Lęk separacyjny to temat, z którym w mniejszym lub większym stopniu przychodzi zmierzyć się każdemu rodzicowi. Strach przed porzuceniem i tęsknota za matką towarzyszą niemowlakom w tym właśnie etapie życia. Jak pomóc dziecku, a jednocześnie sobie samej?
Z artykułu dowiesz się:
- czym jest lęk separacyjny i jakie są jego objawy,
- jakie są przyczyny lęku separacyjnego,
- jak oswoić malucha z nowymi sytuacjami,
- czy można zapobiec lękowi separacyjnemu,
- jak rodzice mogą pomóc dziecku,
- kiecy lęk separacyjny rozpatruje się w kontekście zaburzenia?
Czytaj także: Skoki rozwojowe u niemowląt i w pierwszych latach życia - czym się charakteryzują?
Co to jest lęk separacyjny i jakie są jego objawy?
Lęk separacyjny występuje u każdego niemowlaka, jednak objawy u niektórych dzieci są nasilone, u innych natomiast praktycznie niezauważalne. Przez lęk separacyjny u niemowląt należy rozumieć silny strach przed porzuceniem przez matkę i obawę, że ta, znikając z pola widzenia, już nigdy nie wróci. Choć dorosłym takie myślenie wydaje się wręcz abstrakcyjne, u dziecka ma ono solidną podstawę. Otóż maluszek, przychodząc na świat, nie zdaje sobie sprawy z tego, że on i matka to dwa oddzielne byty. W okolicach 7-9 miesiąca życia uświadamia sobie natomiast, że jest całkowicie odrębną jednostką, a świadomość ta wywołuje w nim strach. Gdy mama jest w pobliżu, maluch nie ma się czego bać, jednak w momencie, gdy znika, do głosu dochodzą instynkty. Mama jest najważniejszą osobą w życiu niemowlaka, dlatego to właśnie jej tak bardzo mu brakuje. Objawem lęku separacyjnego jest przede wszystkim płacz, gdy mama nie znajduje się w pobliżu dziecka. Często maluszkowi trudno jest zostać z jakąkolwiek bliską osobą, nawet na kilkanaście minut. Lęk separacyjny u niemowląt w nocy skutkuje nagłymi wybudzeniami, którym towarzyszy silny płacz.
![podgląd produktu Avent Philips My Grippy kubek różowy 300 ml z miękkim, odpornym na gryzienie ustnikiem dla dzieci 18m+ [SCF804/04]]( https://www.wapteka.pl/produkty_zdjecia/avent-philips-my-grippy-kubek-rozowy-300-ml-z-miekkim-odpornym-na-gryzienie-ustnikiem-dla-dzieci-18m-scf80404.webp )
Jakie są przyczyny występowania lęku separacyjnego?
Przyczyna lęku separacyjnego tkwi tak naprawdę w procesie rozwojowym dziecka. Dotychczas maluch był przekonany, że on i mama stanowią jedność, tymczasem kiedy występuje lęk separacyjny, ta pewność znika. Warto jednak mieć świadomość, że lęk może pojawić się również w późniejszym wieku, na przykład u dwu lub trzylatka. Można wyróżnić następujące przyczyny takiego stanu rzeczy:
- biologiczne - gdy rodzice sami cierpią na zaburzenia lękowe bądź psychiczne,
- psychologiczne - dotyczy dzieci nadwrażliwych emocjonalnie,
- środowiskowe - dotyczy dzieci, których rodzice są nadopiekuńczy.
W przypadku niemowlaków lęk separacyjny jest czymś całkowicie normalnym, jednak to, jak dziecko przejdzie ten etap w swoim życiu, zależy między innymi od jego indywidualnego usposobienia, a także od ewentualnych działań, jakie podejmą rodzice.
Lęk separacyjny a zmiany w życiu dziecka – jak oswoić maluszka z nowymi sytuacjami?
Lęki rozwoje u niemowląt mogą nasilać się w momencie, gdy w życiu dziecka zachodzą zmiany. Jedną z nich jest powrót mamy do pracy, a tym samym pozostanie pod opieką babci lub niani bądź pójście do żłobka. Warto pamiętać, że dla dziecka zmianą może być nawet to, że zostaje na dłuższy czas (na przykład na cały wieczór) z tatą, jeśli dotychczas przebywało wyłącznie z matką. Maluchowi nie jest łatwo zrozumieć, dlaczego mama, która zawsze była obok, nagle znika z pola widzenia. Niemniej jednak zmiany w życiu naszym i dzieci są nieuniknione, dlatego warto oswajać się z nimi z odpowiednim wyprzedzeniem. Niemowlakowi łatwiej będzie zostać w żłobku lub z nianią na 2-3 godziny, niż od razu na cały dzień. Stosujmy tutaj metodę małych kroczków, dzięki którym dziecko lepiej przywyknie do nowej sytuacji. Niestety, małemu człowiekowi trudno cokolwiek wytłumaczyć, choć oczywiście warto przekazać mu, jakiego rodzaju zmiany wkrótce go czekają. Bardzo ważne jest też kontrolowanie własnych emocji. Dzieci wyczuwają lęki i strach rodziców, dlatego nie możemy okazywać swoich obaw, pomimo iż oczywiście są one uzasadnione.
Czy istnieją metody zapobiegania lękowi separacyjnemu u dzieci?
Lęk separacyjny w nocy i w dzień występuje u każdego niemowlaka i nie należy podchodzić do niego w sposób negatywny. Świadczy bowiem o tym, że dziecko rozwija się w pełni prawidłowo. Objawy lęku separacyjnego mogą wystąpić w różnym wieku - zwykle pojawiają się w okolicach 7-9 miesiąca życia i trwają nawet do 4. roku życia. Z czasem jednak stają się coraz słabiej zauważalne, pojawiając się jedynie w momentach kluczowych, takich jak na przykład pozostanie w domu na noc bez rodziców czy pierwszy dzień w przedszkolu. Nie można całkowicie zapobiec lękowi separacyjnemu, jednak warto odpowiednio przygotowywać dzieci na rozstanie z mamą. W przypadku maluszków będzie to metoda małych kroczków, w przypadku starszaków - cierpliwe tłumaczenie i pokazywanie, co nowego czeka je w życiu.
Jak rodzice mogą pomóc dziecku pokonać lęk separacyjny?
Stres u niemowląt wywołany lękiem separacyjnym budzi uzasadnione obawy rodziców. Niemniej jednak nie należy czekać, aż pierwsze objawy lęku dadzą o sobie znać. Już w okolicach 4-5 miesiąca życia warto wprowadzić kilka prostych rytuałów, które pomogą dziecku oswajać się z nieobecnością mamy. Jednym z nich jest zabawa w akuku, którą maluszki wręcz uwielbiają. Dzięki niej dziecko przekonuje się, że mama znika jedynie na chwilę, a nie na zawsze. Dobrym sposobem na okiełznanie lęku jest także opieka naprzemienna - dziecko, które przebywa tylko i wyłącznie w towarzystwie matki, jest z nią bardzo silnie związane. Warto przyzwyczajać malucha do tego, że mama czasami wychodzi z domu bez niego. Gdy pojawiają się pierwsze objawy lęku, nie powinniśmy zbytnio ulegać dziecku. Z pomocą przychodzi tutaj doświadczona babcia czy niania, która zainteresuje malucha na tyle, że na chwilę zapomni on o tęsknocie za mamą. Jednocześnie należy uświadomić sobie, że każde dziecko przechodzi okres lęku inaczej - u niektórych objawy są mocno nasilone, u innych pojawiają się jedynie sporadycznie.
Kiedy lęk separacyjny staje się zaburzeniem?
Objawy lęku separacyjnego powinny ustępować samoistnie w okolicach 1. roku życia. Mogą one utrzymywać się nieco dłużej - lęk separacyjny u przedszkolaków w przełomowych momentach ich życia również będzie czymś zupełnie normalnym. Niemniej jednak w przypadku, gdy jest on niewspółmierny do wieku i etapu rozwoju dziecka, staje się zaburzeniem. Za zaburzenie możemy uznać również stany lękowe, które całkowicie uniemożliwiają normalne funkcjonowanie w dłuższym okresie. Co zrobić w przypadku, gdy lęk separacyjny przestaje być wyłącznie etapem rozwoju malucha, a zaczyna nabierać cech patologicznych? Najlepszym rozwiązaniem będzie poszukanie pomocy u doświadczonego psychologa, który specjalizuje się w psychologii niemowląt i małych dzieci. Warto również zastanowić się nad swoim własnym zachowaniem oraz podejściem do dziecka. Negatywne emocje i nadmierne uleganie presji, jaką wytwarza maluch, mogą okazać się zgubne. Pamiętajmy jednak, że o zaburzeniach w kontekście lęku separacyjnego najczęściej mówimy dopiero, gdy dziecko ukończy 1. rok życia bądź w późniejszym czasie.
