Skoki rozwojowe u niemowląt i w pierwszych latach życia – czym się charakteryzują?

Pierwszy rok życia dziecka to wyjątkowy czas dla dzieci i rodziców. Nigdy w przyszłości maluchy nie będą zmieniać się tak spektakularnie, jak przez te 12 miesięcy. Dowiedz się, jakie kolejne skoki rozwojowe pojawiają się w poszczególnych tygodniach życia niemowlaka.

Czym jest skok rozwojowy?

W pierwszym roku życia dziecka ma miejsce najbardziej dynamiczny wzrost organizmu i najbardziej intensywny rozwój poszczególnych układów. Nie dzieje się to jednak stopniowo, ale często na drodze rewolucyjnej, stąd nazwa "skoki rozwojowe". W 1 roku życia jest ich aż 7 - każdy z nich jest dłuższy od poprzedniego. W trakcie poszczególnych skoków niemowlęta zdobywają nowe umiejętności, które niemal z dnia na dzień pojawiają się w ich "repertuarze". Dotyczą one zarówno możliwości motorycznych, jak i komunikacyjnych, postrzegania relacji czy samego siebie. Śledzenie tego procesu jest fascynującym czasem w życiu rodzica - od maleńkiego, zupełnie niezaradnego noworodka, dziecko w rok osiąga bardzo wiele, stając się przemieszczającą się samodzielnie osobą o wyraźnych cechach charakteru. Towarzyszenie dziecku w tym procesie, szczególnie w czasie skoków rozwojowych, bywa jednak trudne. Z tego powodu skoki rozwojowe u dzieci nazywane bywają również "kryzysami rozwojowymi".

Jak rozpoznać nadchodzący skok rozwojowy?

W okresie poprzedzającym skok rozwojowy dzieci zazwyczaj zmieniają swój poziom aktywności. Mogą być bardziej wyciszone, senne, odrobinę apatyczne lub na odwrót: nadmiernie rozdrażnione, mogą doświadczać kłopotów ze snem. Niemal każde niemowlę przed skokiem rozwojowym, jak i w jego trakcie, bardzo domaga się bliskości opiekuna, najczęściej mamy. Wynika to z naturalnego procesu dojrzewania układu nerwowego - dziecko nagle zaczyna dostrzegać coraz więcej szczegółów otaczającego go świata i stara się przetworzyć docierające do niego bodźce. W przypadku późniejszych skoków, w wyniku których dziecko zdobywa umiejętności motoryczne, lęk powodowany jest odkrywaniem nowych możliwości i - paradoksalnie - oddalania się od opiekuna. To wszystko może generować stres i niepokój. Lgnięcie do rodzica jest naturalnym objawem poszukiwania schronienia w ramionach osoby, która do tej pory stanowiła cały świat malucha i kojarzy się mu z bezwarunkowym bezpieczeństwem.

Jak sobie radzić podczas skoku rozwojowego?

Skoki rozwojowe są wymagającym okresem - zarówno dla rodziców, jak i dzieci, o czym nie można zapominać. W trakcie każdego skoku maluch doświadcza wielu sprzecznych emocji i stanów: z jednej strony zdobywa nowe umiejętności, które pozwalają mu lepiej rozumieć otaczający go świat, ale z drugiej wzbudza w nim to wiele lęku. W trakcie skoku rozwojowego rodzicom z pewnością przyda się bardzo dużo cierpliwości i opanowania. W chwilach kryzysowych - gdy maluch będzie szczególnie nie w humorze, przydatne mogą okazać się akcesoria takie jak smoczek, chusta lub nosidło, hamak dla niemowląt czy modne urządzenia, wydające szumiący dźwięk.

Skoki rozwojowe w 1. roku życia są szczególnie trudnym okresem dla mam, ponieważ niemowlaki pragną niemal stałej bliskości. W czasie skoków mogą uspokajać się jedynie w ramionach mamy lub przy piersi. Warto przed skokiem zaopatrzyć się w niezbędne środki pielęgnacyjne dla mamy i dziecka, jak również poprosić partnera lub bliską osobę o wsparcie. Codzienne obowiązki, które do tej pory wykonywała mama, być może będzie trzeba przekazać komuś innemu tak, aby nie czuła się ona nadmiernie przeciążona. Każdy skok rozwojowy dzieci trwa średnio od kilku dni do kilku tygodni: dlatego tak ważne jest, aby nie zapominać również o swoich potrzebach, jako rodzica. Przemęczony, sfrustrowany i zniecierpliwiony opiekun może tylko potęgować złe samopoczucie malucha. Warto starać się dzielić opieką nad dzieckiem i w miarę możliwości - wypoczywać.

Pierwszy skok rozwojowy – 5 tydzień

Ten skok rozwojowy kończy pierwszy okres życia malucha: z noworodka staje się on niemowlakiem. Zwiększa się jego poziom aktywności: do tej pory prawdopodobnie większą część czasu noworodek spędzał na spaniu i jedzeniu. Aktualnie staje się bardziej aktywny, zaczyna skupiać wzrok na poszczególnych przedmiotach w bliskiej odległości, a także pochylających się nad nim twarzach. W tym okresie dzieciom zaczynają przeszkadzać głośne dźwięki czy światło. To czas, w którym rodzice mogą zaobserwować pierwszy świadomy uśmiech malucha, ale też pierwsze łzy - do tej pory noworodek płakał "na sucho".

Drugi skok rozwojowy – 7-8 tydzień

Drugi skok to czas postrzegania powtarzalnych wzorców. Maluchy zaczynają rozumieć, że kąpiel poprzedza sen, a ramiona mamy i siadanie w fotelu - czas karmienia. Końcem drugiego miesiąca życia dzieci odkrywają, że mają rączki, którymi mogą poruszać (na tym etapie jeszcze bardzo chaotycznie) oraz bawi je wydawanie dźwięków. Rodzice dostrzegają, że maluch intensywnie wpatruje się w twarze i zdaje się rozpoznawać mimikę towarzyszących mu osób. Po tym skoku dzieci przeważnie umieją trzymać zabawki, bardzo chętnie również podnoszą główkę w leżeniu na brzuszku.

Trzeci skok rozwojowy – 11-12 tydzień

Trzeci skok rozwojowy to okres doskonalenia koordynacji: dzieci umieją już wodzić wzrokiem i obracać głowę za interesującym je obiektem. Zaczynają dostrzegać niuanse, takie jak natężenie światła, głosu. Zaczynają świadomie łapać przedmioty i poznają świat przez wsadzanie ich do buzi: w tym okresie rozpoczyna się  również eksploracja własnych stóp, które często "lądują" w ustach. Trzeci skok rozwojowy przynosi także głużenie i fascynującą dla niemowlaka, umiejętność piszczenia.

Czwarty skok rozwojowy – 14-19 tydzień

W czasie tego skoku rozwojowego dziecko zaczyna odkrywać własną sprawczość. To okres, w którym może ciągle upuszczać zabawki wiedząc, że mama je podniesie. Może też odkrywać możliwości grzechotek i dźwięki wydawane przez uderzanie przedmiotami o siebie. Dziecko nabywa umiejętności motorycznych: próbuje pełzać, może podejmować próby raczkowania. Gdy jest najedzone, odpycha pierś lub butelkę. Niemowlak mówiąc, łączy sylaby: tak powstają ciągi "mamama" lub "bababa" - to jednak nie jest świadoma mowa, a raczej ćwiczenie. Niektóre dzieci zaczynają reagować na swoje imię i rozpoznają swoje odbicie w lustrze.

Piąty skok rozwojowy – 22-22 tydzień

To czas dostrzegania związków między ludźmi. Niemowlę, do tej pory przyjazne i uśmiechające się do wszystkich, może zacząć być nieufne wobec obcych. Pojawia się lęk separacyjny. Wyjście opiekuna do drugiego pokoju może powodować napad płaczu malucha, który jeszcze nie rozumie, że nie jest to opuszczenie go "na zawsze". Piąty skok rozwojowy przynosi kolejne stopnie aktywności: dzieci z upodobaniem ściągają skarpetki, wkładają rzeczy do pudełek lub je wyciągają, próbują się przemieszczać w upragnionym kierunku. Mogą odkryć fascynujący świat książeczek - rodzice często obserwują, że po tym skoku dzieci znacznie dłużej skupiają się na czytanych im bajkach i prezentowanych obrazkach. Piąty skok przynosi również często umiejętność samodzielnego siadania, co znacznie zmienia perspektywę małego dziecka.

Szósty skok rozwojowy – 33-37 tydzień

Według specjalistów w czasie tego skoku zaczyna rozwijać się inteligencja. Dzieci przejmują inicjatywę w zabawie, pokazują swoje nastroje. Zaczynają również dzielić świat na kategorie: powoli dostrzegają, że niektóre przedmioty służą do jedzenia, inne do zabawy, na świecie są zwierzęta, pojazdy, rośliny. W tym czasie rodzice zaczynają mieć prawdziwy "kontakt" z dzieckiem - zbliżony do tego, jaki ma się z dużo starszym dzieckiem.

Siódmy skok rozwojowy – 41-48 tydzień

Blisko roczny maluch potrafi doskonale kategoryzować świat, coraz lepiej rozumie dalekie ciągi przyczynowo-skutkowe (np. brudne pranie z czasem wkładane jest do pralki, przygotowywanie posiłku wiąże się z nakrywaniem stołu etc.). Dzieci w tym wieku zafascynowane są przez kształty i kolory, to czas segregowania i sortowania. Maluchy naśladują rodziców i zwierzęta, wydając dźwięki i odtwarzając różne czynności. Po tym skoku większość maluchów świadomie używa "nie" i zaczyna stawiać pierwsze samodzielne kroki.

Jak się przygotować do skoków rozwojowych?

Planując wyprawkę dla niemowlaka warto zaopatrzyć się w różnego rodzaju akcesoria, które pomagają przechodzić przez trudny czas: skoków rozwojowych, ząbkowania czy kolek. Bardzo dobrym rozwiązaniem na wszystkie te "bolączki" jest chusta lub nosidło, które umożliwiają przytulanie, bujanie i noszenie malucha bez potrzeby użycia rąk. Przydatna może okazać się duża piłka do ćwiczeń, na której kołysanie zdaniem wielu rodziców, znacząco usprawnia usypianie maluchów. Na czas długich maratonów karmienia, szczególnie w pierwszych trzech miesiącach życia dziecka, warto zaopatrzyć mamę w książki lub dostęp do ulubionych seriali. W ten sposób czas spędzony w fotelu do karmienia lub na kanapie będzie znacznie szybciej płynął. Dobrze sprawdzają się również audiobooki, szczególnie w czasie, gdy maluch uspokaja się jedynie w trakcie spacerów czy to w wózku, czy w chuście. Poza tym, skoki rozwojowe nie wymagają gruntownego przygotowania, a raczej cierpliwości i łagodności - zarówno do dziecka, jak i siebie. Przyda się w tym aplikacja lub książka, dzięki której łatwiej śledzić poszczególne skoki rozwojowe. Kalkulator do ich obliczania wymaga podania daty rozwiązania (nie terminu porodu ustalonego przez ginekologa).

Łatwiej empatyzować ze stanami emocjonalnymi maleństwa kiedy wiemy, przez co przechodzi: zatem przydatna okaże się wiedza na temat zmian, jakie zachodzą w kolejnych skokach. Zamiast jednak skupiać się nad tym, czy na pewno nasze dziecko "osiąga" wszystkie kolejne etapy rozwoju, warto się cieszyć z każdego postępu. Skoki rozwojowe, chociaż mogą być trudnym doświadczeniem, są fascynującym dowodem na to, jak niesamowitą pracę wykonują dzieci, szczególnie w pierwszym roku swojego życia.

Zainteresował Cię ten temat? Przeczytaj więcej artykułów na temat zdrowia młodych mam oraz pielęgnacji niemowląt.