Biegunka i zaburzenia pracy jelit — jak działa organizm i jak wspierać jego powrót do równowagi?

Prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego to fundament zdrowia ogólnego. Gdy dochodzi do zaburzeń, takich jak biegunka, organizm szybko odczuwa konsekwencje. Jakie są mechanizmy odpowiedzialne za rozwój biegunek? Co wpływa na perystaltykę jelit i jak można ją regulować w przebiegu ostrej biegunki? Przedstawiamy przegląd najważniejszych informacji z perspektywy fizjologii i farmakoterapii.

Rola jelit w organizmie i znaczenie równowagi jelitowej

Jelita to nie tylko miejsce trawienia i wchłaniania składników odżywczych. Ich rola sięga znacznie dalej — uczestniczą w regulacji odporności, wpływają na gospodarkę wodno-elektrolitową i są domem dla mikrobioty, która kształtuje wiele aspektów zdrowia. Szczególnie ważna jest równowaga w pracy jelit, w tym tempo pasażu treści pokarmowej i odpowiednia reabsorpcja płynów.

Zaburzenie tej równowagi prowadzi do objawów takich jak biegunka — stan, w którym organizm wydala płynny lub półpłynny kał częściej niż zazwyczaj (zwykle ponad trzy razy na dobę). Jest to często mechanizm obronny, który ma na celu szybkie usunięcie patogenów, toksyn lub niestrawionych resztek pokarmowych.

Przyczyny ostrej i przewlekłej biegunki

Biegunkę można klasyfikować jako ostrą (trwającą do 14 dni) lub przewlekłą (powyżej 4 tygodni). Ostra biegunka najczęściej jest wynikiem infekcji wirusowej, bakteryjnej lub pasożytniczej, ale może być również skutkiem działania leków, alergii pokarmowych, stresu czy spożycia skażonej wody i jedzenia.

Do czynników wywołujących przewlekłą biegunkę zalicza się:

• choroby zapalne jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego),
• zespół jelita drażliwego (IBS) z dominującą biegunką,
• nietolerancje pokarmowe (np. laktozy, fruktozy),
• nadczynność tarczycy,
• powikłania po radioterapii,
• długotrwałe stosowanie niektórych leków.

Zarówno w ostrych, jak i przewlekłych przypadkach istotne jest odpowiednie postępowanie terapeutyczne, dostosowane do przyczyny i stanu pacjenta.

Jak organizm reguluje motorykę jelit?

Za perystaltykę jelit odpowiada złożona sieć neuronów wchodzących w skład jelitowego układu nerwowego (tzw. „drugiego mózgu”), który działa niezależnie od ośrodkowego układu nerwowego. Skurcze mięśniówki gładkiej są modulowane przez sygnały chemiczne, mechaniczne i hormonalne, a także przez działanie mikroflory jelitowej.

Utrata równowagi w regulacji motoryki prowadzi do zbyt szybkiego pasażu treści pokarmowej, uniemożliwiającego prawidłowe wchłanianie wody i elektrolitów. To właśnie wtedy pojawia się biegunka.

Leczenie objawowe ostrej biegunki — jak działają leki przeciwbiegunkowe?

W leczeniu biegunek o łagodnym i umiarkowanym nasileniu kluczowe jest nawodnienie — przede wszystkim poprzez doustne płyny nawadniające zawierające elektrolity i glukozę. Uzupełnianie płynów przeciwdziała odwodnieniu i wspiera regenerację błony śluzowej jelit.

W przypadkach, gdy biegunka jest uciążliwa, a przyczyna nie wymaga antybiotykoterapii, można sięgnąć po środek na biegunkę działający objawowo. Jednym z najczęściej stosowanych jest substancja czynna z grupy opioidów o działaniu obwodowym — chlorowodorek loperamidu, który zawiera Stoperan*.

Mechanizm działania loperamidu

Loperamid wiąże się z receptorami opioidowymi w ścianie jelita cienkiego i grubego, co prowadzi do:

• zmniejszenia motoryki jelit (hamowanie propulsywnych skurczów mięśni gładkich),
• wydłużenia czasu pasażu jelitowego,
• zwiększenia wchłaniania wody i elektrolitów z treści jelitowej,
• zmniejszenia wydzielania płynów do światła jelita.

Efektem jest zmniejszenie częstości wypróżnień i poprawa konsystencji stolca. Preparat na biegunkę tego typu warto mieć zawsze w domowej apteczce oraz zabierać na wyjazdy.

Bezpieczeństwo stosowania

Loperamid działa miejscowo w przewodzie pokarmowym i nie wchłania się w znacznym stopniu do krwiobiegu, dzięki czemu nie wykazuje działania ośrodkowego i nie uzależnia. Niemniej nie powinien być stosowany u dzieci poniżej 6. roku życia (chyba że zaleci lekarz) ani w przypadkach biegunki pochodzenia bakteryjnego z wysoką gorączką lub krwią w stolcu.

Przeciwwskazaniami są także ostre stany zapalne jelit, zaparcia oraz ryzyko porażennej niedrożności jelit. W każdym przypadku należy przestrzegać zaleceń dotyczących dawkowania i czasu trwania terapii.

Znaczenie mikrobioty i probiotyków

W przypadku biegunek o podłożu infekcyjnym lub związanych z antybiotykoterapią warto uwzględnić również preparaty probiotyczne zawierające szczepy Lactobacillus, Saccharomyces boulardii czy Bifidobacterium. Probiotyki mogą wspierać odbudowę mikrobioty jelitowej, skracać czas trwania biegunki i zmniejszać ryzyko nawrotów.

Działają one poprzez konkurencję z patogenami o miejsce w przewodzie pokarmowym, modulację odpowiedzi immunologicznej oraz produkcję substancji przeciwdrobnoustrojowych.

Biegunka - kiedy do lekarza?

Mimo że większość przypadków biegunki ma łagodny przebieg i ustępuje samoistnie, są sytuacje wymagające pilnej konsultacji lekarskiej. Należą do nich:

• obecność krwi lub śluzu w stolcu,
• wysoka gorączka,
• objawy odwodnienia (suchość w ustach, zawroty głowy, rzadkie oddawanie moczu),
• biegunka trwająca powyżej 48 godzin bez poprawy,
• silne bóle brzucha, zwłaszcza zlokalizowane po prawej stronie,
• biegunka u małych dzieci, osób starszych lub przewlekle chorych.

W takich przypadkach konieczne może być wykonanie badań laboratoryjnych oraz włączenie leczenia przyczynowego.

Podsumowanie

Biegunka jest częstym zaburzeniem pracy jelit, które może mieć różnorodne przyczyny — od infekcji po choroby przewlekłe. Zrozumienie mechanizmów jej powstawania pozwala na dobranie właściwego postępowania — od nawodnienia i diety, po leczenie objawowe hamujące nadmierną motorykę jelit. Substancje takie jak chlorowodorek loperamidu mogą skutecznie łagodzić objawy biegunki ostrej, poprawiając komfort pacjenta, jednak ich stosowanie powinno być świadome i zgodne z zaleceniami.

Zachowanie równowagi jelitowej to nie tylko leczenie objawów, ale również profilaktyka nawrotów i dbałość o zdrowie całego organizmu. Warto pamiętać, że każdy przypadek biegunki należy analizować indywidualnie, zwracając uwagę na objawy towarzyszące i możliwe przyczyny.

*STOPERAN (Loperamidi hydrochloridum 2 mg) kapsułki twarde. Wskazania: Stosować w objawowym leczeniu ostrej i przewlekłej biegunki. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na loperamidu chlorowodorek lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Stany, w których niepożądane jest spowolnienie perystaltyki jelit, z powodu możliwego ryzyka wystąpienia ciężkich powikłań, w tym niedrożności jelit, okrężnicy olbrzymiej (megacolon) i toksycznego rozszerzenia okrężnicy (megacolon toxicum). Leczenie preparatem Stoperan należy natychmiast przerwać w przypadku wystąpienia zaparcia, wzdęcia brzucha lub niedrożności jelit. Niedrożność jelit. Ostre wrzodziejące zapalenie jelita grubego, ostry rzut krwotocznego zapalenia jelita grubego, rzekomobłoniaste zapalenie jelit, zwłaszcza związane z podawaniem antybiotyków o szerokim zakresie działania. Ostra czerwonka z krwią w kale i przebiegająca z podwyższoną temperaturą ciała. Bakteryjne zapalenie jelita cienkiego i okrężnicy spowodowane chorobotwórczymi bakteriami z rodzaju Salmonella, Shigella i Campylobacter. Nie należy stosować leku u dzieci poniżej 6 lat. Lek dostępny bez przepisu lekarza – OTC. Podmiot odpowiedzialny: US Pharmacia Sp. z o.o.

To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania. Zwróć uwagę na przeciwwskazania. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

**artykuł sponsorowany