Witamina A – właściwości i źródła. Co może powodować niedobór lub nadmiar witaminy A?

Witamina A pełni wiele niezwykle istotnych funkcji w organizmie – jest niezbędna dla prawidłowego widzenia, wspiera układ odpornościowy i zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworów. Dowiedz się, jakie inne właściwości ma witamina A i w jakich produktach występuje.

Z tego artykułu dowiesz się:

• jaką funkcję w organizmie pełni witamina A,
• w jakim pożywieniu występuje witamina A,
• jakie są przyczyny i objawy niedoboru witaminy A,
• jak przejawia się nadmiar witaminy A w organizmie,
• w jaki sposób należy suplementować witaminę A,
• jak działają kosmetyki z witaminą A.

Przeczytaj też: Witamina E – jaką funkcję spełnia w organizmie? Objawy niedoboru i przedawkowania

Rola witaminy A w organizmie

Witamina A to termin odnoszący się do kilku związków chemicznych należących do grupy karotenoidów – między innymi retinolu i jego pochodnych oraz beta-karotenu. Za najważniejszą substancję uznaje się retinol – z tego powodu nazwy witamina A i retinol bywają stosowane zamiennie. Witamina A, wraz z witaminami D, witaminą E oraz witaminą K, należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – jest ona odkładana w tkance tłuszczowej oraz wątrobie. Ta właściwość sprawia, że nieco trudniej jest doprowadzić do niedoboru witaminy A, lecz jej nadmiar może okazać się szkodliwy.

Witamina A to niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu substancja – jest jednym z ważniejszych związków budujących jego odporność. Witamina A pełni szereg istotnych funkcji:

• ma kluczowy wpływ na proces widzenia,
• reguluje wzrost tkanki nabłonkowej i innych komórek organizmu, sprzyja zdolności regeneracyjnej komórek,
• wykazuje właściwości przeciwnowotworowe – ogranicza ryzyko lub spowalnia rozwój raka jelita grubego, piersi, płuc i stercza,
• wzmacnia układ immunologiczny,
• chroni nabłonek układu oddechowego przed drobnoustrojami,
• pomaga zwalczać bakterie i wirusy oraz zapobiegać zakażeniom,
• odpowiada za stan skóry, włosów i paznokci,
• przyspiesza gojenie ran,
• wpływa na prawidłowe funkcjonowanie błon komórkowych,
• pobudza szpik kostny do produkcji czerwonych krwinek,
• wpływa na potencję u mężczyzn.

Źródła witaminy A – gdzie występuje naturalnie?

Witamina A występuje jako retinol w produktach pochodzenia zwierzęcego oraz pod postacią prowitaminy A, czyli beta-karotenu, w produktach roślinnych. Retinol jest w większym stopniu wykorzystywany z pożywienia niż beta-karoten. Do cennych źródeł witaminy A zalicza się masło, jajka, mleko i inne produkty mleczarskie, niektóre tłuste ryby, wątrobę i podroby zwierzęce, słodkie ziemniaki, jarmuż, rzeżuchę, szpinak, dynię czy propolis. Istotne dla zdrowia karotenoidy, w tym przede wszystkim beta-karoten, znajdziemy natomiast w warzywach, w tym w szpinaku, marchwi, pomidorach, czerwonej papryce i sałacie, oraz owocach – wiśniach, morelach, brzoskwiniach czy śliwkach.

Niedobór witaminy A – przyczyny i objawy

Na niedobór witaminy A szczególnie narażone są osoby starsze, pracujące przy komputerze, kobiety w ciąży, alkoholicy oraz palacze. Wśród najczęstszych objawów niedoboru witaminy A wymienia się:

• złe widzenie po zmierzchu – taka zwana kurza ślepota,
• opóźnioną akomodację oka w ciemnościach, trwającą dłużej niż 10 sekund,
• wysychanie rogówki i spojówki oka,
• zahamowanie wzrostu,
• obniżoną odporność oraz większą podatność na infekcje bakteryjne i wirusowe,
• przesuszoną, szorstką skórę, zwłaszcza na łokciach i kolanach oraz ramionach i udach,
• wypadanie i zwiększoną łamliwość włosów,
• nadmierną kruchość i wolniejszy wzrost paznokci,
• trądzik, wypryski,
• częstsze biegunki.

U kobiet niedobór witaminy A może także przejawiać się zaburzeniami miesiączkowania lub płodności. Z kolei u osób starszych częstym symptomem jest dzwonienie w uszach.

Nadmiar witaminy A – jakie są objawy i skutki przedawkowania witaminy A?

Witamina A gromadzi się w wątrobie, a w nadmiernych ilościach jest substancją toksyczną, która stanowi potencjalne zagrożenie dla zdrowia. Nadmiar witaminy A może objawiać się:

• nadpobudliwością i drażliwością,
• zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, nudnościami, wymiotami,
• bólami głowy, stawów i mięśni,
• powiększeniem wątroby i zaburzeniami jej funkcji,
• powiększeniem śledziony,
• zmianami skórnymi o żółtawym zabarwieniu,
• świądem skóry,
• zmniejszoną zawartością wapnia w kościach,
• światłowstrętem,
• wypadaniem włosów i łamliwością paznokci.

Hiperwitaminoza jest szczególnie groźna dla kobiet w ciąży. Nadmiar witaminy A jest toksyczny dla płodu, a jej przedawkowanie może przyczynić się do rozwoju wad wrodzonych. Z tego powodu kobiety w ciąży nie powinny sięgać po suplementy diety z witaminą A. Zaleca im się również ograniczenie spożycia mięsa, które zawiera witaminę A w postaci retinolu – na przykład wątróbki. Bez ograniczeń mogą natomiast spożywać warzywa i owoce – zawierają one beta-karoten, który jest przekształcany w wątrobie w witaminę A w ilości potrzebnej organizmowi. Co równie ważne, jedząc warzywa i owoce, nie można przedawkować witaminy A.

Jak suplementować witaminę A?

Ze względu na ryzyko wystąpienia skutków ubocznych, jakie niesie ze sobą nadmiar witaminy A w organizmie, w trakcie jej suplementacji należy ściśle przestrzegać zalecanych dobowych norm spożycia.

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę A u dzieci wynosi:

• dzieci od 1. do 3. roku życia – 400 µg,
• dzieci od 4. do 6. roku życia – 450 µg,
• dzieci od 7. do 9. roku życia – 500 µg.

U dzieci starszych i nastolatków zalecane dzienne spożycie witaminy A wynosi:

• dziewczęta od 10. do 12. roku życia – 600 µg,
• chłopcy od 10. do 12. roku życia – 600 µg,
• dziewczęta od 13. do 18. roku życia – 700 µg,
• chłopcy od 13. do 18. roku życia – 600-900 µg.

W przypadku osób dorosłych dobowe zapotrzebowanie na witaminę A wynosi:

• kobiety – 700 µg,
• kobiety w ciąży – 770 µg,
• kobiety karmiące – 1300 µg,
• mężczyźni – 900 µg.

Witamina w kosmetykach – maści i kremy

Ze względu na właściwości witaminy A, często stanowi ona składnik kosmetyków, których działanie ma poprawiać kondycję skóry. Kremy z witaminą A zwiększają elastyczność skóry, przywracają jej gładkość, redukują drobne zmarszczki, zmniejszają widoczność przebarwień oraz pobudzają skórę do produkcji włókien kolagenowych. Witaminę A znajdziemy też w maściach i kremach dostępnych w aptekach. Maść z witaminą A zawierająca retinoidy przyspiesza gojenie ran, dzięki czemu okaże się pomocna w leczeniu problemów skórnych – trądziku, łuszczycy czy atopowego zapalenia skóry.

Witamina A jest jedną z substancji niezbędnych dla odpowiedniego funkcjonowania organizmu człowieka – wpływa na proces widzenia, wzmacnia układ immunologiczny, może zapobiegać rozwojowi nowotworów, bierze udział w procesie produkcji czerwonych krwinek, a przy tym utrzymuje prawidłowy stan skóry, włosów i paznokci.