Biegunka tłuszczowa – przyczyny, objawy, leczenie

Biegunka tłuszczowa polega na oddawaniu przez chorego stolca częściej niż trzy razy na dobę, a czas jej trwania przekracza cztery tygodnie. Istotne jest to, że stolec tłuszczowy nie stanowi choroby, a jest jedynie jej objawem. Należy podkreślić, że przyczyną biegunki tłuszczowej mogą być poważne schorzenia układu pokarmowego, dlatego też nie można jej bagatelizować. Czym zatem jest biegunka tłuszczowa? Jak wygląda stolec tłuszczowy? Jak leczyć biegunkę tłuszczową?

Co to jest i jak rozpoznać biegunkę tłuszczową oraz stolec tłuszczowy?

Biegunka tłuszczowa (łac. steatorrhoea) stanowi rodzaj biegunki przewlekłej, czyli takiej która trwa dłużej niż 4 tygodnie. Związana jest z upośledzeniem trawienia lub wchłaniania tłuszczów w przewodzie pokarmowym.

Prawidłowy stolec zawiera mniej niż około 6 procent tłuszczu w przeliczeniu na suchą masę, czyli poniżej 7 gramów na 100 gramów materiału po wysuszeniu. Jeśli tłuszcz w kale przekracza ten poziom, uznaje się to za cechę biegunki tłuszczowej.

Stolce podczas biegunki tłuszczowej zawierają duże ilości niestrawionego tłuszczu, które wielokrotnie przekraczają normę. Rozpoznanie biegunki tłuszczowej nie jest łatwe. Podobnie jak w przypadku innej, przewlekłej biegunki stolce oddawane są często – więcej niż trzy razy na dobę – oraz mają luźną, płynną lub półpłynną, konsystencję. Jaki zatem wygląd mają stolce tłuszczowe? Charakterystyczną cechą stolca tłuszczowego jest jego jasny, żółty lub pomarańczowy kolor (żółta biegunka lub pomarańczowy stolec) oraz połyskująca powierzchnia. Ponadto, biegunka tłuszczowa ma przykry, gnilny zapach oraz tłustą – kleistą, oleistą – konsystencję, a kał trudno spuścić w toalecie. Stolcom towarzyszą nierzadko ból brzucha, skurcze jelit, wzdęcia oraz utrata wagi.

Jak wygląda stolec tłuszczowy? Zdjęcie

Stolec tłuszczowy, zwany również steatoreą (z łac. steatorrhea), ma charakterystyczny wygląd, który może sugerować problemy z trawieniem tłuszczów w organizmie. Jak wygląda biegunka tłuszczowa? Są to stolce, które są jasnożółte, tłuste i mają nieprzyjemny, ciężki zapach. Często są również bardziej obfite, błyszczące i mogą unosić się na powierzchni wody w toalecie. Żółta biegunka może być wynikiem zaburzeń wchłaniania tłuszczów, takich jak choroby trzustki, celiakia czy inne problemy z układem pokarmowym. Zdecydowanie warto skonsultować się z lekarzem, jeśli zauważymy tłuszcz w kale, aby zdiagnozować ewentualne problemy zdrowotne.

Żółto-pomarańczowa wydzielina z odbytu – czy to biegunka tłuszczowa?

Żółto-pomarańczowa wydzielina z odbytu może być objawem różnych problemów zdrowotnych, w tym biegunki tłuszczowej, zwłaszcza jeśli wydzielina zawiera niestrawione resztki tłuszczu. Biegunka tłuszczowa charakteryzuje się obecnością dużej ilości tłuszczu w kale, który może mieć taki właśnie kolor i konsystencję. Tego rodzaju wydzielina może również wskazywać na zaburzenia wchłaniania tłuszczu, które występują w przypadku chorób trzustki, problemów z drogami żółciowymi czy innych schorzeń przewodu pokarmowego. W takim przypadku, oprócz zmiany koloru stolca, mogą występować inne objawy, takie jak bóle brzucha, wzdęcia i uczucie osłabienia. Jeśli zauważymy żółto-pomarańczową wydzielinę z odbytu, warto skonsultować się z lekarzem, aby przeprowadzić odpowiednie badania i ustalić przyczynę problemu.

Stolce tłuszczowe – przyczyny

Rzadki stolec może mieć wiele przyczyn - od zakażenia bakteryjnego lub wirusowego, po biegunkę ze stresu. Biegunka tłuszczowa to jednak rodzaj przewlekłej biegunki, która charakteryzuje się obecnością dużej ilości niestrawionego tłuszczu w stolcu. Może być wynikiem zaburzeń trawiennych oraz problemów z wchłanianiem tłuszczów, co prowadzi do ich nadmiernej obecności w kale. Tego rodzaju stolec jest zwykle tłusty, jasny i ma nieprzyjemny zapach. Biegunka tłuszczowa może być spowodowana przez różne schorzenia, w tym choroby trzustki, problemy z drogami żółciowymi, a także choroby jelit.

Przyczyny biegunki tłuszczowej:

• Choroby trzustki – wrodzony niedobór lipaz trzustkowych, przewlekłe zapalenie trzustki, mukowiscydoza, pankreatektomia (usunięcie trzustki).
• Choroby dróg żółciowych – kamica, atrezja, nowotwory, choleostaza (zaburzenie wydzielania żółci). Cholestaza, czyli zaburzenie odpływu żółci, jest jedną z ważnych przyczyn wątrobowo-żółciowych prowadzących do biegunki tłuszczowej. Żółć odpowiada za emulgowanie tłuszczów i umożliwienie ich wchłaniania w jelicie cienkim, dlatego gdy jej ilość w świetle jelit jest zbyt mała lub dopływ jest zablokowany, dochodzi do niepełnego trawienia lipidów. Niestrawiony tłuszcz przechodzi dalej do jelita grubego, co skutkuje powstawaniem obfitych, jasnych i tłustych stolców. W cholestazie biegunce tłuszczowej mogą towarzyszyć dodatkowo objawy takie jak zażółcenie skóry, świąd czy ciemne zabarwienie moczu, wskazujące na zaburzenia czynności wątroby i dróg żółciowych. W takich przypadkach konieczna jest diagnostyka laboratoryjna i obrazowa oraz leczenie ukierunkowane na przywrócenie prawidłowego przepływu żółci.
• Choroby jelit – celiakia, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniewskiego-Crohna.
• Zakażenia przewodu pokarmowego – mogą prowadzić do zaburzeń w trawieniu i wchłanianiu tłuszczów.
• Zaburzenia flory bakteryjnej – przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego u osób starszych.

Biegunka tłuszczowa może prowadzić do utraty składników odżywczych, dlatego ważne jest zdiagnozowanie przyczyny jej wystąpienia i odpowiednie leczenie.

Innym powodem wystąpienia biegunki tłuszczowej może być przyjmowanie orlistatu. Jest to to substancja czynna stosowana w lekach na odchudzanie, której działanie polega na hamowaniu aktywności lipaz trzustkowych i żołądkowych odpowiedzialnych za trawienie tłuszczów. Gdy enzymy te zostają zablokowane, tłuszcze pokarmowe nie ulegają pełnemu rozkładowi i w efekcie przechodzą w niezmienionej postaci do dalszych odcinków przewodu pokarmowego. To właśnie ta mechanika działania sprawia, że stosowanie orlistatu może prowadzić do wystąpienia jatrogennej biegunki tłuszczowej, objawiającej się oddawaniem obfitych, jasnych, tłustych stolców o charakterystycznym połysku i przykrym zapachu. Objawy mogą pojawić się zwłaszcza wtedy, gdy dieta osoby stosującej lek zawiera większą ilość tłuszczu, niż jest w stanie tolerować zablokowany układ enzymatyczny.

W praktyce klinicznej tłuszcz w kale po orlistacie jest jednym z najczęściej zgłaszanych działań niepożądanych, a jej nasilenie bywa zmienne – od łagodnych, epizodycznych zaburzeń po wyraźnie nasilone dolegliwości utrudniające codzienne funkcjonowanie. U części pacjentów pojawiają się także parcia naglące, nietrzymanie tłuszczowego stolca czy dyskomfort w jamie brzusznej, co wynika z obecności nierozłożonych lipidów w świetle jelita grubego. Objawy te zwykle ustępują lub znacząco się zmniejszają po redukcji podaży tłuszczu w diecie, zwłaszcza tłuszczów nasyconych i smażonych potraw, dlatego kluczowym elementem profilaktyki dolegliwości jest edukacja żywieniowa osoby przyjmującej lek.

Objawy biegunki tłuszczowej

Charakterystycznym objawem biegunki tłuszczowej jest oddawanie stolca o wysokiej zawartości tłuszczu. Kał natomiast ma jasną barwę (żółta biegunka lub pomarańczowy stolec) i specyficzną woń o gnilnym charakterze. Ponadto biegunce tłuszczowej mogą towarzyszyć symptomy w postaci:

• ostrego bólu brzucha i wzdęć,
• nudności, a nawet wymiotów,
• żółtaczki,
• świądu skóry wywołanego choleostazą,
• spadku wagi,
• krwi w stolcu, zarówno świeżej (jasnoczerwonej, jak i czarnej (smolistej, która występuje np. w celiakii czy zapaleniu jelit), a także śluzu w kale,
• kaszlu i częstych infekcji,
• ciemnego zabarwienia moczu, które jest wynikiem przedostawaniem się do moczu bilirubiny, produkowanej przez wątrobę.

Diagnostyka i leczenie biegunki tłuszczowej oraz stolca tłuszczowego

Przewlekłe biegunki mogą być wywołane przez wiele chorób jelita grubego lub cienkiego, trzustki czy wątroby. Dlatego też, diagnoza możliwa jest po dokładnym wywiadzie lekarskim i wykonaniu odpowiednich badań. Istnieje wiele testów umożliwiających zbadanie zawartości tłuszczu w kale. Co ważne, nie wiążą się one z jakimkolwiek ryzykiem dla pacjenta. Polegają one na przeprowadzeniu badań:

• jakościowych, których celem jest stwierdzenie obecności tłuszczu w stolcu, polegają one na ocenie ilości kulek i kropli tłuszczu, które można zaobserwować pod mikroskopem; testy te wymagają zazwyczaj kilku próbek kału, które zbierane są przez okres 2-4 dni,
• ilościowych, które służą określeniu zawartości tłuszczu w kale, stosowaną w nich jednostką są gramy na dobę; dla dorosłych normą są 2-7g/24 h w sytuacji, kiedy tłuszcz stanowi mniej niż 20% próbki.

Badania te mogą potwierdzić nieprawidłowość we wchłanianiu tłuszczów, jednak nie są wystarczające do określenia przyczyny biegunki tłuszczowej. Dlatego też, celem ustalenia czy stolec tłuszczowy spowodowany jest infekcją, chorobą jelit, schorzeniem trzustki czy dróg żółciowych, przeprowadzanych jest szereg dodatkowych badań. Najczęściej wykonywanymi badaniami jest morfologia krwi obwodowej, stężenie potasu i sodu, enzymy trzustkowe, posiew stolca, markery zastoju żółci i próby wątrobowe.

Ponadto, ustalenie powodu występowania biegunki tłuszczowej umożliwia USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa (zdjęcia wykonane przy użyciu promieni rentgenowskich), badania genetyczne i endoskopowe oraz testy na obecność przeciwciał np. celiakii. Należy podkreślić, że biegunka tłuszczowa nie jest chorobą, a jedynie jej objawem. Dlatego też, jej ustalenie jest konieczne dla ustalenia właściwego leczenia.

Leczenie biegunki tłuszczowej uzależnione jest od diagnozy podstawowej choroby, która ją spowodowała. Z tego powodu, leczenie stolca tłuszczowego różnić się będzie od przyczyny. Przewlekła biegunka wiąże się z odwodnieniem i utratą elektrolitów. Z tego powodu, prawidłowe nawodnienie oraz uzupełnianie niedoborów elektrolitów stanowi podstawę każdego leczenia.

Biegunka tłuszczowa – diagnostyka

Diagnostyka biegunki tłuszczowej jest kluczowym etapem postępowania, ponieważ sam tłuszcz w kale jest jedynie objawem, a nie odrębną jednostką chorobową. Dopiero ustalenie przyczyny – czy wynika ona z zaburzeń pracy trzustki, wątroby, jelit, czy działania leków – pozwala dobrać skuteczne leczenie. Podstawą procesu diagnostycznego jest dokładny wywiad lekarski, w którym analizuje się charakter dolegliwości, wygląd stolca oraz okoliczności ich występowania. Pacjenci często opisują zmiany barwy, takie jak żółta biegunka, pomarańczowy stolec czy luźne wypróżnienia o oleistej powierzchni, co pomaga wstępnie ocenić, jak wygląda biegunka tłuszczowa i jakie mechanizmy mogą za nią odpowiadać. Opis objawów bywa równie ważny jak same wyniki badań, tym bardziej że charakterystyczny „stolec tłuszczowy” ma często bardzo specyficzny wygląd, co potwierdzają typowe zdjęcia kliniczne pokazywane w materiałach edukacyjnych, takich jak stolec tłuszczowy - zdjęcie czy biegunka tłuszczowa - zdjęcia.

Drugim krokiem są badania laboratoryjne i obrazowe, które mają na celu potwierdzenie zaburzeń trawienia lub wchłaniania tłuszczów oraz ocenę funkcji narządów biorących udział w tych procesach. Dopiero zestawienie wywiadu, oceny wyglądu biegunki tłuszczowej oraz wyników badań daje pełen obraz sytuacji i pozwala wdrożyć właściwe postępowanie terapeutyczne zamiast skupiania się jedynie na samych objawach. Dzięki temu diagnostyka nie pomija istotnych chorób, takich jak niewydolność trzustki, cholestaza, celiakia czy choroby zapalne jelit, które mogą manifestować się jako biegunka tłuszczowa.

Badanie kału w diagnostyce biegunki tłuszczowej

Badanie kału jest jednym z podstawowych elementów rozpoznawania biegunki tłuszczowej. Analizę rozpoczyna się zwykle od oceny jakościowej, na przykład mikroskopowej, która pozwala na wykrycie kropli tłuszczu w kale. Takie badanie dostarcza wstępnej informacji, czy tłuszcz nie jest trawiony lub wchłaniany prawidłowo. Ocena ta bywa szczególnie pomocna, gdy pacjent zgłasza zmiany wyglądu stolca, takie jak połyskująca, oleista powierzchnia, stolec tłuszczowy, kolor o jasnym odcieniu czy biegunka z pianą.

Najbardziej precyzyjną metodą jest jednak badanie ilościowe, najczęściej wykonywane metodą Van de Kamera. Pozwala ono określić faktyczną ilość tłuszczu wydalanego z kałem w ciągu doby. Za normę uznaje się wartości poniżej około 7 gramów tłuszczu na dobę. Wyniki przekraczające ten próg wskazują na zaburzenia wchłaniania lipidów i potwierdzają rozpoznanie biegunki tłuszczowej. Dzięki temu badaniu możliwe jest także monitorowanie skuteczności leczenia i ocena postępu choroby podstawowej.

Badania krwi i badania obrazowe

Badania krwi dostarczają informacji o funkcjonowaniu narządów odpowiedzialnych za trawienie tłuszczów. Ocenia się przede wszystkim parametry trzustkowe, takie jak amylaza i lipaza, które mogą świadczyć o jej niewydolności lub stanie zapalnym. Istotne są również próby wątrobowe, w tym poziom ALT, AST, ALP czy bilirubiny, pozwalające ocenić czynność wątroby i wykryć ewentualną cholestazę utrudniającą prawidłowy przepływ żółci. W zależności od obrazu klinicznego lekarz może zlecić także badanie poziomu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak A, D, E i K, które pomagają ocenić długotrwałe zaburzenia wchłaniania.

Diagnostyka obrazowa stanowi kolejny filar rozpoznania. Podstawowym badaniem jest USG jamy brzusznej, pozwalające ocenić budowę trzustki, wątroby oraz dróg żółciowych. W przypadku niejasnych wyników lub bardziej zaawansowanego podejrzenia choroby wykonuje się tomografię komputerową, rezonans magnetyczny lub badania endoskopowe, takie jak EUS czy ERCP. Dzięki nim można precyzyjnie określić przyczynę biegunki tłuszczowej i zaplanować dalsze leczenie.

Biegunka tłuszczowa – domowe sposoby

Domowe sposoby mogą łagodzić objawy biegunki tłuszczowej, jednak nie zastępują diagnostyki ani leczenia choroby podstawowej. Najważniejszym elementem jest dieta, która pomaga zmniejszyć ilość tłuszczu trafiającego do przewodu pokarmowego. Jest to ważny element wsparcia układu pokarmowego. Zwykle zaleca się ograniczenie podaży tłuszczu do około 40–50 gramów na dobę lub mniej w zależności od tolerancji organizmu. Ogranicza się szczególnie tłuszcze nasycone i potrawy smażone, które najczęściej nasilają objawy. Włączenie lekkostrawnych posiłków, gotowania na parze oraz produktów o niższej zawartości lipidów może wyraźnie poprawić komfort trawienny, jednak nadal wymaga konsultacji z lekarzem i dietetykiem.

Warto podkreślić, że domowe metody nie leczą przyczyny, a jedynie wspierają terapię po postawieniu diagnozy. Dopiero usunięcie źródła zaburzeń trawienia lub wchłaniania – na przykład leczenie chorób trzustki, wyrównanie cholestazy czy eliminacja glutenu przy celiakii – prowadzi do trwałej poprawy. Jeśli mimo modyfikacji diety objawy nie ustępują, konieczna jest ponowna konsultacja lekarska i poszerzenie diagnostyki.

Powikłania biegunki tłuszczowej i stolca tłuszczowego

Nierozpoznana i nieleczona biegunka tłuszczowa może skutkować licznymi powikłaniami. Najczęściej konsekwencją tłuszczowych stolców są zaburzenia wzrostu i rozwoju u dzieci. Ponadto, pojawić się może anemia i niedożywienie. Przewlekłe biegunki tłuszczowe prowadzą do częstych infekcji oraz mogą spowodować niedrożność i perforację jelita, czyli pęknięcie jego ściany. Stolce tłuszczowe mogą przyczynić się do dalszego rozwoju nowotworu lub infekcji, doprowadzając do konieczności usunięcia chorych części jelita. Ważne więc, aby nie traktować jej jak biegunki bakteryjnej lub wirusowej i możliwie szybko zgłosić się po pomoc do specjalisty.