Astma wysiłkowa (EIB) – kompleksowy poradnik: objawy, mechanizm i nowoczesne leczenie

Skurcz oskrzeli wywołany wysiłkiem (EIB) to specyficzna rekcja dróg oddechowych na aktywność fizyczną. Tzw. astma wysiłkowa różni się od astmy oskrzelowej i może występować jako izolowany problem. Dowiedz się, czym dokładnie jest EIB, jakie są jego objawy i przyczyny. Sprawdź, jak wygląda diagnostyka i leczenie astmy wysiłkowej oraz jak bezpiecznie trenować przy EIB.

Czym jest skurcz oskrzeli wywołany wysiłkiem (EIB)?

Skurcz oskrzeli wywołany wysiłkiem (EIB, ang. Exercise-Induced Bronchoconstriction) to ostre zwężenie dróg oddechowych, które pojawia się w następstwie wysiłku fizycznego. Może wystąpić w jego trakcie lub też po jego zakończeniu. EIB najczęściej dotyka dzieci i nastolatków, niemniej jednak może pojawić się w każdym wieku. Warto wiedzieć również, że astma wysiłkowa u dorosłych, jak i u dzieci nie dotyczy wyłącznie sportowców.

Różnica między EIB a astmą przewlekłą

Astmatyk – kto to? Astmatykiem nazywamy osobę cierpiącą na przewlekłe zapalenie dróg oddechowych, które wyzwalane jest przez infekcje, alergeny, dym czy zanieczyszczenia. Choroba ta cechuje się nadreaktywnością oskrzeli wywołującą skurcze i nadmierne wydzielanie śluzu. Prowadzi to do ograniczonego przepływu powietrza i trudności w oddychaniu.

EIB natomiast to nagły skurcz oskrzeli, który może być wywołany wyłącznie wysiłkiem fizycznym. Szacuje się, że aż 90% astmatyków ma astmę wysiłkową, ale EIB może występować także niezależnie.

Jakie objawy powinny zaniepokoić?

Jakie są symptomy astmy wysiłkowej? Objawy typowe dla EIB to:

• suchy kaszel po wysiłku fizycznym,
• mokry kaszel po wysiłku fizycznym,
• duszności po wysiłku,
• zatykanie w klatce piersiowej podczas wysiłku,
• świsty.

Poza tym osoby doświadczające EIB skarżą się niekiedy na spłycony i niepełny oddech. Do rzadko pojawiających się symptomów zalicza się natomiast ból w nadbrzuszu, skurcze mięśni i zawroty głowy. Warto podkreślić, że objawy te rozłożone są w czasie w specyficzny sposób. Na początku aktywności fizycznej drogi oddechowe rozszerzają się, potem jednak gwałtownie się kurczą, a chory doświadcza charakterystycznych objawów dla EIB.

Duszność wysiłkowa może wystąpić zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu aktywności. Nawet do kilku godzin. Podczas długiego wysiłku może nie pojawić się wcale. Wydzielane w jego trakcie katecholaminy rozkurczają oskrzela i są w stanie zahamować ich nadreaktywność.

Jakie nietypowe symptomy może dawać astma? Objawy, takie jak astma bez kaszlu, pojawiają się rzadko w przypadku EIB. Może jednak zdarzyć się, że dominującymi symptomami, zamiast kaszlu, będą duszności, ciężkość w klatce oraz uczucie braku tchu.

Co powoduje EIB? Mechanizm i czynniki wyzwalające

Kaszel po bieganiu i inne objawy astmy wysiłkowej to reakcja dróg oddechowych na utratę ciepła oraz wody i intensywne oddychanie (hiperwentylacja) podczas aktywności fizycznej, które uwalniają mediatory zapalne (leukotrieny, histaminę, prostaglandyny).

Rola zimnego i suchego powietrza

W trakcie intensywnego treningu, który wymaga oddychania przez usta i nos, powietrze trafiające do dolnych dróg oddechowym nie jest odpowiednio nagrzewane w jamie nosowej. W efekcie zwiększa się przepływ krwi przez oskrzela, a to skutkuje ich obrzękiem. Kiedy zaś naczynia krwionośne się obkurczają, przepływ powietrza jest blokowany, a chory doświadcza symptomów astmy wysiłkowej, takich jak kaszel po zimnym powietrzu czy duszność po wysiłku.

Inne czynniki ryzyka

Poza suchym, zimnym powietrzem ryzyko wystąpienia EIB wzmacniają inne czynniki drażniące, w tym zanieczyszczenia (dym, spaliny), infekcje czy alergeny (roztocza, sierść, pyłki). Astmę wysiłkową mogą nasilać również niektóre leki, m.in. leki moczopędne, aspiryna, niesteroidowe leki przeciwzapalne czy beta-blokery.

Jak wygląda diagnoza i jak leczyć astmę wysiłkową?

Rozpoznanie i diagnostyka astmy wysiłkowej bywają problematyczne. Lekarz pulmonolog w pierwszej kolejności bazuje na wywiadzie i stara się wykluczyć inne choroby, w tym choroby przewlekłe układu oddechowego i sercowo-naczyniowego. Zdarza się również, że pacjent może doświadczać objawów EIB z tak błahych przyczyn, jak przetrenowanie czy niewłaściwe przygotowanie do intensywnej aktywności fizycznej.

Diagnostyka – próba wysiłkowa i spirometria. Kiedy do lekarza?

Atak astmy wysiłkowej co do zasady nie zagraża zdrowiu i życiu, niemniej jednak astma wysiłkowa powinna być zdiagnozowana i kontrolowana, ponieważ może prowadzić do rozwoju astmy oskrzelowej. Nie warto więc zwlekać z wizytą u lekarza po zauważeniu objawów.

Kluczowymi narzędziami w diagnostyce astmy wysiłkowej i odróżnieniu EIB od astmy sercowej (której ataki również mogą mieć miejsce po wysiłku fizycznym) są spirometria oraz próba wysiłkowa. Potwierdzenie wstępnego rozpoznania umożliwia dodatkowo próba prowokacyjna.

• Spirometria – mierzy objętość i przepływ powietrza w płucach. Wykonuje się ją przed wysiłkiem oraz po wysiłku.
• Próba wysiłkowa – może być wykonana np. na bieżni lub rowerze stacjonarnym.
• Próba prowokacyjna z metacholiną – wykonywana jest jako alternatywa dla testu wysiłkowego. Polega na podaniu substancji zwężającej drogi oddechowe.

Po zdiagnozowaniu EIB lekarz może przypisać odpowiednie leki na astmę wysiłkową.

Leczenie doraźne – stosowanie przed wysiłkiem

Jak wyleczyć astmę wysiłkową? EIB, podobnie jak astmy alergicznej, nie da się całkowicie wyleczyć, ale za pomocą leków można kontrolować jego objawy. Jakie leki stosowane są przy astmie wysiłkowej? Leczenie opiera się o dwie grupy preparatów. Pierwszą stanowią leki rozkurczające oskrzela (SABA – salbutamol, fenoterol), które działają przez 3-4 godziny i stanowią podstawowe leki ratunkowe. Przyjmuje się je przed planowanym wysiłkiem fizycznym. Podawane są w inhalatorach na astmę.

Leczenie kontrolujące 

Drugi typ leków to leki LABA (salmeterol, formoterol), które zapobiegają dusznościom nawet przez 12 godzin od ich podania. W połączeniu z długo działającymi lekami LABA stosowane mogą być także glikokortykosteroidy wziewne (GKS), które zmniejszają nadreaktywność oskrzeli, działają przeciwzapalnie oraz zapobiegają skurczom.

A co na kaszel po wysiłku? Do zatrzymania trwającego już ataku EIB stosować można także formoterol z uwagi na jego szybkie działanie. W profilaktyce astmy wysiłkowej mogą być stosowane kromony, które obecnie zalecane są chorym z łagodną postacią astmy.

Bezpieczny trening: jak żyć aktywnie z EIB?

Leczenie niefarmakologiczne u osób aktywnych fizycznie opiera się przede wszystkim na odpowiednim przygotowaniu do treningu i właściwym jego rozplanowaniu.

Znaczenie długiej i odpowiedniej rozgrzewki

Bezpieczny trening osób z astmą oskrzelową wymaga wprowadzenia kilku nawyków. Jednym z najważniejszych jest właściwie przeprowadzona rozgrzewka, która będzie stopniowo przygotowywać oskrzela do wysiłku. Rozgrzewka powinna trwać ok. 10-15 minut i cechować się niską intensywnością. Może polegać na przykład na spokojnym marszu lub nordic walkingu czy też powolnej jeździe na rowerze.

Sporty zalecane i odradzane

Osoby zmagające się z astmą wysiłkową, jeżeli chcą aktywnie uprawiać sport, powinny również zwrócić uwagę na wybór odpowiedniej dyscypliny. Jedne aktywności są bardziej, a inne mniej wskazane.

Dyscypliny o niskim „potencjale astmogennym”, to przede wszystkim pływanie, golf, sztuki walki, gimnastyka, tenis, boks. Na drugim końcu zaś jest lekkoatletyka, w tym biegi długodystansowe (kaszel po bieganiu u dziecka i dorosłego to częsty objaw astmy wysiłkowej), sporty wysokogórskie, łyżwiarstwo, hokej na lodzie czy narciarstwo biegowe. Te sporty niosą za sobą wysokie ryzyko wystąpienia EIB. Średnie ryzyko z kolei niesie za sobą uprawianie takich dyscyplin, jak piłka ręczna, koszykówka, hokej na trawie, piłka nożna, rugby oraz krykiet.

Astma wysiłkowa u dorosłych i dzieci – specyfika treningu

Ryzyko wystąpienia kaszlu po wysiłku u dziecka i dorosłego można zredukować, podając właściwe leki (u dzieci szczególnie istotne są dopasowane akcesoria do inhalatorów) i odpowiednio przeprowadzając zajęcia sportowe. Podczas treningu na zewnątrz w chłodniejsze dni warto zakryć usta i nos szalikiem, by uniknąć wdychania zimnego, suchego powietrza. Intensywność treningu należy zwiększać stopniowo, a pod koniec również stopniową ją zmniejszać. Po jego zakończeniu dobrze jest także odpocząć przez kilka minut, aby uniknąć bronchokonstrykcji (skurczu oskrzeli).

Astma wysiłkowa. Podsumowanie

EIB, czyli skurcz oskrzeli wywołany wysiłkiem, nie musi oznaczać rezygnacji z aktywności fizycznej. Chociaż astma wysiłkowa nie jest wyleczalna, odpowiednio dobrane leczenie, a szczególności stosowanie leków rozszerzających oskrzela z grupy SABA i właściwe rozplanowanie treningów pozwala skutecznie kontrolować objawy.