Wodobrzusze, czyli nadmierne gromadzenie się wolnego płynu w jamie otrzewnej, może być objawem klinicznym wielu różnych schorzeń. Ze względu na możliwe przyczyny wodobrzusza każde podejrzenie jego występowania powinno być jak najszybciej zdiagnozowane w celu wdrożenia stosownego leczenia. 

W artykule wyjaśniamy:

• jakie są najważniejsze przyczyny wodobrzusza,
• jak styl życia wpływa na rozwój choroby,
• jak przebiega leczenie,
• jakie są rokowania dla pacjentów.

Zobacz również artykuł na temat problemów z perfuzją, mogących prowadzić do wodobrzusza: "Perfuzja krwi (PI%) – czym jest oraz jakie są jej normy?"

Wodobrzusze – objawy. Co powinno zwrócić naszą uwagę?

Występowanie pewnej ilości wolnego płynu w jamie brzusznej jest zjawiskiem normalnym. Problemem jest nadmierne gromadzenie się płynu, przekraczające ilość 150 ml. Przy niewielkim przekroczeniu tej ilości wodobrzusze stwierdza się dopiero w badaniu ultrasonograficznym. Bardziej zaawansowane jest już widoczne gołym okiem, w postaci rozlanego na boki, znacznie powiększonego brzucha.

Zastanawiasz się, czy u Ciebie to wodobrzusze? Objawy początkowo odczuwane przez pacjenta, mogące świadczyć o gromadzeniu się płynu, to między innymi uczucie nadmiernej ciężkości i pełności brzucha, często połączone z bólem lub kolką.

Zwykle dochodzi do wzrostu masy ciała oraz powiększania się obwodu brzucha, pomimo braku istotnych zmian w diecie lub stylu życia. Po jakimś czasie skóra na brzuchu wydaje się cieńsza i bardziej przeźroczysta, z wyraźnie zaznaczonymi naczyniami krwionośnymi. Bardziej zaawansowane wodobrzusze jest diagnozowane już podczas badania palpacyjnego, a przelewanie płynu jest widoczne gołym okiem, podczas zmian pozycji ciała pacjenta.

Wodobrzusze: przyczyny i czynniki ryzyka

Przyczyny występowania wodobrzusza mogą być bardzo zróżnicowane. Trzeba jednak pamiętać, że nie jest to choroba, a jedynie symptom świadczący o rozwoju lub nawet terminalnym stadium jakiegoś schorzenia. Najczęściej, bo aż w 80% wszystkich przypadków, za nadmierną ilość płynów w jamie otrzewnej odpowiada marskość wątroby, najczęściej o podłożu alkoholowym. Do pozostałych, stosunkowo częstych przyczyn należą:

• choroby nowotworowe (np. rak żołądka, rak jelita grubego, nowotwór jajnika),
• niewydolność nerek i dializoterapia,
• przewlekłe zapalenie trzustki,
• gruźlica,
• ostra choroba wieńcowa z niewydolnością serca,
• zapalenie wątroby w przebiegu choroby alkoholowej.

Dodatkowymi czynnikami ryzyka wystąpienia wodobrzusza mogą być takie choroby i schorzenia jak zespół nerczycowy, choroby weneryczne (w tym zarażenie dwoinką rzeżączki i chlamydią), choroby autoimmunologiczne (np. toczeń), problemy żylne i choroby hematologiczne (zespół hemofagocytarny, zakrzepica żyły wrotnej), a także stany zapalne jajników i błon surowiczych. Zdarza się również, że gromadzenie płynu jest wynikiem mechanicznego uszkodzenia przewodów limfatycznych lub moczowodów na skutek urazu lub działań chirurgicznych.

Wodobrzusze – wpływ stylu życia na postęp choroby

Wodobrzusze bywa w wielu przypadkach konsekwencją chorób związanych ze stylem życia. Marskość wątroby jest często spowodowana alkoholizmem, narkomanią lub nadużywaniem leków. Na stan wątroby niekorzystny wpływ mają również inne czynniki, takie jak otyłość i dieta bogata w żywność wysoko przetworzoną. Stłuszczenie wątroby w dalszej perspektywie prowadzić może do jej niewydolności i ostatecznie marskości. Jednym z sygnałów, że stan wątroby ulega pogorszeniu, może być właśnie zbieranie się płynu w otrzewnej.

Styl życia ma również wpływ na niektóre choroby nerek, jednak w wielu wypadkach pacjenci nie mają wpływu na wystąpienie wodobrzusza. W każdym przypadku jednak wdrożenie odpowiedniej diety, leczenie objawowe oraz ścisłe przestrzeganie wskazań lekarza co do stylu życia może poprawić rokowania pacjenta.

Wodobrzusze alkoholowe - objawy dające sygnał, że wątroba jest w ruinie

Wodobrzusze alkoholowe rozwija się zwykle u osób, które pomimo stwierdzenia alkoholowego zapalenia wątroby nie przestają spożywać alkoholu. Dochodzi wówczas do zwłóknienia, a następnie marskości organu.

Gromadzenie płynu w jamie otrzewnej to tylko jeden z objawów wodobrzusza alkoholowego. Potwierdzenie, że problem jest skutkiem nadużywania alkoholu, wymaga stwierdzenia objawów dodatkowych, takich jak:

• zmniejszenie masy ciała przy jednoczesnym powiększeniu obwodu brzucha,
• zaburzenia koncentracji,
• drżenie mięśni,
• zażółcenie i świąd skóry,
• widoczne zmiany skórne (tzw. pajączki wątrobowe, wybroczyny, rumień dłoniowy).

Marskość wątroby, wodobrzusze i inne objawy wskazujące na zaawansowane stadium alkoholizmu znacznie pogarszają rokowania pacjenta co do możliwości leczenia.

Dieta przy marskości wątroby i wodobrzuszu - co jeść, a czego unikać?

Dieta przy marskości wątroby i wodobrzuszu powinna być lekkostrawna, ograniczająca ilość spożywanego tłuszczu. Chory powinien spożywać od 5 do 7 niewielkich posiłków na dobę, z zaznaczeniem, że ostatnim posiłkiem powinna być wieczorna przekąska węglowodanowa (np. ryż z gotowanym jabłkiem).

Nie należy spożywać potraw wzdymających i dodatkowo obciążających układ pokarmowy. Wyeliminować należy ostre przyprawy, duże ilości soli, napoje gazowane oraz oczywiście alkohol. Potrawy powinny być gotowane na parze, pieczone bez tłuszczu lub duszone w niewielkiej ilości wody. Zdarza się, że konieczne jest zmniejszenie ilości błonnika, jeśli powoduje on dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego w postaci nudności lub biegunek.

Często konieczna jest również suplementacja niektórych witamin i minerałów, głownie witamin z grupy B, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K) oraz selenu i cynku.

Nieleczone wodobrzusze: ryzyko i konsekwencje zaniedbania

Odpowiedź na pytanie o to, czy wodobrzusze jest wyleczalne, zależy w największej mierze od przyczyny jego powstania. Trzeba jednak pamiętać, że w wielu przypadkach nadmierna ilość wolnego płynu w jamie brzusznej świadczy o intensywnym rozwoju choroby lub jej stanie terminalnym. Samo wodobrzusze, o ile nie jest to jego najbardziej zaawansowana postać, nie zagraża życiu. Ponieważ jednak może być ono symptomem poważnej choroby, to nieleczone wodobrzusze niesie ze sobą poważne ryzyko śmierci, nawet w ciągu kilku tygodni od stwierdzenia objawów.

Leki na wodobrzusze: preparaty moczopędne, odwadniające i diuretyki

Jeśli stwierdzono wodobrzusze, leczenie zwykle prowadzone jest dwutorowo. Po pierwsze, dotyczy samej przyczyny jego powstania, czyli na przykład choroby nowotworowej, alkoholowej czy marskości wątroby. Po drugie, wdraża się leczenie objawowe mające na celu usunięcie nadmiaru płynu i poprawę jakości życia pacjenta.

Leki na wodobrzusze to zwykle preparaty moczopędne, odwadniające i diuretyki, takie jak spironol i verospiron. Pozwalają one na nasilenie diurezy i zwiększone wydalanie wody z moczem. Jeśli terapia nie przynosi poprawy, w niektórych przypadkach stosowane jest chirurgiczne usunięcie płynu poprzez wykonanie nakłucia powłok brzusznych (paracentezy).

Wodobrzusze: rokowania i prognozy dla pacjentów

"Mam wodobrzusze - ile czasu zostało?" Takie pytanie zadaje siebie większość pacjentów ze stwierdzonym nadmiarem wolnego płynu w jamie otrzewnej. Nawet jeśli potwierdzono wodobrzusze, rokowania są niejednoznaczne i uzależnione od przyczyny pierwotnej oraz stanu zaawansowania choroby. Jeśli stwierdzono wodobrzusze nowotworowe, czas przeżycia pacjentów waha się zwykle od 7 do 13 tygodni. Ma to związek z faktem, że gromadzenie się płynów występuje zazwyczaj w terminalnym stadium chorób nowotworowych.

W przypadku wodobrzusza alkoholowego w pierwszym roku od jego stwierdzenia umiera około 15% pacjentów, a śmiertelność w ciągu 5 lat sięga 45%. Wiele zależy jednak od przestrzegania zaleceń lekarza, wdrożenia terapii i zerwania z nałogiem.