Zawroty głowy – co oznaczają? Przyczyny i leczenie

Zawroty głowy potrafią skutecznie zaburzyć prawidłowe funkcjonowanie w codziennym życiu. Stanowią poważną przeszkodę w wykonywaniu każdej pracy, często wywołują nudności i wymioty, zniechęcają do podejmowania jakiejkolwiek aktywności psychicznej i fizycznej. Dobrą wiadomością jest te, że długotrwałe zawroty głowy, jak wskazują statystyki, występują niezbyt często. Dotykają około 30% osób dorosłych i ok. 18% dzieci.

Czym mogą być spowodowane zawroty głowy?

Przyczyny zawrotów głowy mogą być różne – od błahych, aż do naprawdę poważnych. Te niegroźne często towarzyszą niestrawności i zatruciom pokarmowym. Mijają szybko po opanowaniu zaburzeń żołądkowych. Zazwyczaj zawroty głowy i mdłości występują u osób osłabionych i wrażliwych na zmiany pogody. Mogą także pojawić się przy spadku ciśnienia tętniczego krwi, migrenie lub jako skutek uboczny przyjmowanych leków. Zawroty głowy w ciąży są częstym zjawiskiem występującym w pierwszym trymestrze – zwłaszcza pojawiające się zawroty głowy przy wstawaniu. Spowodowane są one spadkiem ciśnienia tętniczego i pojawiają się głównie podczas nagłej zmiany pozycji ciała. Jeśli występują częściej lub w sposób ciągły, należy zawsze skonsultować się lekarzem, ponieważ mogą wskazywać na poważną chorobę.

Zobacz także: 

• Jak rozpoznać i leczyć odwodnienie organizmu?
• Jakie są pierwsze objawy ciąży? Jak sprawdzić, czy jestem w ciąży?
  

Jakie są rodzaje zawrotów głowy?

Różne przyczyny wywołujące zawroty głowy skutkują u pacjentów odmiennymi objawami i odczuwaniem dolegliwości. Lekarze podzieli więc powody powstawania ich na dwie grupy: układowe i nieukładowe. Przy pierwszej z nich pacjenci mają wrażenie, że „wirują” wokół otoczenia lub że świat kręci się wokół nich. Objawy nieukładowe są łagodniejsze i opisywane jako uczucie niepewności i chwiejności oraz trudności przy utrzymaniu równowagi podczas chodzenia i stania.

Zawroty głowy – rodzaje

Występuje się różne rodzaje zawrotów głowy. Te występujące podczas zmiany położenia ciała noszą nazwę położeniowych. Stanowią one od 20 do 40% wszystkich przypadków tego problemu. Ich cechą charakterystyczną jest pojawianie się wyłącznie podczas ruchu. Trwają od kilku do kilkunastu sekund, mogą im towarzyszyć nudności i wymioty oraz oczopląs. Położeniowy zawrót głowy związany jest z zaburzeniem czynności obwodowej i ośrodkowej części narządu równowagi. U osób cierpiących na zapalenie błędnika występują silne układowe zawroty głowy. Pacjenci doświadczają zaburzenia równowagi ciała, często połączone z nudnościami, wymiotami i oczopląsem. Co ciekawe, nie występują u nich zaburzenia słuchu.

Innego rodzaju zawroty głowy powodują naczyniowe zaburzenia i schorzenia układu nerwowego. Podczas silnych napadów niedokrwiennych zawrotom głowy towarzyszą: przemijające niedowłady, podwójne widzenie, zaburzenia czucia oraz dyzartria (zaburzenie mowy polegające na niewłaściwej artykulacji). Bardzo silne układowe zawroty głowy wywołuje choroba Méniere’a. Towarzyszy jej uczucie pełności i szumy w uszach, mdłości i wymioty oraz zaburzenia słuchu. Osoby chore na padaczkę często zmagają się z zawrotami głowy, które mogą pojawić się zarówno przed napadem (tzw. aura poprzedzająca napad), jak i po jego ustaniu (padaczka westybularna). U osób w podeszłym wieku związane ze starzeniem się zawroty głowy, zaburzenia równowagi i chodu, a także nasilony lęk przed upadkiem, określa się nazwą prezbiastazji. Ich przyczyną są zaburzenia czucia głębokiego oraz zmiany starcze dotyczące narządu równowagi, słuchu i wzroku. Z kolei osoby cierpiące na migreny często doświadczają zawrotów układowych i nieukładowych. Czas ich trwania jest różny – od kilku minut, do kilku godzin.

Jakie są przyczyny zawrotów głowy?

Zawroty głowy najczęściej spowodowane są zaburzeniami czynności układu przedsionkowego (potocznie – równowagi). Należą do niego: błędnik i nerw przedsionkowy (część obwodowa narządu równowagi) oraz jądra przedsionkowe pnia mózgu, móżdżek, jądra podkorowe i ośrodki korowe (część ośrodkowa narządu równowagi). Najczęściej zawroty układowe występują w wyniku dysfunkcji części obwodowej narządu równowagi, a nieukładowe – ośrodkowej. Co jeszcze może wywoływać zawroty głowy? Przyczyny mogą być różne. Na przykład:

• schorzenia laryngologiczne, takie, jak zaburzenia błędnika, toksyczne uszkodzenie błędnika, zapalenie trąbki słuchowej, uraz ucha wewnętrznego, perlak (guz w uchu środkowym), choroba Méniere’a, schorzenia ucha zewnętrznego (np. nadmiar woskowiny w uchu), silny hałas,
• schorzenia neurologiczne, np.: stwardnienie rozsiane, zapalenie nerwu przedsionkowego, padaczka, migrena, guzy mózgu, naczyniowe schorzenia ośrodkowego układu nerwowego, zaburzenia snu, depresja, zaburzenia lękowe oraz urazy głowy,
• zaburzenia rytmu serca,
• niedociśnienie lub nadciśnienie tętnicze,
• niedoczynność tarczycy,
• hipoglikemia.

Jak diagnozować zawroty głowy?

Z uwagi na fakt, że zawroty głowy mogą być wywołane przez tak wiele różnych czynników, skuteczność leczenia zależy przede wszystkim od trafnego rozpoznania przyczyny choroby. Z tego powodu wykonuje się szereg różnych badań diagnostycznych. Bardzo ważną rolę odgrywa wstępny wywiad lekarski. Pozwala on ustalić konkretne ważne dane, dotyczące etiologii choroby, takie, jak np.: objawy, sytuacje, w których pojawiają się zawroty głowy i czas ich trwania, a także ewentualne dolegliwości towarzyszące. Następnie wykonuje się podstawowe badania ciśnienia tętniczego krwi, tętna na obu kończynach górnych oraz ocenia się tętno na tętnicach szyjnych. Dalsza diagnostyka opiera się na testach neurologicznych, laryngologicznych i okulistycznych. Na tym etapie można już wstępnie podejrzewać konkretną przyczynę choroby. Aby ją uściślić, wykonuje się dodatkowo, w zależności od potrzeby np.:

• badania obrazowe (w tym: tomografię komputerową, rezonans magnetyczny głowy),
• elektroencefalografię,
• USG tętnic szyjnych,
• próby kaloryczne (pozwalające wykryć problem z błędnikiem),
• elektronystagmografie (służą dokładnej ocenie oczopląsu),
• badanie EKG serca,
• badania laboratoryjne (lipidogram, krzywą cukrzycową, hormony tarczycy itd.).

Jak leczyć zawroty głowy?

Leczenie choroby nie jest proste. Najłatwiej i najskuteczniej likwiduje się zawroty głowy wywołane przez skutki uboczne leków przyjmowanych przez pacjenta. Należą do nich przede wszystkim: środki przeciwdepresyjne (głównie inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), leki rozszerzające naczynia krwionośne, leki przeciwpadaczkowe, aminoglikozydy, środki nasenne, leki przeciwpsychotyczne oraz środki przeciwbólowe. Po zmianie farmakologii objawy choroby ustępują same, w krótkim czasie. W pozostałych przypadkach leczenie zawrotów głowy opiera się na trzech kierunkach:

• terapii polegającej na eliminacji przyczyny wywołującej chorobę,
• stosowaniu środków farmakologicznych pozwalających na zmniejszenie objawów i w miarę możliwości wyeliminowanie zawrotów głowy,
• zminimalizowaniu skutków uszkodzenia błędnika.

Jeśli nie udało się wykryć bezpośredniej przyczyny zawrotów głowy, stosuje się terapię filaru drugiego.

Niestety, nie ma jednego, idealnego leku, który pozwoliłby skutecznie zlikwidować zawroty głowy. Stosowane preparaty opierają się na różnych mechanizmach działania i w odmienny sposób wpływają na organizmy pacjentów. Nieraz znalezienie odpowiedniego leku wymaga dużo czasu i cierpliwości. Do najczęściej stosowanych środków farmakologicznych należą: betahistyna, środki przeciwhistaminowe (np. prometazyna, klemastyna), hydroksyzyna, leki z grupy antagonistów wapnia (np. nimodypina, werapamil), benzodiazepiny (np. klonazepam, midazolam) oraz neuroleptyki (np. promazyna, haloperidol). Pacjentom ze zdiagnozowaną chorobą Méniere’a zaleca się przyjmowanie leków moczopędnych i blokujących receptory histaminowe. Przy zapaleniu nerwu przedsionkowego stosuje się leki z grupy glikokortykosteroidów. Trzeci kierunek terapii opiera się głównie na kinezyterapii, która pomaga niwelować skutki uszkodzenia układu przedsionkowego. W zmniejszeniu zawrotów głowy nieraz pomocne jest również leczenie homeopatyczne.