Skolioza – objawy, przyczyny, leczenie. Jakie są najlepsze ćwiczenia na skoliozę?

Skolioza jest poważnym schorzeniem kręgosłupa, z którym zmaga się wiele osób. Choroby tej nie wolno lekceważyć, ponieważ nieleczona może doprowadzić do groźnych powikłań, np. niewydolności krążenia. Jak ją rozpoznać we wczesnym stadium? Czy można zahamować jej rozwój?

Skolioza – kluczowe informacje

Skolioza, kojarzona najczęściej z bocznym skrzywieniem kręgosłupa, w rzeczywistości obejmuje jego deformację w trzech płaszczyznach:

• czołowej (kręgosłup wygina się do boku, występuje wtedy boczne skrzywienie kręgosłupa),
• strzałkowej (kręgosłup skręca, mówimy wówczas o ordoskoliozie lub kifoskoliozie),
• poziomej (występuje rotacja i torsja kręgów).

Choroba objawia się deformacją kręgosłupa – zamiast krzywej o delikatnie łukowatym kształcie, przybiera on postać litery S. Skolioza zazwyczaj obejmuje piersiowy odcinek kręgosłupa i górną część pleców (skolioza piersiowa) lub rozwija się pomiędzy odcinkiem piersiowym a lędźwiowym, obejmując środkową część pleców. Dosyć rzadko występuje tylko w odcinku lędźwiowym. Ze względu na wielkość kątową skrzywienia kręgosłupa (mierzoną według skali Cobba), została podzielona na trzy stopnie:

• I stopień – obejmuje skoliozy o kącie od 10 do 24 stopni,
• II stopień – skoliozy o kącie 25-40 stopni,
• III stopień – skoliozy o kącie 50 stopni i więcej.

Jakie są objawy skoliozy?

Pierwszym, zauważalnym objawem skoliozy jest występowanie nierównych wcięć w talii (skolioza prawostronna lub skolioza lewostronna), nierówne ustawienie łopatek lub ramion oraz wysunięcie jednego biodra do boku. Bardzo niepokojącym objawem jest widoczna asymetria pleców (uwypuklenie po jednej ze stron), podczas pochylania się do przodu. Na skutek skoliozy kręgosłup ulega wygięciu w jednym z jego odcinków. Powoduje to zaburzenie równowagi tułowia i przesunięcie środka ciężkości. Pojawiają się wówczas deformacje sylwetki widoczne gołym okiem, takie, jak na przykład:

• wystające łopatki,
• narastanie garbu z jednej strony pleców (tzw. garb żebrowy),
• ramiona i biodra znajdują się na nierównej wysokości,
• wcięcie w talii z jednej strony ma inną szerokość niż z drugiej,
• jedna noga jest krótsza od drugiej (w zaawansowanej postaci choroby).

Postępująca skolioza prowadzi do szybszego rozwoju zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, co skutkuje przewlekłym bólem pleców nawet u bardzo młodych osób. Kiedy skolioza jest w stadium zaawansowanym, może dojść do poważnych powikłań – przede wszystkim zniekształcenia klatki piersiowej mogą spowodować ucisk na narządy wewnętrzne, w szczególności płuca i serce, co łatwo może doprowadzić do niewydolności krążenia i układu oddechowego.

Jakie są przyczyny skoliozy?

Skolioza może być wrodzona lub rozwinąć się w późniejszym okresie życia. Skolioza wrodzona stanowi około 2/3 wszystkich przypadków wad kręgosłupa i często towarzyszy wrodzonym wadom serca i układu moczowo-płciowego. Skolioza nabyta może być spowodowana różnymi czynnikami, na przykład:

• przepukliną krążka międzykręgowego,
• różnicą długości kończyn,
• porażeniem mózgowym,
• dystrofią mięśniową,
• porażeniem mięśni po chorobie Heinego-Medina,
• guzami kości,
• zrostami żeber,
• chorobą opłucnej,
• operacjami na klatce piersiowej, wykonywanymi w okresie wzrostu (tzw. skoliozy torakogenne).

Wbrew powszechnemu mniemaniu krzywica, siedzenie w nieodpowiedniej pozycji czy noszenie teczki w jednej ręce nie powodują skrzywienia kręgosłupa, mogą jednak istniejące deformacje pogłębiać. W większości przypadków przyczyna choroby nie jest znana. Są to tzw. skrzywienia idiopatyczne.

Skolioza u dzieci

Skolioza u dzieci występuje dużo częściej niż u dorosłych, a deformacja kręgosłupa może pojawić się w dowolnym okresie ich rozwoju. Specjaliści w zależności od wieku dziecka podzielili skoliozę na trzy rodzaje:

• wczesnodziecęcą (do 3 roku życia),
• dziecięcą (między 3. a 10. rokiem życia),
• młodzieńczą (nabytą w okresie dojrzewania).

Skolioza najszybciej rozwija się w okresie szybkiego wzrostu dziecka, kiedy mięśnie nie nadążają za rozwojem kośćca i nie mogą stanowić wystarczającej podpory dla kręgosłupa. Dlatego dzieci powinny być poddawane regularnym badaniom postawy ciała, szczególnie między 11. a 13. rokiem życia, kiedy ryzyko wystąpienia lub pogorszenia się skrzywienia jest największe. Postęp skoliozy zazwyczaj ustaje z chwilą ukończenia wzrostu kręgosłupa (u dziewcząt w wieku 15-16 lat, u chłopców w wieku 17-18 lat).

Skolioza u dorosłych

Skolioza u dorosłych rozwija się zazwyczaj po 40 roku życia na skutek zwyrodnienia stawów międzykręgowych. Szczególnie niebezpieczna jest wtedy, gdy równocześnie występuje osteopenia lub osteoporoza, które dodatkowo przyczyniają się do osłabienia kręgosłupa.

Jak powinno się leczyć skoliozę?

Sposób leczenia skoliozy zależy przede wszystkim od stopnia zaawansowania choroby oraz wieku pacjenta. Leczenie skoliozy polega na odciążaniu i korygowaniu kształtu kręgosłupa za pomocą ćwiczeń mięśni i noszenia gorsetów korekcyjnych. W zaawansowanych postaciach choroby niezbędna jest operacja skoliozy. Dziecko, u którego stwierdzono boczne skrzywienie kręgosłupa, powinno spać na twardym materacu, bez poduszki (może używać „jaśka”). Należy dbać o to, aby nie podpierało się łokciem i nie wyginało się, siedząc przy biurku podczas odrabiania lekcji. Wysokość blatu oraz krzesło muszą być dostosowane do jego wzrostu, aby podczas siedzenia stopy opierały się płasko o podłogę, a przedramiona o blat. Krzesło powinno mieć wyprofilowane oparcie (wybrzuszone na odcinku lędźwiowym), o regulowanej wysokości i podpórkach pod łokcie. Przy skoliozie nie zaleca się jazdy konnej, ponieważ wstrząsy powstające podczas uderzania pośladkami o siodło mogą przyczynić się do pogłębienia skrzywienia.

Skolioza – leczenie

U osób z nieznacznym skrzywieniem (I stopień) stosuje się gimnastykę korekcyjną – szczególnie wskazane są ćwiczenia na basenie. Przy II stopniu skoliozy polecane są sztywne gorsety ortopedyczne oraz fizjoterapia. Gorsety naciskają one na kręgosłup, wymuszając jego właściwe ustawienie, co zapobiega jego dalszej deformacji i poprawia kształt klatki piersiowej oraz tułowia (bardzo skuteczny jest gorset Cheneau, który oddziałuje trójpłaszczyznowo). Gorset należy nosić przez kilkanaście godzin w ciągu doby lub tylko przez noc. Stosuje się również gips korygujący, specjalne aparaty oraz wyciągi.

Kiedy występuje skrzywienie boczne spowodowane skróceniem jednej kończyny, zalecane są specjalne wkładki oraz buty ortopedyczne.

W III stopniu skoliozy przeprowadza się leczenie operacyjne połączone z wszczepieniem metalowych aparatów i implantów. Operacje te wykonywane są najczęściej u młodzieży w wieku 13-15 lat, jednak nie przywracają one kręgosłupowi pełnej sprawności.

Ćwiczenia na skoliozę

Ćwiczenia na skoliozę mogą skutecznie pomóc w przypadku I stopnia, szczególnie u dzieci w wieku szkolnym. Należy je wykonywać regularnie, najlepiej codziennie, pod okiem terapeuty. Poniżej przedstawiono trzy przykłady odpowiednich ćwiczeń:

1. W pozycji stojącej rozstawiamy nogi na szerokość bioder. Następnie wykonujemy naprzemiennie wykroki – prawą i lewą nogą, stawiając stopę jak najdalej do przodu i wracając do pozycji wyjściowej. Podczas ćwiczenia plecy powinny być przez cały czas proste. Wykonujemy około 10 półkroków każdą nogą,
2. Siadamy na piłce. Stopy rozstawiamy na szerokość bioder – plecy proste. Naprzemiennie unosimy raz jedno kolano, raz drugie w stronę brzucha. Powtarzamy 10 razy na każdą nogę.
3. Wykonujemy powoli jaskółkę, starając się utrzymać prosto plecy. Powtarzamy 5 razy.

Czy da się zapobiegać skoliozie?

Skoliozie nie da się zapobiec, jednak prowadzenie higienicznego trybu życia, aktywność fizyczna i odpowiednie odżywianie pomogą na dłużej utrzymać sprawność fizyczną i zmniejszą ryzyko progresji ewentualnego skrzywienia.