Wiedza na temat tętna może pomóc w monitorowaniu poziomu sprawności - a nawet może pomóc w dostrzeżeniu rozwijających się problemów zdrowotnych. Tętno lub puls to liczba uderzeń serca na minutę. Norma tętna różni się w zależności od osoby. Jego znajomość może być ważnym miernikiem zdrowia serca, dlatego istotna jest wiedza, jak samemu zbadać tętno. Warto również wiedzieć kiedy mówimy o prawidłowym pulsie, co może wywoływać zwiększenie czy też zmniejszenie jego szybkości oraz co może to oznaczać, a także jak zachować się w danej sytuacji.

Zobacz także artykuł: Tachykardia - na czym polega częstoskurcz i czy jest groźny dla zdrowia?

Czym tak właściwie jest tętno (puls)?

Tętno czy też puls to liczba uderzeń serca w ciągu jednej minuty. Puls jest niższy, gdy jesteśmy w spoczynku i wzrasta, gdy ćwiczymy. Podczas ćwiczeń organizm potrzebuje więcej krwi bogatej w tlen, stąd nasze tętno wzrasta. Wiedza o tym, jak mierzyć tętno, może pomóc w ocenie programu ćwiczeń czy naszych codziennych zajęć oraz aktywności.

Tętno spoczynkowe to serce pompujące najmniejszą ilość krwi, jakiej potrzebujemy, ponieważ nie wykonujemy wysiłku. Jeśli siedzimy lub leżymy i jesteśmy spokojni, zrelaksowani i nie chorujemy. Oczywistym jest, że tętno po wysiłku zawsze będzie wyższe niż norma tętna. 

Maksymalne tętno to najwyższe tętno osiągnięte podczas maksymalnego wysiłku. Jedną z prostych metod obliczania przewidywanego maksymalnego tętna jest następujący wzór: 220 - wiek = przewidywane tętno maksymalne

Istnieją inne wzory, które uwzględniają różnice w maksymalnym tętnie w zależności od wieku i płci. Rzeczywiste tętno maksymalne jest najdokładniej określane na podstawie maksymalnego stopniowanego testu wysiłkowego pod nadzorem lekarza.

Jak powinno się mierzyć prawidłowo tętno?

Podczas prawidłowego pomiaru tętna, należy umieścić czubki palca wskazującego, drugiego i trzeciego na wewnętrznej stronie drugiego nadgarstka poniżej podstawy kciuka. Drugim sposobem jest umieszczenie czubków palca wskazującego i drugiego na dolnej części szyi po obu stronach tchawicy.

Powinno się lekko docisnąć palce, aż poczujemy pulsowanie krwi pod palcami. Może być konieczne lekkie przesunięcie palcami w górę lub w dół, aż poczujemy pulsowanie - w tym wypadku istotna jest uważność. W trakcie pomiaru przyda się użycie zegarka ze wskazówką sekundnika.

Pomiar polega na policzeniu uderzeń, które czujemy przez 10 sekund. Otrzymaną liczbę należy pomnożyć przez sześć, aby uzyskać tętno (puls) na minutę.

Najlepszymi miejscami do znalezienia tętna są: nadgarstki, wnętrze łokcia, dolna część szyi, górna część stopy. 

Inne pomiary związane z pulsem

Poza tętnem podczas badania pulsu powinno się zwrócić uwagę na takie czynniki jak częstotliwość pulsu, miarowość tętna, jego napięcie, wypełnienie czy symetria. Są to podstawowe parametry na które zwróci uwagę lekarz podczas kontrolnego badania. 

Częstość pulsu to po prostu nasze tętno (czyli to o czym wspomniano w poprzednim paragrafie). Określa się go w uderzeniach na minutę. Z kolei miarowość tętna, to czas odstępu pomiędzy uderzeniami, a także moc uderzeń jaką czujemy podczas pomiaru. Jeżeli przerwy pomiędzy uderzeniami są równe to mówimy o miarowym tętnie, w przeciwnym razie występuje niemiarowe tętno, które jest poważną nieprawidłowością. 

Podczas pomiaru tętna można określić również jego napięcie, wypełnienie, symetrię oraz chybkość. Napięcie tętna to charakterystyczna cecha pulsu silnie powiązana z ciśnieniem tętniczym. Nieprawidłowości w napięciu mogą wskazać na poważne choroby układu krwionośnego. Natomiast wypełnienie tętna związane jest z poziomem wypełnienia tętnicy krwią oraz w zależności od tego poziomu można wyróżnić różne tętna. 

Chybkość to inaczej prędkość opróżniania i wypełniania się tętnicy krwią, a symetria oznacza, że tętno na prawym i lewym nadgarstku powinno być identyczne. 

Jakie są normy pulsu?

Tętno spoczynkowe to takie, gdy serce pompuje najmniejszą ilość krwi, jakiej potrzebujemy, ponieważ nie ćwiczymy. W chwili spoczynku, prawidłowy puls powinien wynosić zwykle od 60 do 100 (uderzeń na minutę).

Jednak tętno niższe niż 60 niekoniecznie oznacza problem medyczny. Może to być wynikiem zażywania leku, takiego jak beta-bloker. Niższe tętno jest również powszechne u osób, które dużo ćwiczą lub są bardzo wysportowane. Aktywni ludzie często mają niższe tętno spoczynkowe (np. 40), ponieważ ich mięsień sercowy jest w lepszej kondycji i nie muszą tak ciężko pracować, aby utrzymać stały rytm. Mała lub umiarkowana aktywność fizyczna zwykle nie zmienia znacząco tętna spoczynkowego. 

Normy tętna zależne są także od wieku osoby. Niemowlęta mają najszybsze tętno spoczynkowe, w ich przypadku tętno norma to 130 uderzeń na minutę. Dzieci do 13 roku życia mają już tętno ok. 100, a młodzież 85 uderzeń na minutę. Dopiero w wieku dorosłym tętno normuje się w granicach 60-100 uderzeń na minutę w zależności od stanu organizmu i kondycji. 

Wysoki puls – co trzeba wiedzieć i jak przeciwdziałać?

Wysokie tętno spoczynkowe lub tętno powyżej 100 uderzeń na minutę oznacza, że serce pracuje bardzo ciężko, aby pompować krew przez nasze ciało. Ten dodatkowy wysiłek może spowodować szereg negatywnych skutków dla ogólnego stanu zdrowia, w tym zawrotów głowy i zmęczenia - a najpoważniej - zakrzepów krwi, niewydolności serca i, w rzadkich przypadkach, nagłej śmierci. 

Niektóre aspekty tętna spoczynkowego są bezpośrednio związane z niekontrolowanymi czynnikami, takimi jak wiek i genetyka, jednak istnieją pewne działania, które należy podjąć, aby zmniejszyć tętno i poprawić ogólne samopoczucie osób, których tętno spoczynkowe jest powyżej normy. 

Sposoby jak uzyskać prawidłowe tętno: 

• trzymanie się z dala od upałów i wysokich temperatur - im wyższa temperatura, tym szybciej bije serce, dzieje się tak, ponieważ serce szybko pracuje, pompując krew na powierzchnię skóry, wytwarzając pot i ochładzając organizm; 
• częste ćwiczenia - ćwiczenia są dobre dla zdrowia z wielu powodów - a jednym z nich jest zapewnienie normalnego tętna spoczynkowego, mimo, że podczas ćwiczeń podnosimy tętno - ten zabieg trenuje serce, aby było silniejsze i bardziej wydajne w pompowaniu krwi; 
• więcej ryb w diecie - utrzymanie zdrowej diety jest korzystne dla każdego z nas z wielu powodów, włączenie większej ilości ryb wiąże się z niższym tętnem spoczynkowym; 
• zmniejszenie/unikanie stresu - im wyższy poziom stresu, tym wyższe tętno; 
• trenowanie oddechu - innym szybkim i łatwym sposobem na obniżenie tętna jest ćwiczenie uważnych ćwiczeń oddechowych; 
• rezygnacja z palenia papierosów - palenie papierosów ma niezliczone negatywne skutki dla zdrowia człowieka, wykazano, że wyroby tytoniowe zwiększają tętno spoczynkowe;

Niski puls – istotne informacje oraz jak sobie z nim poradzić?

Niższe tętno spoczynkowe jest zwykle oznaką dobrego stanu zdrowia. Jednak tętno zwykle spada wraz z wiekiem i podczas odpoczynku. Podobnie sportowcy mogą mieć bardzo niskie tętno spoczynkowe. Każdy, kto ma obawy dotyczące tętna, powinien porozmawiać z lekarzem, aby uzyskać pomoc w ustaleniu, czy niski puls sugeruje problem. Niski poziom tętna określa się bradykardią. 

Podstawowym objawem bradykardii jest wolne tętno spoczynkowe. Niektórzy ludzie nie mają innych objawów. Inni z kolei zgłaszają takie objawy jak: wyczerpanie i słabość, omdlenia, zawroty głowy, duszność czy trudność w oddychaniu podczas aktywności. 

Istotne jest, aby każdy, kto ma wolne tętno, poszukał porady u specjalisty - nie każdy będzie wymagał leczenia, ale warto to sprawdzić. Kiedy bradykardia nie powoduje żadnych innych objawów, a dana osoba nie ma choroby podstawowej, powolne tętno może być nieszkodliwym lub drobnym problemem. 

Nieprawidłowe tętno – kiedy należy udać się do lekarza?

Jak już wspomniano - gdy borykamy się ze zbyt niskim tętnem spoczynkowym - powinniśmy udać się do specjalisty w celu wykonania szczegółowych badań, zwłaszcza jeżeli towarzyszą temu inne objawy jak ból w klatce piersiowej czy omdlenia. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy nasze tętno spoczynkowe jest zbyt wysokie. 

Jeśli przyjmujemy beta-blokery w celu zmniejszenia tętna (i obniżenia ciśnienia krwi) lub w celu kontrolowania nieprawidłowego rytmu (arytmii), lekarz może poprosić o monitorowanie i rejestrowanie tętna. Monitorowanie tętna może pomóc mu w ustaleniu, czy należy zmienić dawkę, czy przestawić się na inny lek. Każdorazowo lekarz skutecznie podpowie jak obniżyć puls, który jest zbyt wysoki. 

Jeśli puls jest bardzo niski lub jeśli mamy częste epizody niewyjaśnionego szybkiego tętna, zwłaszcza jeśli powodują one osłabienie, zawroty głowy lub omdlenie, warto powiedzieć o tym lekarzowi, który może zdecydować, czy jest to nagły wypadek. Tętno jest jednym z narzędzi pomagających uzyskać obraz stanu zdrowia.

Innym powodem, dla którego powinniśmy zgłosić się do lekarza, jest także niewyjaśniona zmiana tętna, która utrzymuje się przez kilka dnia. Nagłe skoki pulsu, mimo braku bodźców, które mogły to wywołać czy sytuacje gdy doświadczamy epizodów bradykardii czy tachykardii.