Dopamina – jaką pełni rolę w organizmie oraz problemy z nadmiarem i niedoborem dopaminy

Dopamina należy do związków chemicznych z grupy katecholamin. Jest wytwarzana i uwalniana między innymi przez komórki nerwowe w mózgu i rdzeniu kręgowym. Pełni funkcję przekaźnika w synapsach w ośrodkowym układzie nerwowym. Jej działanie wpływa na samopoczucie, energię i chęć do działania, motywację, a także wiele innych procesów. Odpowiada również za uczucie szczęścia – słynne „motyle w brzuchu” to właśnie wynik jej działania.

Dopamina - co to? Jaka jest rola dopaminy w organizmie?

Dopamina odgrywa niezwykle ważną rolę w organizmie człowieka. Pełni funkcję neuroprzekaźnika, wpływając na wiele procesów – w zależności od miejsca, w którym jest aktywna. Wpływa między innymi na ciśnienie tętnicze krwi, pracę gruczołów endokrynnych (wydzielania wewnętrznego), koordynację i napięcie mięśni, a także odczuwanie emocji. Odgrywa również istotny wpływ na układ hormonalny – między innymi reguluje wydzielanie hormonu wzrostu, prolaktyny (która pobudza wzrost gruczołów sutkowych podczas ciąży i wywołuje laktację) oraz gonadotropiny (która odgrywa kluczową rolę w prokreacji).

Dopamina oddziałuje ponadto na układ limbiczny, kontrolując procesy psychiczne oraz emocjonalne. Stwierdzono, że zmiany aktywności i ilości neuronów dopaminowych w mózgu mogą doprowadzić do uzależnień, zaburzeń hormonalnych oraz wielu poważnych schorzeń neurologicznych. Należą do nich m.in.: pląsawica, choroba Parkinsona, schizofrenia oraz zaburzenia psychiczne.

Rola dopaminy nie ogranicza się jedynie do funkcji neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym. Jest ona również jedną z trzech amin katecholowych (obok adrenaliny i noradrenaliny), syntetyzowanych przez rdzeń nadnerczy. Wpływają one na receptory dopaminowe D1 i D2 oraz receptory adrenergiczne alfa1 i beta1, oddziałując na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy.

Dopamina – na co wpływa i za co odpowiada?

Dopamina wpływa między innymi na produkcję prolaktyny. Prolaktyna jest hormonem, wydzielanym przez przysadkę mózgową podczas snu, stresu, wysiłku fizycznego oraz stosunku płciowego. Jej synteza i wydzielanie znacznie wzrasta u kobiet w ciąży i karmiących piersią. I tu właśnie wkracza dopamina. Działanie jej polega na hamowaniu uwalniania prolaktyny.

Dopamina zwiększa również motywację do działania i dlatego nazywana jest często neuroprzekaźnikiem wzmocnienia. Wpływa także na nasze emocje i relacje z innymi ludźmi.

U osób zakochanych wzrasta poziom dopaminy, powodując szybszy przepływ krwi, wzrost tętna i uczucie szczęścia oraz euforii. Skutkuje to często oderwaniem od rzeczywistości i postrzeganiem partnera wyłącznie w różowych barwach – nie zauważa się jego wad.

Podobnie dzieje się podczas spożywania ulubionych potraw, czekolady i alkoholu – wzrost dopaminy wywołuje uczucie zadowolenia i spełnienia. Dowiedziono, że dopamina jest zaangażowana w działanie tzw. systemu nagrody. Polega on na tym, że aktywność neuronów dopaminowych wzrasta, gdy oczekujemy na zdarzenie sprawiające nam przyjemność – np. rozrywkę, zakupy, dobre jedzenie, hazard itd.

Naukowcy odkryli również, że odgrywa ona kluczową rolę w procesie powstawania uzależnień. Podczas zażywania substancji psychoaktywnych (kokainy, amfetaminy, alkoholu, nikotyny itp.) znacznie wzrasta ilość dopaminy uwalnianej z zakończeń neuronów dopaminergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym, co wiąże się z odczuwaniem euforii. Niestety, organizm z czasem przyzwyczaja się i aby osiągnąć ten sam efekt pobudzenia, należy przyjmować coraz to większe dawki danej substancji (co w efekcie doprowadza do silnego uzależnienia).

Czym grozi nadmiar dopaminy?

Ponieważ dopamina ma istotne znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu mózgu, zarówno nadmiar dopaminy, jak i jej niedobór odbija się negatywnie na całym organizmie człowieka, prowadząc do wielu chorób.

W przypadku nadmiaru pojawiają się problemy z percepcją i koncentracją uwagi, mogą wystąpić skłonności do hazardu, urojenia i halucynacje. Wielu badaczy uważa, że wzrost poziomu dopaminy wywołuje schizofrenię. Wysoka ilość tego neuroprzekaźnika może również wywołać nadciśnienie tętnicze wtórne. Często przyczyną nadciśnienia jest obecność guza, który produkuje dopaminę. Badanie, pozwalające zmierzyć jej stężenie, wykonuje się, pobierając krew z żyły łokciowej.

Nadmiar dopaminy może również spowodować pląsawicę – poważną chorobę ośrodkowego układu nerwowego. Charakteryzuje się ona występowaniem nieskoordynowanych ruchów ciała, podobnych do tańca. Spowodowane jest to zmniejszeniem napięcia mięśni szkieletowych, co wywołuje drżenie kończyn oraz występowanie ruchów mimowolnych. Leczenie pacjentów polega na farmakologicznym blokowaniu receptorów dopaminergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym.

Główne objawy nadmiaru dopaminy:

• Nadmierna pewność siebie i impulsywność.
• Bezsenność lub trudności z zasypianiem.
  
• Stany lękowe i niepokój.
  
• Paranoiczne myśli lub urojenia.
  
• Zaburzenia psychotyczne (np. halucynacje).
  
• Agresja lub drażliwość.
  
• Uzależnienia (np. od substancji psychoaktywnych lub hazardu).
  
• Nadmierna aktywność i gonitwa myśli.

Czym grozi niedobór dopaminy?

Niedobór dopaminy wywołuje lęki, wewnętrzne napięcie, osłabienie motywacji, niechęć do działania, zmęczenie, apatię, a nawet depresję. Niskie stężenie dopaminy może przypominać objawy podobne do głodu narkotycznego. Niedobór tego neuroprzekaźnika stwierdza się również u dzieci chorujących na ADHD. Podawanie im leków stymulujących jej wytwarzanie korzystnie wpływa na ich zachowanie – stają się spokojniejsze i bardziej skoncentrowane.

Naukowcy uważają również, że niedobór dopaminy doprowadza do choroby Parkinsona, polegającej na zaburzeniu koordynacji ruchów, trudności w utrzymaniu równowagi, spowolnieniu ruchów, sztywności mięśni, zaburzeniu pisania, niewyraźnej mowie oraz drżeniu spoczynkowym mięśni. U podstaw choroby leżą zmiany zwyrodnieniowe komórek istoty czarnej śródmózgowia, które ograniczają produkcję dopaminy. Kiedy dojdzie do obumarcia 80% neuronów, pozostała ich część nie jest w stanie wydzielać wystarczającej ilości neuroprzekaźnika, dlatego pojawiają się charakterystyczne objawy choroby. Leczenie polega na dostarczaniu dopaminy z zewnątrz i hamowaniu jej rozkładu przez specjalistyczne leki.

Niedobór dopaminy - główne objawy

• Obniżony nastrój, apatia,
• Brak motywacji i trudności w podejmowaniu decyzji,
• Problemy z koncentracją i pamięcią,
  
• Zmniejszone odczuwanie przyjemności (anhedonia),
  
• Przewlekłe zmęczenie, brak energii,
  
• Spowolnienie ruchowe,
  
• Zwiększone ryzyko depresji i choroby Parkinsona,
  
• Zaburzenia snu.

Leki na podniesienie dopaminy

Leki na podniesienie dopaminy są stosowane w leczeniu schorzeń takich jak depresja, ADHD czy choroba Parkinsona. Ich celem jest zwiększenie poziomu tego neuroprzekaźnika w mózgu, co poprawia nastrój, motywację i koncentrację. Wybór odpowiedniego preparatu zależy od przyczyny niedoboru dopaminy i powinien być skonsultowany z lekarzem. Niektóre leki na podniesienie dopaminy działają bezpośrednio, inne pośrednio wpływają na jej poziom.

Przykładowe leki na podniesienie dopaminy:

• Bupropion (lek przeciwdepresyjny)
  
• Amantadyna (stosowana w chorobie Parkinsona)
  
• L-DOPA (prekursor dopaminy)
  
• Selegilina (inhibitor MAO-B)
  
• Modafinil (lek poprawiający czujność i koncentrację)

Jak powstaje naturalna dopamina?

Naturalna dopamina może powstawać w dwóch różnych procesach:

• Uwalniania neuroprzekaźnika z zakończeń nerwowych układu współczulnego.
• Wytwarzania dopaminy w rdzeniu nadnerczy.

Może być również syntetyzowana w małych ilościach w pęcherzykach płucnych, trzustce i naczyniach krwionośnych w płucach oraz w sercu.

W pierwszym procesie dopamina wytwarzana jest przez wyspecjalizowane komórki nerwowe, tworzące w mózgu pewne struktury: układ istoty czarnej oraz układ mezokortykolimbiczny. Na jej powstawanie składa się kilka etapów: tyrozyna przekształcana jest w L-DOPA, a w następnym etapie powstaje z niej dopamina.

W procesie drugim dopamina syntetyzowana jest w rdzeniu nadnerczy z aminokwasu tyrozyny pod wpływem dwóch enzymów, hydroksylazy tyrozyny oraz dekarboksylazy dopa.

Dopamina – dawkowanie

• Stężenie 0,5-2 µg/kg mc/ min rozszerza naczynia nerkowe i trzewne w organizmie. Wywołuje to zwiększenie przepływu krwi przez nerki, zwiększenie przesączania kłębuszkowego i wydalanie większej ilości moczu.
• Stężenie 2-10 µg/ kg mc/ min działa na receptory adrenergiczne alfa1 i beta1, które znajdują się w sercu. Skutkuje to przyspieszeniem czynności serca, zwiększeniem siły skurczu mięśnia sercowego oraz zwiększeniem pojemności minutowej serca. W konsekwencji doprowadza do wzrostu skurczowego ciśnienia tętniczego krwi i poprawy przepływu przez naczynia wieńcowe, zaopatrujące mięsień sercowy w krew.
• Stężenie większe od 10 µg/ kg mc/ min oddziałuje na receptory adrenergiczne alfa1, które znajdują się w ścianie naczyń krwionośnych. Powoduje to obkurczenie naczyń krwionośnych, co doprowadza do wzrostu skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego krwi oraz zmniejszenia przepływu krwi przez nerki.

Dopamina podana dożylnie nie przekracza bariery krew – mózg. Dlatego nie wpływa na stan emocjonalny człowieka ani nie wywołuje żadnego działania pobudzającego. Aby uzyskać efekt w postaci stabilizacji nastroju, zwiększenia motywacji i chęci do życia, zwiększenia koncentracji itp. stosowane są prekursory dopaminy. Suplement diety może wspomagać prawidłową pracę układu nerwowego, zwiększać pamięć i koncentrację. Warto wiedzieć, że można kupić bez recepty dopaminę – tabletki te są powszechnie dostępne. Do najpopularniejszych preparatów tego typu należy L-tyrozyna, ekstrakt ze świerzbca właściwego (Mucuna Pruriens), β-fenyloetyloamina (PEA) i fenyloalanina.

Zobacz także artykuł: Witamina B12: jakie są jej właściwości? Skutki niedoboru i nadmiaru witaminy B12