Olej palmowy to olej roślinny produkowany z palmy oleistej. Choć olej palmowy jest powszechnie wykorzystywany w przemyśle spożywczym, coraz częściej mówi się o jego niekorzystnym wpływie na zdrowie. Czy słusznie?

Olej palmowy – najważniejsze informacje

Olej palmowy to olej pochodzenia roślinnego, który jest pozyskiwany na dwa sposoby – z ziaren lub miąższu owoców palmy oleistej. W przemyśle spożywczym najczęściej stosuje się olej tłoczony z miąższu owoców. Olej palmowy w blisko 50% składa się z kwasów tłuszczowych nasyconych – jest to więc ilość zbliżona do tej, jaka występuje w tłuszczach zwierzęcych. W oleju palmowym znajdziemy przede wszystkim:

• kwas palmitynowy (nasycony) – 43%,
• kwas oleinowy (jednonienasycony) – 40%,
• kwas linolowy (wielonienasycony z rodziny omega-6) – 10%.

Czy olej palmowy jest zdrowy?

Dietetycy przestrzegają, że nadmierne spożywanie tłuszczów nasyconych może przyczyniać się do rozwoju chorób układu krążenia i wzrostu poziomu cholesterolu w organizmie. Olej palmowy sprzyja też otyłości, dlatego powinny go unikać między innymi osoby na diecie odchudzającej. Jednak ostateczna ocena wpływu tłuszczu palmowego na organizm powinna być uzależniona od jego typu. Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje oleju palmowego:

• surowy olej palmowy – olej palmowy w czystej, nierafinowanej postaci to wartościowy produkt spożywczy, zawierający cenne składniki mineralne i witaminy. Mimo dużej ilości nasyconych kwasów tłuszczowych nie zwiększa ryzyka rozwoju schorzeń układu krążenia. Surowy olej palmowy jest jednak rzadko spotykany;
• rafinowany olej palmowy – w procesie rafinacji, czyli oczyszczania, olej palmowy traci cenne właściwości. Ponadto w jego trakcie wydzielane są potencjalnie rakotwórcze substancje. Rafinowany olej palmowy może stanowić element diety, ale w bardzo ograniczonych ilościach;
• olej palmowy utwardzony – ma stałą konsystencję i jest odporny na działanie wysokiej temperatury. Tłuszcz utwardzony jest szczególnie szkodliwy, ponieważ w trakcie uwodorniania oleju palmowego powstają niebezpieczne dla zdrowia izomery trans, które zmieniają właściwości błon komórkowych. Tłuszcze trans powodują wzrost stężenia złego cholesterolu, podnoszą poziom trójglicerydów we krwi, przyczyniają się zwiększenia masy ciała i przyrostu tkanki tłuszczowej oraz sprzyjają rozwojowi cukrzycy typu 2 oraz miażdżycy. Dobowe spożycie utwardzonego tłuszczu roślinnego nie powinno być wyższe niż 2 g.

Gdzie stosowany jest tłuszcz palmowy?

Olej palmowy jest powszechnie stosowany w przemyśle spożywczym. Najczęściej wykorzystywany jest olej tłoczony z miąższu owoców palmy oleistej. W postaci surowej ma gęstą, półstałą konsystencję i pomarańczowe zabarwienie, co jest związane z obecnością karotenoidów. W procesie rafinacji są one jednak usuwane wraz z przeciwutleniaczami – olej palmowy zmienia się w gładki, kremowy produkt oraz neutralnym smaku i zapachu. Dzięki temu tłuszcz palmowy nadaje produktom spożywczym odpowiednią konsystencję i strukturę, nie zaburzając przy tym ich smaku, a ponadto zapewnia im trwałość i stabilność.

Na etykietach produktów utwardzony olej palmowy może występować pod kilkoma nazwami:

• tłuszcz uwodorniony,
• tłuszcz utwardzony,
• tłuszcz roślinny utwardzony,
• tłuszcz częściowo utwardzony,
• olej roślinny utwardzony.

Oleju palmowego używa się przede wszystkim do produkcji słodyczy – czekolady, kremów czekoladowych czy batonów. Tłuszcz palmowy jest także dodawany do ciast i ciastek, chipsów oraz różnych przekąsek. Olej palmowy znajdziemy również w lodach. Stosuje się go też do produkcji margaryny i masła roślinnego, którym nadaje trwałość i stałą konsystencję. Tłuszcz palmowy może także stanowić składnik pieczywa o długim terminie przydatności, pieczywa tostowego, bułek do hamburgerów oraz gotowych ciast – na pizzę czy francuskiego. Ze względu na swoje właściwości, olej palmowy może być wykorzystywany również w przemyśle farmaceutycznym do produkcji suplementów zwalczających cellulit, preparatów wspomagających krążenie, środków przyjmowanych w profilaktyce miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca czy kroplach dla dzieci.

Zamienniki oleju palmowego

Wśród zamienników oleju palmowego wymienia się:

• nasycone tłuszcze zwierzęce,
• olej roślinny stały w temperaturze pokojowej – masło z kakaowca, masło kokosowe,
• tłuszcze roślinne płynne w temperaturze pokojowej – olej rzepakowy, oliwa z oliwek.

Olej palmowy – produkcja i pozyskiwanie

Kontrowersje wokół oleju palmowego wzbudza nie tylko jego potencjalna szkodliwość dla zdrowia, ale też sposób uprawy palm oleistych, która w znacznej mierze pozostaje poza jakąkolwiek kontrolą. Główne tereny uprawne znajdują się w Malezji i Indonezji. Kraje te są największym eksporterem oleju palmowego – razem dostarczają 85% jego światowej produkcji. Niestety, nierzadko odbywa się to kosztem środowiska naturalnego. W Malezji i Indonezji dochodzi do masowej wycinki oraz podpaleń lasów tropikalnych w celu zyskania terenów pod uprawę. Ma to poważne konsekwencje dla środowiska i lokalnych społeczności:

• wydzielany w trakcie pożarów lasów dwutlenek węgla przyczynia się do zwiększenia zanieczyszczenia środowiska;
• zmniejsza się obszar zajmowany przez tereny zielone;
• niszczone są naturalne siedliska wielu zwierząt, co prowadzi do ich wymierania. Na skutek przekształcania lasów deszczowych w tereny uprawne, zagrożone wyginięciem są między innymi orangutany, słonie sumatrzańskie i indyjskie, tygrysy sumatrzańskie czy pantery mgliste;
• niekontrolowane stosowanie środków chemicznych powoduje zanieczyszczenie gleby i pobliskich wód.

Kwestia szkodliwości oleju palmowego jest podnoszona już od dłuższego czasu. Zgodnie z zaleceniami dietetyków, z jadłospisu na pewno warto wykluczyć produkty zawierające tłuszcze utwardzone. Olej rafinowany natomiast można spożywać w ograniczonych ilościach – a jeśli już, to sięgając po produkty oznaczone certyfikatem RSPO – Roundtable for Sustainable Palm Oil, czyli Stowarzyszenia na rzecz Zrównoważonego Przetwórstwa Oleju Palmowego.