Kleszczowe zapalenie mózgu: objawy, leczenie, szczepionka

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest groźną chorobą wirusową, najczęściej przenoszoną przez kleszcze. Początkowe objawy są mało charakterystyczne, dlatego nie zawsze łatwo o wczesną diagnozę. Na KZM nie ma leku, a leczenie jest objawowe. Istnieje jednak szczepionka, z której mogą skorzystać zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe.

Z naszego artykułu dowiesz się:

• czym jest odkleszczowe zapalenie mózgu i jak się objawia;
• jak wygląda leczenie KZM;
• jakie mogą być powikłania choroby;
• czym różni się kleszczowe zapalenie mózgu od boreliozy;
• jak zaszczepić się przeciwko tej groźnej chorobie.

Chcesz wiedzieć więcej o chorobach przenoszonych przez kleszcze? Przeczytaj artykuł: "Rumień po kleszczu a bolerioza: jak wygląda, najczęstsze objawy, skutki i leczenie".

Czym jest kleszczowe zapalenie mózgu?

Kleszczowe zapalenie mózgu jest odzwierzęcą chorobą wirusową, atakującą układ nerwowy, a przez to niebezpieczną. Chociaż nie mówi się o niej tak wiele, jak o boreliozie, w Polsce jest to najczęstsza neuroinfekcja wirusowa.

Zachorować można po ugryzieniu przez zakażonego kleszcza. Niestety z uwagi na ocieplenie klimatu systematycznie zwiększa się zasięg występowania tych pajęczaków, dlatego w Europie z każdym rokiem wzrasta liczba zachorowań, również na obszarach, gdzie wcześniej kleszcze nie bytowały. Zdarza się również, że wirus dostaje się do organizmu po wypiciu niepasteryzowanego mleka.

Objawy kleszczowego zapalenia mózgu – jak rozpoznać infekcję?

Choroby układu nerwowego są bardzo niebezpieczne, dlatego bardzo ważne jest szybkie postawienie diagnozy. W przypadku KZM objawy są podobne do innych neuroinfekcji wywoływanych przez wirusa, dlatego – żeby mieć pewność co do źródła choroby – należy wykonać test na kleszczowe zapalenie mózgu.

Jak domyślić się, że chorobą, która zaatakowała organizm, jest kleszczowe zapalenie mózgu? Kiedy pierwsze objawy pojawią się w ciągu 4 do 28 dni (najczęściej jest to 7 dni) po znalezieniu kleszcza, istnieje spore ryzyko, że to właśnie KZM. Co ważne, zakażenie może przebiegać również całkowicie bezobjawowo.

Jeśli to kleszczowe zapalenie mózgu, objawy w pierwszych dniach po ujawnieniu choroby mogą przypominać grypę. Jest to tak zwana faza zwiastunowa. Zazwyczaj występuje: gorączka, zmęczenie, bóle głowy i mięśni oraz nudności. Na tym etapie bardzo często organizm daje radę pokonać wirusa, ale niestety nie zawsze.

Po okresie objawów grypopodobnych, kiedy już wydaje się, że sytuacja jest pod kontrolą, może pojawić się druga, znacznie groźniejsza faza choroby – neurologiczna. Wynika ona z zapalenia opon mózgowych i mózgu. Oprócz gorączki i coraz silniejszego bólu głowy pojawiają się wówczas dodatkowo: sztywność karku, zaburzenia świadomości, porażenia nerwów czaszkowych, zaburzenia koordynacji oraz porażenia kończyn górnych i dolnych, a nawet mięśni oddechowych. W tym ostatnim przypadku konieczna jest natychmiastowa hospitalizacja, ponieważ jest to sytuacja zagrażająca życiu.

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu

Czy kleszczowe zapalenie mózgu jest wyleczalne? Zazwyczaj tak, jednak w niektórych przypadkach może dojść do poważnych powikłań, a nawet do śmierci. Nie istnieje żaden specjalny lek. W przypadku kleszczowego zapalenia mózgu leczenie jest objawowe, czyli stosuje się środki łagodzące gorączkę i stan zapalny, a także środki zmniejszające ciśnienie wewnątrzczaszkowe. W poważniejszych przypadkach konieczne jest leczenie szpitalne, zwłaszcza gdy dochodzi do porażenia mięśni oddechowych.

Bardzo istotny jest również czas po zakażeniu, kiedy organizm dochodzi do siebie po chorobie. Warto wtedy zapewnić mu dużo odpoczynku i prowadzić zdrowy tryb życia, a także sięgać po preparaty na układ nerwowy, które działają wspomagająco w okresie rekonwalescencji.

Odkleszczowe zapalenie mózgu – powikłania

Odkleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą, która może prowadzić do poważnych powikłań związanych z układem nerwowym. Między innymi może dojść do porażenia i niedowładu nerwów czaszkowych i obwodowych, co objawia się zaburzeniami koordynacji czy osłabieniem i drżeniem mięśni. Jeśli nastąpi uszkodzenie móżdżku, może to prowadzić do osłabienia funkcji poznawczych. Możliwe są także zaburzenia świadomości, koncentracji i snu, a także depresja.

Kleszczowe zapalenie mózgu a borelioza

KZM czasami bywa mylone z boreliozą, ponieważ źródłem zakażenia w obu przypadkach jest najczęściej ugryzienie przez kleszcza. Różnica jest zasadnicza: to wirus z rodziny Flaviviridae wywołuje kleszczowe zapalenie mózgu, a borelioza jest chorobą bakteryjną wywołaną przez krętki z rodzaju Borrelia. Borelioza w niektórych przypadkach również może zaatakować układ nerwowy, początkowo jednak pojawia się tak zwany rumień wędrujący, bóle stawów i mięśni.

Obie choroby są bardzo niebezpieczne i nie zawsze łatwe do zdiagnozowania. Warto jednak pamiętać, że istnieje szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu, podczas gdy przed boreliozą, która jest powszechniejsza, chroni nas jedynie profilaktyka zapobiegająca ugryzieniu przez kleszcza.

Szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu – skuteczność i zalecenia dotyczące szczepienia

W przypadku kleszczowego zapalenia mózgu szczepionka jest najlepszą profilaktyką. Dobra wiadomość jest taka, że jej skuteczność jest wysoka – 95% osób wytwarza przeciwciała ochronne zabezpieczające przed powikłaniami. Niestety konieczne jest podanie 3 dawek: podanie drugiej powinno nastąpić 1-3 miesięcy od pierwszej, a trzeciej po 9-12 miesiącach od drugiej. Następnie konieczne jest przyjmowanie dawki przypominającej co 3-5 lat. Szczepienie najlepiej wykonać zimą lub wczesną wiosną.

Komu najczęściej zaleca się szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu? Jest zalecane wszystkim osobom, które spędzają dużo czasu wśród natury, zwłaszcza leśnikom i pracownikom terenów zielonych, podróżnikom, osobom przebywającym często w ogrodach czy na działce. Ważne jest także zabezpieczenie osób o osłabionym układzie odpornościowym.

Profilaktyka, czyli co robić, aby uniknąć zachorowania na kleszczowe zapalenie mózgu?

Ze względu na brak leku na odkleszczowe zapalenie mózgu, a także na groźne powikłania, a nawet ryzyko utraty życia, warto zwracać uwagę na profilaktykę. Oprócz szczepienia należy przestrzegać wszystkich zasad związanych z ochroną przed ugryzieniem takich jak:

• stosowanie środków odstraszających kleszcze,
• używanie w lesie nakrycia głowy,
• noszenie jasnej odzieży, zakładanie spodni o długich nogawkach,
• zakładanie pełnych butów,
• unikanie wysokich traw i krzewów,
• dokładne oglądanie ciała po przyjściu ze spaceru.

Dzięki tym prostym zasadom można uniknąć niebezpieczeństwa wiążącego się z kleszczowym zakażeniem mózgu, a przy okazji również boreliozą. Jeśli zdarzy się, że jednak kleszcz ugryzie, należy się go jak najszybciej pozbyć, używając specjalnego urządzenia do usuwania tych pajęczaków lub zwykłej pęsety. Kleszcza trzeba chwycić jak najbliżej skóry i pociągnąć w górę – delikatnie, ale zdecydowanym ruchem. Ugryzione miejsce należy zdezynfekować. Można też dodatkowo zastosować maści na ukąszenia owadów, które złagodzą ewentualne dolegliwości skórne takie jak obrzęk czy swędzenie.