby nowotworowej.

Badanie PSA – czy powiększona prostata to rak? 

Badanie PSA, czyli antygenu swoistego prostaty, to podstawowe badanie laboratoryjne wykonywane przy diagnostyce przerostu prostaty i nowotworu prostaty. Badanie PSA jest również zalecane jako część profilaktyki u mężczyzn powyżej 50. roku życia, a w przypadku mężczyzn z grupy podwyższonego ryzyka – już po 40. roku życia.

U zdrowych mężczyzn poziom PSA nie powinien przekraczać 4,0 ng/ml. Łagodny przerost prostaty mogą sugerować wyniki w granicach od 4,0 do 10 ng/ml. Są one podstawą do dalszej diagnostyki w kierunku nowotworu, dlatego w razie potrzeby urolog może zlecić dodatkowe badanie – oznaczenie PSA wolnego (fPSA) w stosunku do całkowitego PSA. Jeżeli zastanawiamy się, „czy prostata to rak?”, warto wiedzieć, że podwyższone PSA może występować także przy stanie zapalnym oraz po biopsji. W przypadku łagodnego przerostu stercza stosunek fPSA do tPSA jest wyższy niż przy nowotworze. Wartość poniżej 0,25 może być wskazaniem do biopsji.

Wymiary prostaty u 65-latka i co to znaczy? 

Wymiary i objętość prostaty zmieniają się z wiekiem. Prawidłowa objętość prostaty wynosi 25-30 ml. Jeżeli stwierdzono prostatę 40 ml, oznacza to, że jest ona powiększona. Niemniej jednak u 65-latka objętość przekraczająca 35 ml jest często spotykana i nie musi oznaczać poważniejszych chorób. Jeżeli chodzi zaś o wymiary prostaty przy raku, pamiętajmy, że jedna, sztywna norma nie istnieje, a w diagnostyce liczą się także zmiana kształtu i twardości stercza.

Inne badania

W diagnostyce powiększonej prostaty, poza badaniem DRE i PSA, wykonuje się również badania dodatkowe, takie jak USG czy uroflowmetrię. Badanie USG pozwala ocenić kształt, wielkość i strukturę prostaty oraz sprawdzić zaleganie moczu w pęcherzu czy wykryć ewentualne zmiany, np. gruczoł krokowy niejednorodny. Co to znaczy? Zmiany w strukturze (zwapnienia, zwłóknienia, stany zapalne) mogą wskazywać na łagodny przerost prostaty.

Drugie z badań – uroflowmetria – umożliwia ocenę przepływu moczu, mierząc jego objętość, szybkość i czas mikcji.

Leczenie powiększonej prostaty – od suplementów po chirurgię

Jak się leczy prostatę? Łagodny przerost prostaty leczy się w zależności od objawów i zaburzeń oddawania moczu. Niekiedy wystarczy wprowadzić drobne zmiany w stylu życia dla zminimalizowania występowania objawów i ich uciążliwości. Częściej jednak niezbędne jest stosowanie leków na prostatę. Jak się leczy prostatę i czy prostata jest uleczalna?

Leki na rozrost prostaty bez recepty – rola palmy sabałowej i cynku

Wsparciem w leczeniu BPH mogą być zioła i suplementy na prostatę. Znanym ziołowym środkiem wspomagającym łagodzenie objawów łagodnego przerostu stercza jest palma sabałowa (saw palmetto). Palma sabałowa może wykazywać działanie hamujące enzym 5-alfa-redukaza, które w efekcie zmniejsza produkcję dihydrotestosteronu (DHT), a także może redukować stany zapalne, częste oddawanie moczu oraz uczucie niepełnego opróżniania pęcherza.

Niezwykle ważny dla prawidłowego funkcjonowania prostaty i regulacji hormonów jest cynk. Badania pokazują, że jego niedobory są ściśle skorelowane z występowaniem nowotworu i przerostu gruczołu krokowego u mężczyzn, a jego odpowiednia podaż realnie obniża ryzyko pojawienia się patologicznych zmian stercza.

Leczenie farmakologiczne 

Co na powiększoną prostatę? Leczenie farmakologiczne powiększonej prostaty opiera się na trzech grupach leków:

• alfa-blokery (np. tamsulosyna) o szybkim działaniu – rozluźniają cewkę sterczową,
• inhibitory 5-alfa reduktazy (np. np. finasteryd, dutasteryd) o działaniu długofalowym – ograniczają przemianę testosteronu do jego aktywnej formy.

Kiedy potrzebna jest operacja?

Jak wyleczyć prostatę? W przypadku uciążliwości i nasilenia się objawów łagodnego przerostu prostaty, niezbędne może okazać się wdrożenie leczenia operacyjnego. Bezwzględne wskazania do przeprowadzenia zabiegu to:

• kamica pęcherza moczowego,
• nawrotowy krwiomocz,
• nawrotowe infekcje układu moczowego,
• obustronne wodonercze i podwyższona kreatynina,
• zatrzymanie moczu.

Leczenie zabiegowe jest także zalecane w przypadku nieskuteczności w leczeniu farmakologicznym, stałego wzrostu gruczołu krokowego, rosnącego i wahającego się PSA po wykluczeniu nowotworu oraz nasilających się dolegliwości.

Do najczęściej stosowanych techniki operacyjnych w przypadku przerostu prostaty należą m.in. TURP i TUIP. TURP (przezcewkowa resekcja prostaty) polega na przezcewkowym częściowym usunięciu prostaty z wykorzystaniem cystoskopu i z użyciem prądu elektrycznego. Zabieg TUIP ma podobny przebieg, jednak w jego trakcie nie są usuwane tkanki stercza. Wykonuje się natomiast nacięcia zwężonej szyi pęcherza moczowego.

Pytania i rokowania – czy można wyleczyć powiększoną prostatę?

W leczeniu prostaty dąży się przede wszystkim do złagodzenia objawów i poprawy komfortu chorego. Leczenie farmakologiczne i chirurgiczne przynosi poprawę u większości pacjentów, niemniej jednak należy pamiętać, że przyrost stercza to postępujący proces, którego z reguły nie udaje się w pełni zatrzymać.

Co na powiększoną prostatę? Domowe sposoby 

W zapobieganiu rozrastaniu się gruczołu krokowego mogą pomóc odpowiednia dieta i zdrowy styl życia. Niezwykle ważne jest wyeliminowanie alkoholu i papierosów, a ponadto ograniczenie spożycia czerwonego mięsa, produktów wysoko przetworzonych i o wysokiej zawartości soli, tłuszczów nasyconych i tłuszczów trans i cukrów prostych. Co warto jeść? Dieta „na prostatę” powinna być bogata w warzywa i owoce, szczególnie pomidory, brokuły, szpinak, kapustę i owoce jagodowe, które są źródłem antyoksydantów. Ryzyko występowania stanów zapalnych ogranicza także spożycie odpowiedniej ilości kwasów omega-3, których doskonałym źródłem są tłuste ryby morskie. Warto także zwrócić uwagę na ilość dostarczanego sobie błonnika, cynku i selenu. Naturalnym źródłem błonnika są owoce i warzywa, a także produkty pełnoziarniste, cynku – pestki dyni, a selenu – orzechy brazylijskie. Dobroczynny wpływ na prostatę może mieć także picie zielonej herbaty (działanie przeciwzapalne) i naturalnych soków, np. soku z granatu (właściwości antyoksydacyjne, wsparcie układu moczowego).

Jak leczyć powiększoną prostatę w początkowym stadium? 

Przy powiększonej prostacie w początkowym stadium zaleca się baczną obserwację objawów i stopnia ich nasilenia (tzw. strategia „watchful waiting”). Ważne są także okresowe wizyty urologiczne, badania PSA i odpowiednie podejście do diety oraz aktywności fizycznej. W razie postępowania objawów konieczne może okazać się rozpoczęcie leczenia farmakologicznego.

Rozrost gruczołu krokowego. Podsumowanie

Rozrost prostaty jest zjawiskiem powszechnym i w większości przypadków możliwym do kontrolowania. W praktyce to właśnie objawy prostaty u 60-latka, takie jak częstomocz, nykturia czy osłabiony strumień moczu, najczęściej skłaniają mężczyzn do pierwszej wizyty u urologa. Chociaż BPH nie jest chorobą nowotworową, wymaga obserwacji. Regularne badania, wczesna diagnoza i leczenie zapobiegają poważnym powikłaniom i pozwalają łagodzić ewentualne niedogodności.