Współczesne tempo życia sprawia, że wiele osób sięga po fast foody oraz żywność wysoko przetworzoną, spożywa duże ilości kawy i herbaty, nie wysypia się, nie regeneruje odpowiednio organizmu, ma za mało ruchu, żyje w ciągłym stresie. Jeśli dołożyć do tego stale rosnące zanieczyszczenie środowiska, palenie tytoniu i picie alkoholu oraz nadwagę, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę i inne choroby przewlekłe, otrzymamy idealne warunki do rozwoju miażdżycy. Co to jest miażdżyca i jak się przed nią uchronić?
Czym jest miażdżyca (arterioskleroza)?
Miażdżyca zaliczana jest do chorób przewlekłych, dotyczących całego organizmu. Rozwija się przez lata, systematycznie obniżając sprawność i doprowadzając do chorób niedokrwiennych różnych narządów i układów. Według statystyk jest najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce i skraca życie o ok. 12 lat. Polega na zmniejszaniu elastyczności tętnic i naczyń oraz zwężaniu ich światła przez odkładanie się blaszek miażdżycowych, co utrudnia przepływ krwi i prowadzi do niedokrwienia narządów wewnętrznych. Proces ten spowodowany jest przewlekłym stanem zapalnym, który obejmuje aortę oraz tętnice wieńcowe, szyjne, biodrowe, nerkowe itd.
Czym spowodowana jest miażdżyca?
Arterioskleroza spowodowana jest odkładaniem się w ścianach naczyń krwionośnych złogów blaszek miażdżycowych. Mechanizm ich powstawania jest prosty – każdy narząd oplata sieć naczyń krwionośnych, przez które docierają do niego składniki odżywcze oraz tlen. Wszystkie naczynia krwionośne zbudowane są podobnie – przypominają elastyczne rurki o gładkich ściankach, które łatwo kurczą się i rozciągają, zapewniając swobodny przepływ krwi.
Waz z wiekiem stopniowo tracą swoją sprężystość, a na ich ściankach od wewnątrz odkładają się cząsteczki tłuszczu, tworząc tzw. pasma tłuszczowe. Z czasem przyłączają się do nich sole wapnia oraz włókniste elementy tkanki łącznej, wywołując stan zapalny. W ten sposób powstają blaszki miażdżycowe, które zwężają światło naczyń.
Dochodzi do ograniczenia przepływu krwi i niedokrwienia tkanek i narządów. Po pewnym czasie naczynia ulegają zwapnieniu i twardnieją. Jeśli dojdzie do całkowitego zamknięcia światła tętnicy, następuje ostre niedokrwienie narządu i martwica.
Miażdżyca – przyczyny
Zmiany miażdżycowe są procesem naturalnym, zachodzącym powoli. Skutki arteriosklerozy najczęściej obserwuje się po 50. roku życia. Mogą nasilać się stopniowo lub wystąpić nagle. Niektóre czynniki wpływają na przyspieszenie procesu i nasilają rozwój choroby. Zalicza się do nich palenie tytoniu, picie alkoholu, nadwagę i otyłość, małą aktywność fizyczną, nieprawidłową dietę, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę oraz dyslipidemię (nieprawidłowe stężenie cholesterolu i trójglicerydów we krwi). Nasilenie procesu miażdżycowego może również być spowodowane czynnikami genetycznymi. Do nadmiernego odkładania się złogów w naczyniach najbardziej przyczynia się cholesterol. Co prawda jego obecność jest niezbędna do wydzielania hormonów, produkcji i przyswajania witaminy D, trawienia itd., jeśli jednak jego stężenie we krwi jest zbyt wysokie, odkłada się w naczyniach krwionośnych w postaci złogów. Najczęściej ma to miejsce w tętnicach szyjnych i wieńcowych serca, tętnicach doprowadzających krew do nóg (miażdżyca kończyn dolnych) oraz zaopatrujących mózg (miażdżyca mózgu).
Miażdżyca – objawy
Symptomy arteriosklerozy uzależnione są przede wszystkim od lokalizacji zmian miażdżycowych, ogólnego stanu zdrowia pacjenta, jego wieku, masy ciała oraz aktywności fizycznej. Miażdżyca tętnic zwykle zaczyna się niewinnie. Dopiero po pewnym czasie, gdy nastąpi znaczne zwężenie naczyń i tętnic, zaczynamy szybciej odczuwać zmęczenie, pojawiają się problemy z koncentracją i zapamiętywaniem, zawroty głowy, bóle nóg towarzyszące chodzeniu i mijające po odpoczynku oraz bóle i mdlenie rąk. Nieraz na skórze pojawiają się grudki o żółtym zabarwieniu zlokalizowane na powiekach, w zgięciu kolan i pod piersiami (mogą też przybrać postać małych guzków w okolicy nadgarstków i na ścięgnie Achillesa). Jeśli nie rozpoczniemy leczenia, objawy nasilają się. Może dochodzić do przemijających zaburzeń widzenia i mowy, omdleń, nadciśnienia tętniczego, rozwoju choroby wieńcowej, choroby naczyń mózgowych, niewydolności nerek, zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu, martwicy kończyn dolnych.
Profilaktyka łagodzi objawy, jakie daje miażdżyca. Dieta powinna być uboga w tłuszcze zwierzęce i cukry proste. Specjaliści zalecają prowadzenie higienicznego trybu życia i utrzymanie prawidłowej masy ciała. Należy unikać stresu, przemęczania kończyn (przez długotrwałe chodzenie, czy stanie) oraz noszenia zbyt ciasnego obuwia i odzieży krępującej ruchy. Krążenie można poprawić przez odpowiednią aktywność fizyczną – pływanie, jazdę na rowerze, spacery, umiarkowany jogging. Bardzo pomocna jest również hydroterapia, polegająca na naprzemiennym polewaniu nóg wodą zimną i gorącą. Dzięki temu zabiegowi następuje rozszerzanie i zwężanie naczyń krwionośnych, a krew zaczyna krążyć szybciej.
Jakie są powikłania miażdżycy? – Skutki
Skutki nieleczonej lub źle leczonej miażdżycy są bardzo poważne. Do najgroźniejszych należy udar mózgu, zawał serca oraz zator płucny. Systematyczne zmniejszanie światła naczyń i tętnic nadmiernie obciąża serce, które musi wykonać cięższą pracę, aby odżywić komórki tkanek i narządów. Powoduje to rozrastanie się mięśnia sercowego i wzrost jego zapotrzebowania na tlen. Ten jednak nie może zostać dostarczony w odpowiedniej ilości z powodu miażdżycowego zwężenia tętnic wieńcowych. Wywołuje to chorobę niedokrwienną serca i bóle w klatce piersiowej (dusznica bolesna, dławica piersiowa), szczególnie podczas podejmowania wysiłku.
Miażdżyca aorty może doprowadzić do całkowitego zamknięcia naczynia wieńcowego. Dochodzi wtedy do martwicy fragmentu mięśnia, czyli zawału serca. W zwężonych ścianach naczyń, zajętych przez blaszki miażdżycowe, panuje wysokie ciśnienie. Pod jego wpływem może dojść do pęknięcia naczynia. Płytki krwi tworzą w takim miejscu skrzep, który po oderwaniu się od ścianki naczynia może spowodować udar (gdy popłynie w kierunku mózgu) lub zator (gdy dostanie się do płuc). Miażdżycowe zwężenie tętnic szyjnych może wywoływać zaburzenia pamięci, zawroty głowy, zaburzenia widzenia i omdlenia. Utrudniony dopływ krwi do kończyn górnych prowadzi do choroby Takayashu.
Miażdżyca nóg może spowodować martwicę, która w skrajnych przypadkach kończy się amputacją. Miażdżyca tętnic nerkowych może wywołać nadciśnienie tętnicze i niewydolność nerek.
Jakie są rodzaje miażdżyc?
W zależności od lokalizacji wyróżnia się miażdżycę tętnic wieńcowych, mózgu, kończyn górnych i dolnych, tętnic nerkowych, tętnic trzewnych itd. Warto wiedzieć więcej, jak wygląda miażdżyca nóg, ponieważ może ona doprowadzić nawet do amputacji. Gdy choroba zaatakuje naczynia krwionośne kończyn dolnych, pojawiają się charakterystyczne objawy w postaci osłabienia i drętwienia nóg, bólu podczas chodzenia oraz uczucia zimna. Obserwuje się także zmianę barwy na bardziej siną, obrzęki, zaburzenia czucia. W bardzo zaawansowanym stadium ból jest stały, noga staje się sina i zimna. Zaczyna rozwijać się martwica, która stopniowo zajmuje całą stopę i może doprowadzić do zakażenia ogólnoustrojowego, czyli posocznicy. Wówczas konieczna jest amputacja.
Miażdżyca – odpowiednia dieta
Dieta w miażdżycy powinna zawierać kwasy omega 3 (znajdziemy je w rybach i owocach morza), witaminy (zwłaszcza C), minerały i błonnik. Należy ograniczyć spożycie produktów o dużej zawartości tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu. W posiłkach trzeba uwzględnić duży udział warzyw (szczególnie pomidorów, szpinaku i czosnku) i owoców (awokado, zielone jabłka). Specjaliści zalecają szczególnie kuchnię śródziemnomorską.
Miażdżyca – jak leczyć?
Obecnie nie ma skutecznych leków na miażdżycę. Można jednak znacznie spowolnić jej rozwój. Przede wszystkim należy zaprzestać palenia tytoniu, stosować odpowiednią dietę oraz zwiększyć aktywność fizyczną. Leczenie farmakologiczne polega na przyjmowaniu leków rozszerzających światło zwężonych naczyń, usprawnieniu przemiany tłuszczów oraz zapobieganiu powstawania zakrzepów. Do metod chirurgicznych stosowanych w leczeniu miażdżycy należą: by-passy, balonikowanie, plastyka endowaskularna oraz endarterektomia.
Pierwsza z nich polega na ominięciu zwężonego fragmentu naczynia i utworzeniu obejścia, za pomocą pomostu naczyniowego. Balonikowanie pozwala na usuwanie blaszek dzięki specjalnemu balonikowi, który wprowadza się do tętnicy za pomocą cewnika. Plastyka endowaskularna polega na wewnątrznaczyniowym poszerzaniu naczyń i wszczepieniu do nich wewnętrznego rusztowania (tzw. stentu). Najbardziej inwazyjną metodą jest endarterektomia, czyli operacyjne usunięcie blaszki miażdżycowej z wnętrza naczynia. Niektórzy lekarze uważają, że bardzo dobre wyniki daje chelatacja. Polega ona na podaniu za pomocą kroplówki pewnych substancji (EDTA), które silnie wiążą jony wapnia, wchodzące w skład blaszek miażdżycowych. W wyniku zabiegu złogi powinny ulec rozpuszczaniu i wydaleniu z organizmu.
