Bardzo popularną oraz dokuczliwą dolegliwością, z którą zmaga się w ostatnim czasie wiele osób jest nietolerancja laktozy. Dochodzi do niej w przypadku, gdy w naszym organizmie brakuje laktazy, czyli enzymu, który odpowiedzialny jest za rozkład laktozy. Po spożyciu produktów mlecznych lub jego przetworów skarżymy się na szereg dokuczliwych objawów. Czym właściwie jest uczulenie na laktozę?
Jakie są przyczyny i objawy nietolerancji laktozy? Poniżej wiele cennych i ważnych informacji na temat nietolerancji laktozy zarówno u dorosłych, jak i noworodków oraz niemowląt. Ponadto przydatne i praktyczne porady, jak prawidłowo ją zdiagnozować oraz jak leczyć? W artykule również przykładowa dieta eliminująca laktozę.
Czym jest i skąd się bierze nietolerancja laktozy?
Nietolerancja laktozy to nieprawidłowa reakcja naszego organizmu po spożyciu produktów, które zawierają laktozę (inaczej cukier mleczny). Może to być spowodowane niedoborem lub całkowitym brakiem enzymu trawiennego – laktazy, który powoduje rozkład laktozy na cukry proste – glukozę i galaktozę. Jeśli w naszym organizmie nie ma wystarczającej ilości tego enzymu, wtedy nierozłożona laktoza fermentuje w jelicie grubym pod wpływem bakterii. To z kolei powoduje powstawanie kwasów i gazów powodujących nieprzyjemne dolegliwości układu pokarmowego. Nietolerancji nie należy mylić z alergią na białka mleka krowiego, której przyczyną jest nadwrażliwość układu odpornościowego na białko (czynnik alergizujący).
Nietolerancja laktozy – przyczyny i objawy
Przyczyną uczulenia na laktozę może być pierwotny niedobór laktazy (genetyczny) zwany inaczej hipolaktazją - choroba ta dziedziczona jest recesywnie. Postępuje od 2. roku życia i objawia się ciągłym zmniejszaniem się aktywności enzymu laktazy. Osoby dorosłe z hipolaktazją mają najwyżej 5 % laktazy w organizmie w porównaniu do osób zdrowych. Objawy pierwotnego niedoboru laktazy (polimorfizmu genu laktazy) pojawiają się najczęściej w wieku dojrzewania lub dopiero u osób dorosłych.
Wyróżniamy również wrodzony niedobór laktazy (alaktazja), której przyczyną jest genetyczny wrodzony defekt metaboliczny. W wyniku tego defektu organizm nie wytwarza laktazy. W tym przypadku zauważamy objawy nietolerancji laktozy u noworodka już od momentu podania mleka matki lub mleka modyfikowanego.
Nietolerancja laktozy spowodowana może być również wtórnym niedoborem laktazy (nabytym). Może mieć on charakter przejściowy lub utrwalony. W wyniku uszkodzenia nabłonka i kosmków jelitowych produkcja laktazy zostaje zahamowana. Przyczyną tego typu nietolerancji mogą być np. częste infekcje żołądkowo-jelitowe (przewlekłe biegunki spowodowane m. in. rotawirusami), celiakia (nietolerancja glutenu), mukowiscydoza, martwicze zapalenie jelita lub alergie pokarmowe. Zniszczenie nabłonka i kosmków jelitowych może być spowodowane również stosowaniem niektórych leków, antybiotyków oraz nadmiernym spożyciem alkoholu. Tymczasowa nietolerancja laktozy występować może u wcześniaków urodzonych przed 34. tygodniem, ponieważ ich organizm nie jest jeszcze w stanie wytwarzać laktazy. Z czasem problem ustępuje, gdy w jelitach zaczyna się proces wytwarzania laktazy.
Stosowanie przez dłuższy okres diety bezmlecznej może również powodować nietolerancje laktozy w wyniku spadku aktywności wydzielania przez nasz organizm laktazy.
Nietolerancja laktozy u noworodka – czy jest groźna?
Jeśli rodzice w porę nie zareagują na niepokojące symptomy to długotrwała nietolerancja pokarmowa może doprowadzić do odwodnienia dziecka. Jest to bardzo groźne dla noworodka czy niemowlęcia i może doprowadzić do śmierci. Wymienione wyżej objawy (m. in. wymioty, kwaśne stolce, kolki, bóle brzucha) mogą doprowadzić do niedożywienia, co niekorzystnie wpłynie na jego prawidłowy rozwój. Niezdiagnozowana w porę nietolerancja laktozy może spowodować uszkodzenia tkanek jelit.
Nietolerancja laktozy u niemowląt – objawy
W przypadku alergii na laktozę u niemowląt występują podobne objawy jak u dorosłych. Najczęstszymi objawami są skurcze i bóle brzucha, wodniste stolce o kwaśnym i nieprzyjemnym zapachu oraz wzdęcia. Dokuczają Ci wzdęcia? Wtedy warto zapoznać się z artykułem: Jeśli masz ciągłe wzdęcia? Poznaj ich przyczynę, być może uda się ich łatwo uniknąć. Zauważyć można również nadmierne występowanie gazów, odgłosów przelewania się w brzuchu oraz nudności i wymioty. Nasilenie objawów zależy od dawek mleka, jakie przyjmuje dziecko.
Ważne, aby dokładnie obserwować dziecko, ponieważ przyczyną powyższych objawów mogą być również inne aspekty, które dają objawy podobne do nietolerancji laktozy np. nieprawidłowe "przystawianie" dziecka, stres podczas jedzenia, trudności w relacji matka–dziecko, która na początku dopiero się buduje. Po bardzo dokładnym przeanalizowaniu wszystkich przyczyn można rozszerzać diagnostykę i wprowadzić odpowiednią dietę. W celu prawidłowej oceny objawów nietolerancji laktozy u niemowląt oraz zdiagnozowania nietolerancji laktozy wykonuje się najczęściej test oddechowy laktozy.
Testy na nietolerancję laktozy – jak wykryć uczulenie na laktozę?
Istnieje wiele inwazyjnych i nieinwazyjnych testów na nietolerancję laktozy, a wśród nich możemy wyróżnić następujące testy:
1. Wodorowy test oddechowy – pacjentowi na czczo podaje się odpowiednią dawkę laktozy. Następnym krokiem jest zmierzenie stężenia wodoru w wydychanym powietrzu. W przypadku nietolerancji laktozy pacjent ma przekroczone normy wodoru w wydychanym powietrzu - laktoza nie jest strawiona, ulega fermentacji, dlatego wydzielają się nadmierne ilości wodoru usuwane przez drogi oddechowe. Wodorowy test jest nieinwazyjny i często używany w diagnostyce nietolerancji laktozy.
2. Badanie krwi - nieinwazyjna i bezpieczna metoda pomocna przy wykrywaniu nietolerancji laktozy.
3. Próba eliminacyjna – pacjent eliminuje ze swojej diety laktozę na okres 2 tygodni. Podczas próby uważnie obserwuje swój organizm - czy objawy znikają, czy jest widoczna poprawa, czy po spożyciu laktozy objawy się nasilają.
4. Analiza pH stolca – z racji tego, że niestrawiona laktoza powoduje zakwaszenie stolca pomocną metodą jest zbadanie jego pH. W przypadku kwaśnego pH możemy podejrzewać nietolerancję laktozy.
5. Test tolerancji laktozy – lekarz przed badaniem bada stężenie glukozy we krwi, następnie pacjent na czczo dostaje doustnie prowokacyjne dawki laktozy i ponowne badanie na stężenie glukozy we krwi.
6. Endoskopia – metoda inwazyjna, ale najbardziej skuteczna. Badanie endoskopowe polega na pobraniu wycinka jelita i oznaczeniu w nich zawartości laktozy.
Wyróżniamy również badanie molekularne polimorfizmu genu laktazy (diagnostyka hipolaktazji u dorosłych) oraz testy genetyczne.
Dieta przy alergii na laktozę
W przypadku zdiagnozowania wrodzonego niedoboru laktazy należy dożywotnio wyeliminować z diety produkty zawierających laktozę. Można również zastosować laktazę w tabletkach, która wspomaga trawienie pokarmów mlecznych. Natomiast w przypadku pierwotnego niedoboru laktazy wprowadza się dietę, która polega na całkowitej eliminacji produktów z laktozą lub tylko zmniejszeniu ich ilości (również przez całe życie). Przy wtórnej nietolerancji laktozy okresowo eliminujemy produkty zawierające laktozę. Dietę należy stosować do czasu wyleczenia choroby, która uszkodziła kosmki jelita - po wyleczeniu można powoli powrócić do normalnej diety. U noworodków i niemowląt zaleca się stosowanie mieszanek mlecznych bezlaktozowych.
Niestety nietolerancji laktozy nie da się całkowicie wyleczyć. Przestrzeganie diety bez laktozy zmniejszy dokuczliwość objawów i dyskomfort, jaki odczuwaliśmy po spożyciu mlecznych produktów. Dieta musi być dostosowana do stopnia nasilenia objawów.
W celu stosowania się do zaleceń lekarza i przestrzegania diety należy uważnie czytać wszystkie etykiety produktów, ponieważ laktoza dodawana jest do wielu artykułów.
Uczulenie na laktozę – przykładowy jadłospis
Po usłyszeniu diagnozy wielu z nas nie wyobraża sobie komponowania posiłków bez laktozy. Wielu z nas się zastanawia, jaka jest dieta bez laktozy, co jeść? Przykładowy jadłospis w diecie bezmlecznej:
1. Śniadanie I – jaglanka na mleku roślinnym z daktylami i orzechami, owsianka na wodzie lub mleku roślinnym z owocami, kanapka (chleb bez dodatku mleka w proszku lub serwatki) z warzywami oraz pasztetem, jajecznica z grzankami.
2. Śniadanie II/przekąska/podwieczorek – koktajl (np. szpinak, banan, gruszka i seler), koktajl truskawkowy lub malinowy na mleku roślinnym, sałatka ze świeżych warzyw z tofu, garść suszonych owoców lub orzechów, wafle ryżowe.
3. Obiad – roladki z piersi kurczaka lub indyka z papryką, cebulą i ogórkiem kiszonym, sznycle z piersi kurczaka w panierce z płatków owsianych, łosoś z warzywami na parze i kaszą jaglaną.
4. Kolacja – zupy warzywne, sałatka z łososiem na parze, tortilla warzywna, papryka faszerowana.
