U zdrowego człowieka podstawowy materiał energetyczny stanowią węglowodany. Minimalna ilość cukrów, które powinny być dostarczanie z pożywieniem (niezbędna do prawidłowej pracy mózgu), wynosi 130 g i stanowi źródło glukozy, która odżywia mózg i jest niezbędna przede wszystkim do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, krwionośnego i mięśniowego. Jej niedobór powoduje między innymi ketonurię. Czym jest ta choroba?

Trzustka wydziela hormon – insulinę, który zapewnia stałe stężenie glukozy we krwi. Zdarza się jednak, że dochodzi do niedoboru lub braku insuliny, czego następstwem jest niedostateczny dopływ glukozy do komórek. Jeśli poziom glukozy jest za mały, organizm zaczyna pozyskiwać energię przez spalanie tłuszczów (ketonuria). Efektem ich rozkładu są: ketony oraz aceton, które w bardzo krótkim czasie doprowadzają do zakwaszenia organizmu. Ten, broniąc się przed wysokim stężeniem cukru we krwi, zwiększa oddawanie moczu, aby wypłukać jego nadmiar. Osoba chora odczuwa silne pragnienie, jednak najczęściej objętość przyjmowanych płynów jest mniejsza od ilości oddawanego moczu, co dodatkowo stwarza zagrożenie odwodnienia organizmu.

Czym są ciała ketonowe?

Ciała ketonowe należą do produktów rozpadu tłuszczów trawionych przez organizm, w celu pozyskania niezbędnej energii. Metabolizm tłuszczów zachodzi w wątrobie. W procesie ketonurii powstają ciała ketonowe: aceton, kwas acetooctowy oraz kwas betahydroksymasłowy. Jeśli ciała ketonowe uwalniane są w większej ilości, można je wykryć w moczu. W organizmie zdrowym można spotkać jedynie ich śladowe ilości w surowicy krwi. Ich obecność w moczu jednoznacznie wskazuje, że organizm zużywa tłuszcz do produkowania energii, zamiast węglowodanów.

Co oznaczają ciała ketonowe w moczu?

Ketony w moczu, oprócz nieprawidłowej pracy trzustki lub źle leczonej cukrzycy, mogą świadczyć o:

• głodówce trwającej co najmniej kilkanaście godzin,
• stosowaniu diety ograniczającej węglowodany, a bogatej w białko i tłuszcze,
• chorobach metabolicznych,
• nadmiernym wysiłku fizycznym,
• kwasicy ketonowej,
• zmianach u kobiet w ciąży,
• chorobie alkoholowej.

Chwilowa obecność ciał ketonowych w moczu nie jest groźna dla zdrowia. Często występuje przy nadmiernym, długotrwałym wysiłku fizycznym. Jeśli jednak się przedłuża, może doprowadzić do zakwaszenia organizmu. Jest to stan szczególnie niebezpieczny u diabetyków, ponieważ może doprowadzić do śpiączki cukrzycowej.

Przyczyny ketonurii

Obecność ciał ketonowych w moczu może być spowodowana dietą niskowęglowodanową oraz wysokotłuszczową, głodówką, przedłużającym się, wyczerpującym wysiłkiem fizycznym, nadczynnością tarczycy, nadużywaniem alkoholu, długotrwałą biegunką, wymiotami i gorączką, stosowaniem niektórych leków oraz nieleczoną lub nieprawidłowo leczoną cukrzycą. Specjaliści Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego wskazują, że do wystąpienia kwasicy ketonowej może dojść u diabetyków, na skutek przerwania insulinoterapii lub przyjmowania zbyt małych dawek insuliny, zbyt późnego rozpoznania cukrzycy typu 1, ostrego zapalenia trzustki lub ciąży.

Objawy ketonurii

Ketonuria w początkowej fazie przypomina zatrucie pokarmowe – mogą więc pojawić się nudności, wymioty i ból brzucha. Zwiększa się częstość oddawania moczu. Z uwagi na postępujące odwodnienie organizmu, występuje suchość w jamie ustnej i nadmierne pragnienie, zaparcia, a następnie osłabienie, zmęczenie, ból głowy, utrata apetytu i zmiana zapachu potu, oddechu i moczu (wyraźnie wyczuwa się zapach kwaśnych jabłek, ponieważ organizm próbuje usunąć aceton przez płuca).

Jak wykryć ciała ketonowe w moczu?

Ciała ketonowe w moczu można wykryć w ogólnym badaniu laboratoryjnym. Uwzględnia ono barwę moczu, jego gęstość oraz odczyn pH. Analiza składu chemicznego pozwala ustalić wszelkie nieprawidłowości – jak np. obecność białka, cukru oraz ciał ketonowych.

Jak się przygotować do badania ciał ketonowych w moczu?

Aby stwierdzić kwasicę, należy wykonać badanie ogólne moczu, pozwalające wykryć w nim ciała ketonowe. Badanie moczu polega na analizie przeprowadzanej w laboratorium. Przed nim należy zakupić w aptece odpowiedni, sterylny pojemnik na mocz – nie wolno go otwierać, aż do momentu pobierania próbki. Z lekarzem należy ustalić, jakie leki można przyjąć przed badaniem, aby nie zaburzyły wyniku. Należy zachować szczególne zasady higieny, aby nie doszło do zafałszowania wyników. W dniu poprzedzającym badanie nie wolno spożywać produktów, które mogą zabarwić mocz. Należą do nich: buraki, marchew, jagody, witamina B oraz rabarbar. Próbkę moczu należy pobrać na czczo, po minimum 8. godzinach od ostatniego posiłku. Kobiety nie powinny wykonywać badania na dwa dni przed mającą wystąpić menstruacją ani podczas krwawienia. Przed pobraniem próbki należy dokładnie umyć ręce i okolice intymne wodą z mydłem. Mocz do badania powinien pochodzić ze środkowej części strumienia, czyli pierwszą część oddaje się do połowy, do muszli, środkową do pojemnika, a pozostałą znów do muszli. Pojemnik należy dokładnie zamknąć przykrywką. Ważne jest, aby jak najszybciej dostarczyć próbkę do laboratorium (w ciągu 2 godzin).

Jak interpretować badanie ciał ketonowych?

Wyniki badań mogą być dostępne nawet na drugi dzień. Ich interpretacją powinien zająć się lekarz, który skierował na badanie. Posiada on szerszy obraz kliniczny pacjenta – zna jego schorzenia, przyjmowane leki, objawy oraz wyniki innych badań.

Poziom wykrytych ciał ketonowych w moczu podzielono na trzy kategorie: niski (poniżej 19 mg/dl), średni (od 20 do 40 mg/dl) oraz wysoki (powyżej 40 mg/dl). Śladowe lub niewielkie ilości ciał ketonowych w moczu, przy braku innych, dodatkowych objawów, wskazują na nieszkodliwy incydent. Należałoby jednak po kilku godzinach badanie powtórzyć. Jeśli analiza wykazała średnie lub wysokie stężenie ciał ketonowych w moczu, oznacza to zagrożenie dla zdrowia, ponieważ może doprowadzić do zaburzenia równowagi chemicznej krwi i zakwaszenia organizmu. Wymaga szybkiej interwencji lekarskiej. Wysoki poziom ciał ketonowych, jeśli towarzyszy mu wysoki poziom cukru we krwi, wskazuje na źle kontrolowaną cukrzycę.

Leczenie

Leczenie polega w pierwszej kolejności na uzupełnieniu węglowodanów, płynów i elektrolitów w organizmie oraz usunięciu zaburzeń kwasowo-zasadowych. Podawanie węglowodanów pozwala skierować metabolizm na właściwą drogę i zmniejszyć zużycie tłuszczów. Przede wszystkim należy ustalić przyczynę, która wywołała ketonurię. W przypadku cukrzycy należy jak najszybciej wyrównać glikemię i uzupełnić braki insuliny. Jeśli do kwasicy doszło na skutek niedożywienia lub stosowania niewłaściwej diety, należy uzupełnić braki żywieniowe. Wskazany jest również spokój i odpoczynek.

Samo wykrycie obecności ketonów w moczu niekoniecznie oznacza stan chorobowy. Nie należy jednak bagatelizować tej kwestii, a wyniki koniecznie skonsultować z lekarzem.