Martwica, gangrena, zgorzel. Słowa, które mimo rozwoju medycyny, do dziś powodują uczucie strachu. Kojarzą się głównie z opowieściami z wojennych frontów, zainfekowanymi ranami żołnierzy. Nie wolno jednak zapominać, że wiele przewlekłych chorób oraz infekcji również może skutkować rozwojem martwicy.

Z niniejszego artykułu dowiesz się:

• czym są zgorzele i jak je rozpoznać
• jakie są ich rodzaje i objawy
• gdzie mogą się pojawić
• w jaki sposób im zapobiegać i w razie konieczności leczyć
• jakie powszechnie występujące choroby zwiększają ryzyko powstania zgorzeli

Przeczytaj również artykuł: Dieta cukrzycowa - co powinien jeść cukrzyk?

Co to jest zgorzel? Rodzaje zgorzeli

Zgorzel, często nazywana również gangreną, to martwica tkanek spowodowana zakażeniem przez bakterie. Produkowane przez nie toksyny wywołują procesy gnilne w zainfekowanych tkankach, co skutkuje powstaniem obrzęku, zmianą koloru skóry na czarno-brunatny kolor oraz bólem (lub, jeżeli martwica dotyka tkanek głębokich, utratą czucia). Na zgorzeli tworzą się rany i owrzodzenia, z których sączy się płyn o nieprzyjemnym, gnilnym zapachu. Zgorzele dzielą się na kilka rodzajów:

• Zgorzel sucha, zwana również rzekomą, ze względu na to że nie dochodzi w jej przypadku do zakażenia bakteryjnego, powstaje na skutek braku dopływu krwi do tkanek. Jej najczęstszymi przyczynami są cukrzyca i miażdżyca, ale może wystąpić również wskutek urazu, odmrożenia czy zakrzepu. W przypadku zgorzeli suchej tkanki nie gniją, lecz wysychają, ulegając mumifikacji. W przypadku braku interwencji lekarskiej, może dojść do zakażenia bakteryjnego i rozwoju zgorzeli do postaci wilgotnej.
• Zgorzel wilgotna, czyli właściwa, jest procesem gnicia tkanek wywołanym przez bakterie. Ich namnażanie się w martwiczej tkance może wywołać wstrząs septyczny, dlatego w przypadku zgorzeli wilgotnej bardzo ważna jest szybka interwencja lekarska. Jej szczególną odmianą jest zgorzel gazowa, wywoływana przez bakterie z rodzaju Clostridium.
• Zgorzel Fourniera to martwicze zakażenie okolic krocza. Najczęściej występuje u mężczyzn cierpiących na cukrzycę lub chorobę alkoholową.

Zgorzele najczęściej zdarzają się w tkankach najbardziej narażonych na niedokrwienie (kończyny górne i dolne), a także w tkankach narażonych na kontakt ze światem zewnętrznym, takich jak płuca czy jelita. Panujące tam wilgotne środowisko sprzyja rozwojowi bakterii. Gangrena organów wewnętrznych jest szczególnie niebezpieczna.

Zgorzel zęba - objawy

Inną tkanką narażoną na powstanie zgorzeli jest miazga zęba. Dzieje się to najczęściej na skutek zaawansowanej próchnicy, która doprowadza do martwicy wewnątrz zęba. Gdy w martwej tkance rozwinie się zakażenie bakteryjne, dochodzi do rozpadu gnilnego i powstania zgorzeli.

Zgorzel zęba dzieli się na dwie podstawowe postaci: zamkniętą i otwartą. W przypadku tej pierwszej powstające w wyniku działania bakterii produkty uboczne procesów gnilnych nie znajdują ujścia z komory zęba. Wewnątrz rośnie ciśnienie, co powoduje ból, często promieniujący do skroni i ucha. W przypadku zgorzeli otwartej, kiedy powstałe podczas procesu gnicia gazy znajdują ujście, ból samoistny jest mniejszy, ząb jest natomiast bardziej wrażliwy na gryzienie. Obu typom zgorzeli miazgi towarzyszy brzydki zapach z ust oraz nieprzyjemny posmak utrzymujący się wewnątrz jamy ustnej.

Dzięki rozwojowi stomatologii zgorzel zęba nie zawsze musi skutkować jego usunięciem. Przy odpowiednio szybkiej interwencji dentystycznej, martwą tkankę można usunąć poprzez leczenie kanałowe. Nie wolno jednak zwlekać, ponieważ zgorzel miazgi może zająć również tkanki otaczające zęba, w tym kości szczęki. Ponadto powstające podczas procesów gnilnych związki są toksyczne dla całego organizmu.

Zgorzel gazowa - objawy. Czy zgorzel gazowa jest zaraźliwa?

Zgorzel gazowa to odmiana zgorzeli wilgotnej, która powstaje w przypadku zakażeniem bakteriami z rodzaju Clostridium (zwłaszcza Clostridium perfringens, pol. laseczka zgorzeli gazowej). Są to beztlenowce naturalnie występujące w glebie, wnikają w tkanki przez otwarte rany. Podczas namnażania produkują gaz, który jest w stanie zainfekować zdrowe tkanki. Z tego powodu zgorzel gazowa uważana jest za najgroźniejszy rodzaj gangreny. Objawia się silną opuchlizną zainfekowanej części ciała. Skóra zmienia barwę w siną, powstają pod nią czarne, martwicze pęcherze. Pod wpływem dotyku można usłyszeć charakterystyczne trzeszczenie, wywoływane pękaniem pęcherzyków gazu. Nieleczona zgorzel gazowa często jest śmiertelna ze względu na wysokie ryzyko wystąpienia wstrząsu septycznego.

Choć zgorzelami gazowymi w medycynie zajmują się specjaliści chorób zakaźnych, to nie przenosi się ona z człowieka na człowieka. Do jej rozwoju dochodzi w wyniku zakażenia rany, dlatego bardzo ważna jest dokładna higiena i dbanie o czystość wszelkich skaleczeń czy urazów. Jeżeli okolice zranionej skóry wykazują objawy infekcji - są zaczerwienione, ciepłe, opuchnięte - należy zgłosić się do lekarza, aby nie dopuścić do rozwoju martwicy.

Zgorzel Fourniera - dlaczego jest groźna?

Zgorzel Fourniera to jeden z rodzajów martwiczego zakażenia powięzi. Jest szczególnie groźna dla mężczyzn, którzy stanowią znaczną większość przypadków choroby. Zgorzel ta powstaje w wyniku zakażenia skóry patogenami bakteryjnymi, obejmuje mosznę i krocze, często przechodzi również na pośladki oraz narządy płciowe. Rozwija się bardzo szybko, nieleczona może prowadzić do śmierci. Pierwszymi objawami są ból, nieprzyjemny zapach i uczucie ciepła w okolicach krocza. Może wystąpić gorączka oraz dreszcze. Podczas dotykania zainfekowanych tkanek da się usłyszeć trzeszczenie podskórne, które świadczy o namnażaniu się bakterii.

Głównym czynnikiem ryzyka powstania zgorzeli Fourniera jest cukrzyca, szczególnie niekontrolowana. Diabetycy powinni zwracać uwagę na poziom glukozy, wykonywać zalecenia lekarza, suplementować organizm, wspomagać leczenie odpowiednią dietą. Do rozwoju zgorzeli Fourniera doprowadzić mogą również nadużywanie alkoholu i otyłość. Ćwiczenia fizyczne oraz dbałość o higienę są bardzo ważnymi czynnikami powstrzymującymi rozwój schorzenia.

Zgorzel wargi i policzka

Rak wodny, albo noma, to szczególny rodzaj zgorzeli. Dotyka osób niedożywionych, bez dostępu do czystej wody pitnej, zakażonych wirusem HIV. Jest to infekcja bakteryjna, która atakuje śluzówki jamy ustnej, powodując nieodwracalne zniszczenia warg i policzków. Dzięki rozwojowi higieny w Europie obecnie nie występuje, przypadki obserwowano w obozach koncentracyjnych w czasach II wojny światowej. Postęp choroby można zahamować antybiotykami i wdrożeniem procedur higienicznych.

Jak leczyć zgorzele?

Każdy przypadek zgorzeli wymaga interwencji lekarskiej lub stomatologicznej. Wcześnie podjęte leczenie powstrzymuje gangrenę przed zajęciem innych tkanek, co często może skutkować koniecznością amputacji lub śmiercią. Leczenie zgorzeli przebiega w warunkach szpitalnych, często wymaga chirurgicznego usunięcia martwych tkanek, terapii antybiotykowej oraz wdrożenia leków przeciwbólowych i poprawiających krążenie krwi. Przy odpowiednio wcześnie podjętym leczeniu, zwłaszcza w przypadku zgorzeli suchej, rokowania są dobre.

Zgorzele - czy można im zapobiegać? Profilaktyka

Podstawowym czynnikiem zapobiegającym tworzeniu się zgorzeli jest higiena. Dotyczy ona przede wszystkim ran. W przypadku zranienia skóry należy jak najszybciej przemyć ją środkiem antyseptycznym i dbać o częstą zmianę opatrunków. W przypadku mężczyzn, zwłaszcza cierpiących na cukrzycę i otyłych, bardzo ważne jest dbanie o higienę miejsc intymnych. Dopuszczenie do rozwoju bakterii w okolicach krocza może mieć przykre skutki, łącznie z utworzeniem się zgorzeli Fourniera.

Innym ważnym czynnikiem ryzyka są choroby układu krwionośnego, jak miażdżyca. Dotyka ona często osób starszych, bez odpowiedniego leczenia, a także diety i suplementacji, może mieć zgubny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Ważne jest zatem, żeby niezależnie od wieku wspierać swoje zdrowie, również poprzez ćwiczenia fizyczne. Nawet piętnaście minut ruchu dziennie wpływa pozytywnie na funkcjonowanie ludzkiego ciała.

Wspomniana wyżej cukrzyca również może skutkować niedokrwistością kończyn dolnych, która może spowodować rozwój zgorzeli suchej (tzw. stopa cukrzycowa). Diabetycy zatem, oprócz częstego sprawdzania poziomu glukozy i regulowania go poprzez leki oraz dietę, powinni dbać o odpowiednie działanie układu krwionośnego. Dobry przepływ krwi jest kluczowy dla zachowania pełnej sprawności kończyn.