Zawał serca – objawy, przyczyny i rozpoznanie na wczesnym etapie

Sposób, w jaki dziś żyjemy – ciągła gonitwa, zmęczenie, stres czy bagatelizowanie niezdrowych nawyków – mogą mieć ogromny wpływ na zdrowie całego organizmu, a przede wszystkim naszego serca. Zawał mięśnia sercowego jest bardzo częstą przyczyną zgonów w Polsce i na całym świecie. Warto wiedzieć, jak w porę go rozpoznać i udzielić pierwszej pomocy sobie oraz najbliższym, a także w jaki sposób minimalizować ryzyko choroby wieńcowej.

Kluczowe wnioski z artykułu:

• Zawał serca to martwica mięśnia sercowego spowodowana jego niedokrwieniem.
• Szacuje się, że dziś nawet 80% przypadków nagłego zgonu sercowego, tzw. NZS, może być spowodowane zawałem serca i chorobą niedokrwienną.
• Do głównych przyczyn zawału serca należą miażdżyca, nieleczona cukrzyca i nadciśnienie, a także otyłość, niezdrowy styl życia, palenie tytoniu, przewlekły stres i czynniki genetyczne.
• Najczęściej zawał poprzedzony jest tak zwanym stanem przedzawałowym, czyli niestabilną dławicą piersiową, która daje objawy bardzo podobne do ataku serca, ustępujące jednak po krótkim czasie.
• Typowe objawy zawału serca to piekący, dławiący, rozpierający ból w klatce piersiowej, promieniujący do szyi, żuchwy, barku, lewej ręki czy nadbrzusza; oprócz tego bólowi towarzyszą poty, mdłości, ogólne osłabienie, uczucie niepokoju czy duszność.

Na czym polega zawał mięśnia sercowego? Co musisz wiedzieć o ataku serca?

Zawał serca (tzw. atak serca) to stan niedokrwienia mięśnia sercowego, w wyniku którego dochodzi do jego martwicy. Dzieje się tak wówczas, gdy do mięśnia sercowego dostarczana jest nieodpowiednia ilość krwi z tętnic wieńcowych. Do jednej z najczęstszych przyczyn zawału zaliczana jest miażdżyca, która prowadzi do zablokowania światła tętnicy i swobodnego przepływu krwi. Niedrożność tętnicy wieńcowej daje objawy, które mogą świadczyć o chorobie wieńcowej, a w skrajnych przypadkach o ataku mięśnia sercowego. Przy podejrzeniu zawału serca niezwykle istotna jest natychmiastowa pomoc medyczna.

Stan przedzawałowy – jak się czuje człowiek przed zawałem?

Niestabilna dławica piersiowa, zwana potocznie stanem przedzawałowym, wynika z niedokrwienia mięśnia sercowego. Pacjent odczuwa wówczas piekący, dławiący, ściskający ból, zlokalizowany zwykle w środkowej części klatki piersiowej, tuż za mostkiem, lub w lewym nadbrzuszu. Rzadziej odczuwa się ból w okolicach prawego podżebrza. Ból ten opisywany jest jako promieniujący aż do żuchwy, barku czy lewej ręki. Bardzo często na tym etapie nie możemy jednoznacznie stwierdzić, czy mamy do czynienia ze stanem przedzawałowym, czy przebytym właśnie zawałem. Inne symptomy zbliżającego się zawału serca to nagłe poty, kaszel, odczucie nierównomiernego bicia serca i niepokoju, wymioty, zawroty głowy czy nudności.

Nietypowe objawy zawału – znaki ostrzegawcze informujące o zbliżającym się zawale

Pieczenie i dławiący ból w okolicach klatki piersiowej to nie jedyne objawy zbliżającego się zawału serca. Najczęściej jednym z pierwszych objawów jest nagły spadek energii i dziwne uczucie lęku. Wiele osób zadaje sobie pytanie, jak boli ręka przy zawale (lub która ręka boli przy zawale), ponieważ powszechnie mówi się o promieniowaniu kłującego bólu właśnie do tej części ciała. W rzeczywistości bardzo często (szczególnie na bardzo wczesnym etapie) ból odczuwany jest w zupełnie nieoczekiwanym obszarze ciała, np. w szczęce, okolicy łopatek, brzucha czy ramion. Pierwsze objawy zawału dotykają nas zazwyczaj w ruchu, dlatego bagatelizujemy je i tłumaczymy zabieganiem oraz przemęczeniem.

Objawy zawału serca u mężczyzn to najczęściej dyskomfort i rozpierający ból w klatce piersiowej lub jej okolicach, zawroty głowy, zimne poty, a także ucisk w plecach i ramionach. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na różnice dzielące męski i kobiecy zawał serca. Objawy u pań to zwykle uczucie przemęczenia, niestrawności, braku tchu oraz ból zawałowy zlokalizowany nie tylko w klatce piersiowej ale także szyi czy górnej partii brzucha. Dlatego nie warto porównywać ze sobą skrajnie różnych przypadków, gdyż objawy zawału u 40-latki będą znacząco różniły się od tych u mężczyzny w podeszłym wieku.

7 objawów cichego zawału serca

Cichy zawał serca, zwany także zawałem utajonym bądź przechodzonym, to atak, które nie daje jednoznacznych symptomów, dzięki czemu bardzo łatwo go przeoczyć i trudno rozpoznać. Jego symptomy mylone są zwykle z innymi dolegliwościami, na przykład niestrawnością, refluksem bądź przemęczeniem organizmu. Często objawy te bagatelizowane są przez osoby, które nie wiedzą, jak rozpoznać zawal serca. Na cichy zawał w sposób szczególny narażeni są cukrzycy.

Najczęstsze objawy zawału utajonego to:

• ból brzucha, zgaga i niestrawność,
• bladość, stan podgorączkowy i zimne poty,
• zawroty głowy, problem z utrzymaniem równowagi oraz omdlenia,
• silny niepokój, stan lękowy,
• duszność,
• kołatanie serca, uczucie trzepotania w klatce piersiowej,
• nudności, wymioty.

Przyczyny i czynniki ryzyka zawału serca modyfikowalne i niemodyfikowalne

Modyfikowalne czynniki ryzyka zawału serca, to takie na które mamy wpływ i które jesteśmy w stanie eliminować. Warto zatem zadać sobie pytanie, co powoduje zawał i co w codziennym życiu szkodzi naszemu organizmowi. Szansa wystąpienia miażdżycy rośnie wraz z ilością spożywanych cukrów prostych, niezdrowych tłuszczy i wysoce przetworzonej żywności, czy alkoholu. Zdrowe serce wymaga zbilansowanej diety, bogatej w mikro- i makroelementy, białko, kwasy omega-3, a także polifenole i antyoksydanty. Palenie papierosów to także czynnik zwiększający ryzyko choroby wieńcowej, ponieważ dym tytoniowy zwiększa ryzyko powstania skrzepliny i niedokrwienia mięśnia sercowego. Otyłość, brak aktywności fizycznej, cukrzyca (zwłaszcza ta nieleczona i bagatelizowana) oraz nadciśnienie tętnicze mają ogromny wpływ na wydolność całego organizmu, w tym pracę układu sercowo-naczyniowego.

Czynniki niemodyfikowalne to z kolei te, na które nie mamy wpływu. Są nimi wiek, płeć oraz czynniki genetyczne. Na zawał serca najczęściej narażeni są mężczyźni powyżej 50. roku życia, a także kobiety w wieku pomenopauzalnym.

Zapadalność na OZW – występowanie ostrych zespołów wieńcowych w Polsce

Ostry zespół wieńcowy stanowi zespół objawów występujących przy przy ostrym niedokrwieniu mięśnia sercowego. NFZ podaje, że według danych Insitute for Health Metrics and Evaluation w 2021 roku na chorobę niedokrwienną serca chorowało aż 5,5% Polaków, co daje liczbę aż 2 milionów osób. Siedzący tryb życia Polaków, niechęć do regularnego uprawiania sportu, spożywanie alkoholu, palenie tytoniu, a także ciągłe przemęczenie i stres z pewnością sprzyjają tak wysokiej liczbie zachorowań.

Diagnostyka zawału serca – jakie badanie wykaże przebyty zawał serca?

Diagnostyka zawału serca rozpoczyna się od wywiadu lekarskiego oraz (zwykle) rozpoznania ostrego zespołu wieńcowego. Jednym z badań wykonywanych w celu rozpoznania zawału mięśnia sercowego jest EKG, czyli elektrokardiografia, która za pomocą elektrod przyczepionych do ciała pacjenta odczytuje informacje o elektrycznej pracy serca. Bardzo ważne jest również oznaczenie stężenia troponiny we krwi, która jest markerem niedokrwienia serca. Dalsze kroki diagnostyczne oraz wykonane badania zwykle uzależnione są od wyniku tych dwóch podstawowych badań, dających wiele informacji na temat OZW lub przebytego zawału serca.

Profilaktyka zawału serca. Jak zapobiegać zawałowi serca?

Profilaktyka powinna rozpocząć się od zdrowego trybu życia, zbilansowanego jadłospisu dla prawidłowego funkcjonowania serca, a także regularnych badań krwi oraz moczu. Bardzo istotne jest również monitorowanie ciśnienia krwi oraz konsultacja kardiologiczna w przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości pracy serca. Uczucie ucisku w klatce piersiowej czy kołatania serca może świadczyć o poważnych problemach układu sercowo-naczyniowego.

Odstawienie wszelkich używek i wprowadzenie do jadłospisu produktów bogatych w polifenole, antyoksydanty, kwasy omega-3 oraz minerały, powinno wspomóc pracę całego organizmu. Warto zainteresować się także ideą diety miażdżycowej, która minimalizuje rozwój choroby wieńcowej. Można rozważyć suplementację wspierającą pracę układu krwionośnego.

Pierwsza pomoc przy zawale – jakie kroki podjąć?

Zawał serca wymaga jak najszybszej interwencji lekarskiej, dlatego w pierwszej kolejności należy wezwać pogotowie. Nie wolno czekać, aż ból w klatce piersiowej samoistnie przejdzie. Warto posadzić chorego lub samemu przyjąć pozycję półsiedzącą. Istotny jest również dostęp do świeżego powietrza i poluzowanie zbyt ciasnej lub krępującej ruchy odzieży. Za złoty standard postępowania przy podejrzeniu zawału serca uważa się podanie choremu aspiryny (300–500 mg leku należy rozpuścić w niewielkiej ilości wody lub przegryźć i popić wodą), chyba że chory ma alergię na kwas acetylosalicylowy. Mówią o tym nawet wytyczne wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji. W przypadku nagłego zatrzymania krążenia należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową.

Niestety szczególnie wśród starszego pokolenia przyjęło się że atak serca a zawał to dwa różne schorzenia. Dlatego bagatelizują słowa lekarza wspominającego o ryzyku ataku serca. Dziś wiemy jednak, że pojęcia te używane są naprzemiennie. Bardzo istotna jest wiedza na temat tego, jak wygląda zawał, ponieważ może ona znacząco wpłynąć na nasz czas reakcji i szybką pierwszą pomoc.

Życie po zawale serca. Ile dni można chodzić z zawałem?

Przebyty zawał serca wymaga sporo odpoczynku i relaksu. Powrót do pracy i codziennych obowiązków możliwy jest niekiedy nawet po 2 tygodniach (aż do kilku miesięcy). Po zawale w sercu zachodzą nieodwracalne zmiany, dlatego pacjent powinien już stale przebywać pod kontrolą kardiologiczną, dbać o higieniczny tryb życia oraz wdrożyć dietę na zdrowe serce. Konieczne jest także pozbycie się wszelkich nałogów, w tym rzucenie palenia.

Pod patronatem Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego powstała specjalna skala SCORE, służąca do oceny ryzyka sercowo-naczyniowego dla populacji krajów europejskich. System SCORE pomaga oszacować indywidualne ryzyka zgonu w perspektywie kolejnych 10 lat z powodu incydentu sercowo-naczyniowego. Czynnikami które bierze się pod uwagę, są wiek, płeć, palenie tytoniu, skurczowe ciśnienie tętnicze, a także stężenie cholesterolu całkowitego w surowicy krwi.

Czy przedłużający się ból w klatce piersiowej sam przejdzie?

Ból dławicowy przechodzi zazwyczaj w około 20 minut. Jeśli trwa dłużej, może zwiastować zawał serca. Nie należy bagatelizować takiego stanu. Powtarzający się atak bólu w klatce piersiowej może być zwiastunem poważnej choroby serca i w tym przypadku nie przejdzie samoistnie, a wręcz przeciwnie – może nasilać swoją częstotliwość i intensywność. Warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym, ponieważ zdarza się, że ból kręgosłupa promieniujący do klatki piersiowej daje błędne odczucie ucisku w mostku.