Spirometria to niezwykle ważne badanie pozwalające na postawienie szybkiej diagnozy w przypadku poważnych schorzeń układu oddechowego, takich jak astma oskrzelowa czy POChP, na które cierpią miliony Polaków. Lekarze pulmonolodzy podkreślają, że powinno być ono traktowane na równi z innymi badaniami profilaktycznymi, takimi jak na przykład popularna morfologia krwi. Czym jest spirometria, kiedy należy ją przeprowadzić i jak wygląda przebieg badania? Na te pytania odpowiadamy w poniższym artykule.

Jeśli czujesz się osłabiony, koniecznie przeczytaj również, jak pomóc sobie w przypadku zbyt niskiego ciśnienia tętniczego.

Spirometria – czym jest?

Spirometria (z łaciny spiro - oddychać i metria - pomiar) to bezbolesne i nieinwazyjne badanie, mierzące objętość i pojemność płuc pacjenta. Określa ono również szybkość przepływu powietrza przez płuca i oskrzela w równych fazach oddychania. Polega na wykonywaniu w określony sposób wdechów i wydechów przez specjalny ustnik połączony z urządzeniem zwanym spirometrem. Badania spirometryczne pozwalają na szybką diagnozę poważnych schorzeń dróg oddechowych i wdrożenie odpowiedniego ich leczenia oraz zakup ratującego życie sprzętu, takiego jak koncentrator tlenu, lub inhalator.  Wynik spirometrii to minimum trzy krzywe przedstawiające zależność między przepływem powietrza a objętością płuc badanej osoby, które następnie interpretuje lekarz. Na ich podstawie stwierdzić można zaburzenia sprawności wentylacyjnej, takie jak zmniejszenie ilości pęcherzyków płucnych, czy zwężenie oskrzeli. 

Kiedy należy przeprowadzić badanie spirometrii?

Lekarze pulmonolodzy podkreślają, że spirometria powinna być przeprowadzana u osób po 40. roku życia co dwa lata, lub częściej jeśli dodatkowo u pacjenta występują objawy, takie jak duszności, świszczący oddech czy przewlekły kaszel. Ponadto na badanie często kieruje się również nałogowych palaczy, osoby narażone w pracy na wpływ czynników szkodliwych dla układu oddechowego, zawodowych sportowców czy strażaków. Innymi częstymi wskazaniami do spirometrii są również:

• objawy chorobowe ze strony układu oddechowego (poza wymienionymi powyżej, również bóle w klatce piersiowej oraz szybka męczliwość),
• nawracające infekcje górnych dróg oddechowych (w tym zapalenia oskrzeli i płuc, częste przeziębienia, a także objawy mogące wskazywać na alergie, jak przewlekłe zapalenie zatok),
• nieprawidłowości w wynikach innych badań (takich jak RTG klatki piersiowej, gazometria, morfologia),
• ocena ryzyka planowanej operacji,
• monitorowanie przebiegu i ocena skuteczności zastosowanego leczenia w chorobach układu oddechowego (przede wszystkim astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc),
• ocena stanu pacjenta po przeszczepie płuc i operacjach klatki piersiowej.

Badania spirometryczne pomocne są także w ustalaniu przyczyn duszności, dzięki możliwości wykluczenia podłoża w schorzeniach układu oddechowego, jak to na przykład ma miejsce podczas ataków paniki  lub z powodu niewydolności serca i układu krążenia. 

Czy trzeba się przygotować do badania spirometrii?

W przypadku badania jakim jest spirometria, wyniki zależą w dużym stopniu od odpowiedniego przygotowania pacjenta oraz współpracy z technikiem je przeprowadzającym. Aby uzyskać jak największą dokładność zapisu, należy zawsze stosować się do kilku poniższych zaleceń:

• Na badanie należy przyjść ubranym w luźną, nie krępującą ruchów odzież. Zrezygnować należy przede wszystkim z elementów garderoby, które mogłyby utrudniać głębokie wdechy, takich jak krawaty, gorsety czy ciasne paski. 
• Minimum 2 godziny przed wykonywaną spirometrią nie powinno się spożywać obfitych posiłków, napojów gazowanych, a także kawy i mocnej herbaty.
• Minimum 4 godziny przed badaniem nie wolno spożywać alkoholu.
• Minimum godzinę wcześniej nie powinno się palić papierosów. Najbardziej optymalnie byłoby zrezygnować z tytoniu na 24 godziny przed spirometrią. 
• W przypadku stosowania leków, mogących wpłynąć na wynik badania, najczęściej należy odstawić je na dwie doby przed wykonywaniem badania. Oczywiście decyzję w tej sprawie podejmuje lekarz, oceniając bezpieczeństwo pacjenta. 
• Spirometrię wykonuje się po minimum 15-minutowym odpoczynku pacjenta. Przez co najmniej pół godziny przed badaniem należy powstrzymać się od intensywnego wysiłku. 
• Pacjent może zostać poproszony o wyjęcie na czas badania luźnej protezy zębowej, gdyż ta mogłaby utrudniać jego prawidłowe przeprowadzenie. 

Ponadto zawsze należy poinformować wcześniej lekarza o wszelkich dolegliwościach, mogących wpływać na możliwość wykonywania głębokich wdechów i wydechów, takich jak urazy i dolegliwości bólowe w obrębie klatki piersiowej i jamy brzusznej oraz mdłości, zawroty głowy czy osłabienie. 

Spirometria – przebieg badania

Badanie spirometryczne rozpoczyna się wywiadem lekarza z pacjentem. Chory będzie musiał podać swój wzrost, wiek, płeć i wagę, które zostaną zapisane w pamięci komputera połączonego z aparaturą. Na podstawie tych parametrów interpretowane będą później wyniki spirometrii, normy różnią się bowiem w zależności od tych czynników. Samo badanie przeprowadzane jest w pozycji siedzącej. Bardzo ważne jest utrzymywanie prawidłowej postawy ciała. Plecy mają być wyprostowane, nie wolno krzyżować nóg, ani przechylać głowy. Taka pozycja umożliwia prawidłowy przepływ powietrza przez układ oddechowy, który mierzyć będzie spirometria. Jak dmuchać, aby uzyskać prawidłowe wyniki, poinformuje nas lekarz lub technik przeprowadzający badanie. Najczęściej zaczyna się od spokojnego oddychania przez ustnik spirometru. Następnie pacjent proszony jest o wciągnięcie do płuc jak największej ilości powietrza i jak najmocniejsze jego wydmuchnięcie. Proces ten powtarzany jest minimum trzykrotnie, dla uzyskania możliwie najbardziej dokładnych wyników. Całość trwa zazwyczaj do 20 minut. 

Jak interpretować wyniki badania spirometrycznego?

Wynik spirometrii jest dość trudny w interpretacji i należy zawsze udać się z nim do lekarza specjalisty. Najczęściej przedstawiany jest za pomocą tabeli oraz tzw. krzywej przepływ-objętość. Jest to wykres, którego prawidłowa linia najczęściej przyjmuje kształt odwróconej litery D. Ułatwia on lekarzowi interpretację wyników, na podstawie których może ocenić między innymi pojemność płuc. Tabela poniżej wykresu przedstawia kilka  parametrów, z których najważniejszymi są:

• VC - pojemność życiowa, czyli ilość powietrza, najczęściej wyrażona w litrach, wprowadzana do układu oddechowego podczas maksymalnego wdechu, po uprzednim maksymalnym wydechu;
• FVC - natężona pojemność życiowa, czyli ilość powietrza, również wyrażana w litrach, wydychanego podczas natężonego, to jest maksymalnie szybkiego i głębokiego wydechu, po wcześniejszym zaczerpnięciu maksymalnego wdechu;
• FEV1 - natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa, czyli ilość powietrza, którą pacjent wydycha podczas maksymalnie szybkiego i głębokiego wydechu w pierwszej sekundzie, po wcześniejszym maksymalnie głębokim wdechu. Wyrażana bywa w litrach oraz procentach. 

Jak już wspomniano, w przypadku badania jakim jest spirometria, normy uzależnione są od wielu czynników, przede wszystkim wieku i płci pacjenta. Zupełnie inaczej interpretuje się również wyniki osoby uznawanej za zdrową, od rezultatów badania chorego, leczonego na astmę, POChP i inne poważne schorzenia układu oddechowego. 

Spirometria a COVID

Powikłania po koronawirusie, takie jak zaburzenia oddychania, duszności czy szybka męczliwość występują niestety również u osób, które przeszły chorobę bezobjawowo lub z ograniczonymi objawami, np. tylko utratą węchu i smaku. Jeśli więc podejrzewamy, że mogło u nas dojść do zakażenia COVID-19, warto wykonać badanie spirometryczne i w razie potrzeby rozpocząć odpowiednią rehabilitację. Niestety w dobie pandemii wykonywanie głębokich wydechów w zamkniętych pomieszczeniach, może stanowić czynnik ryzyka dla pacjentów i personelu medycznego, a tego wymaga właśnie spirometria. Badanie chorych jest więc obecnie mocno ograniczone przez reżim sanitarny i należy liczyć się z koniecznością wykonania go prywatnie. 

Jaki jest koszt spirometrii?

Badanie spirometryczne jest refundowane w ramach NFZ, więc jeżeli pacjentowi uda się uzyskać skierowanie od lekarza rodzinnego, będzie mógł wykonać je za darmo. Czasem jednak chorzy nie chcą czekać na ważne badanie jakim jest spirometria. Cena jego przeprowadzenia w przychodni prywatnej waha się zazwyczaj w granicach od 30 do 70 zł. Koszt może być wyższy, jeśli dodatkowo wykonywana jest również próba rozkurczowa.

Spirometria umożliwia wczesne wykrycie poważnych chorób układu oddechowego, które znacznie skracają życie i obniżają komfort życia pacjentów. Po uzyskaniu trafnej diagnozy, wdrożenie odpowiedniego leczenia oraz zakup sprzętu medycznego, takiego jak na przykład inhalatory, może znacznie poprawić jakość funkcjonowania oraz, co najważniejsze, uchronić przed niebezpiecznymi atakami duszności, które mogłyby zakończyć się nawet przedwczesną śmiercią chorego.