Artretyzm, dna moczanowa i pogarda to wspólna nazwa dla współczesnej choroby cywilizacyjnej. Szacuje się, iż w skali globalnej choruje na nią 1-2% zachodniej populacji, a na przestrzeni dekad liczba zachorowań podwaja się. Choć jest to jednostka chorobowa znana od czasów starożytnych, dopiero teraz naukowcy i lekarze wypracowują odpowiednie metody jej leczenia i profilaktyki. Jedną z terapeutycznych form wspomagania organizmu w czasie trwania choroby jest dieta niskopurynowa.
W niniejszym artykule dokonujemy krótkiej charakterystyki diety niskopurynowej, zwracamy uwagę na wskazania do jej stosowania oraz podajemy listę produktów dozwolonych w diecie. W tekście przybliżamy także zasady diety niskopurynowej, wyjaśniamy jej podstawowe założenia oraz podajemy elementy przykładowego jadłospisu.
Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat dny moczanowej i podagry, przeczytaj artykuł: Dna moczanowa – podagra – objawy, przyczyny, leczenie, dieta
Czym tak właściwie jest dieta niskopurynowa?
Dieta niskopurynowa to dieta lecznicza, stosowana w przypadku wystąpienia zjawiska zwanego hiperurykemią. Jest to jednostka chorobowa wywołana podwyższonym poziomem kwasu moczowego we krwi człowieka. Kwas ten powstaje z tzw. związków purynowych, które trafiają do organizmu wraz z dostarczanym do niego pożywieniem. Puryny to substancje naturalnie występujące w komórkach, z których poziomu są następnie metabolizowane do postaci wspomnianego wcześniej kwasu moczowego. Mimo że służy on do ochrony ludzkich naczyń krwionośnych, jego nadmierna ilość w organizmie może stanowić znaczne zagrożenie życia człowieka. Aby wyeliminować więc ryzyko wystąpienia tego niepożądanego zjawiska, warto sięgnąć po dietę niskopurynową.
Komu zalecane jest stosowanie diety niskopurynowej?
Jako że dieta niskopurynowna zaliczana jest do kategorii diet o charakterze leczniczym, a nie diet odchudzających (jak np. dieta DASH czy dieta proteinowa), jej stosowanie zaleca się przede wszystkim osobom borykającym się z konkretnymi rodzajami schorzeń zdrowotnych. Dieta niskopurynowa, podobnie jak inne diety lecznicze (m.in. dieta wrzodowa, pomocna w terapii problemów skórnych czy ta skierowana wyłącznie dla cukrzyków), ma wspomagać terapię pacjenta i wzmacniać jego organizm podczas walki z chorobą. Szczególnym wskazaniem do jej przestrzegania są takie dolegliwości i stany chorobowe jak: dna moczanowa, artretyzm czy kamica nerkowa. U pacjentów cierpiących na powyżej wymienione choroby wykazuje się – w trakcie badań klinicznych – nadmierne stężenie kwasu moczowego. Nadmiar ten powstaje wskutek dostarczania do organizmu wraz z pożywieniem wysokiej ilości puryn. Dieta purynowa – o wysokiej zawartości związków purynowych, przekształcających się we wspomniany wcześniej kwas moczowy – stanowi znaczące zagrożenie życia i zdrowia tych osób. Ratunkiem okazuje się być dieta niskopurynowa. Co jeść można w trakcie jej stosowania? Jako że produkty bez puryn właściwie nie istnieją, ich ilość ograniczyć można jedynie dzięki zmianie nawyków żywieniowych, zastępując żywność bogatą w puryny produktami o ich mniejszym stężeniu w składzie.
Podstawowe zasady diety niskopurynowej
Dieta nisko purynowa zaliczana jest do diet lekkostrawnych. Jej cechą charakterystyczną jest niska zawartość tłuszczów, przy jednoczesnym zwiększeniu ilości spożywanych węglowodanów. Przygotowane posiłki powinny być gotowane w dużej ilości wody lub na parze. Dozwolone jest także przyrządzanie dań pieczonych w folii lub duszonych, uprzednio jednak niepodsmażanych. Istotną w diecie niskopurynowej zasadą jest ponadto regularne spożywanie posiłków – najlepiej od czterech do pięciu dziennie, przy zachowaniu restrykcji, mówiącej o tym, iż ostatnie z dań powinno być zjedzone maksymalnie 3-4 godziny przed snem. O tym z kolei, jakie produkty są dozwolone, a jakie zabronione w diecie niskopurynowej, zadecydowali eksperci dietetyczni. Dzięki randomizowanym badaniom klinicznym wykonywanym w warunkach laboratoryjnych udało im się stworzyć wykaz produktów o niskiej zawartości puryn w składzie. W dostępnych źródłach literaturowych spis ten przyjmuje najczęściej postać nietekstową, wizualną. Tabela produktów niskopurynowych w sposób przejrzysty informuje o bezpieczeństwie stosowania danego produktu w diecie niskopurynowej. Jadłospis oraz przepisy na poszczególne dania niskopurynowe zależne są wówczas od rekomendacji przedstawionych przez dietetyków,
a opracowana przez nich tabela puryn pozwala na uniknięcie spożycia niebezpiecznych dla zdrowia pacjentów produktów żywnościowych. Znaczącym zaleceniem w omawianym systemie dietetycznym jest także odpowiednie nawodnienie i dbałość o prawidłowe funkcjonowanie wodno-elektrolitowej gospodarki organizmu. Przyjmowanie co najmniej dwóch litrów wody dziennie zapobiega bowiem wytrącaniu się kwasu moczowego w nerkach i łagodzi objawy kamicy nerkowej.
Jakie produkty są dozwolone na diecie niskopurynowej?
Do diet o bardzo różnorodnym, a jednocześnie wysoko sklasyfikowanym składzie dozwolonych produktów spożywczych należy dieta niskopurynowa. Tabela wskazująca bezpieczeństwo spożycia poszczególnego rodzaju żywności dzieli je na trzy podkategorie. Czynnikiem różnicującym szereg produktów jest zaś ilość wytwarzanego kwasu moczowego po ich konsumpcji.
Pierwszą grupę produktów dopuszczonych do spożycia w diecie niskopurynowej stanowi żywność, z której powstaje mniej niż 50 mg wspomnianego kwasu moczowego. Zalicza się do niej przede wszystkim:
- warzywa (np. ziemniaki, buraki, cebula, kapusta – pekińska, biała i kwaszona, marchew, ogórki, sałata, rzodkiewki i pomidory),
- owoce egzotyczne i krajowe (np. pomarańcze, ananas, kiwi, agrest, brzoskwinie, wiśnie, gruszki, jabłka, maliny, porzeczki, truskawki i winogrona) oraz ich przetwory (np. dżemy i konfitury),
- ziarna – np. sezamu, słonecznika lub pestki dyni,
- orzechy – głównie laskowe, ziemne i włoskie,
- niektóre wędliny i wyroby masarskie (np. mortadela i metka),
- chudy twaróg, sery żółte i pleśniowe,
- jaja,
- oliwa z oliwek,
- cukier, miód,
- makarony,
- jasne pieczywo,
- ryż i kasze.
Drugą z dozwolonych w diecie niskopurynowej grup żywności stanowią produkty wytwarzające w procesie trawiennym od 50 do 100 mg kwasu moczowego. Choć ich spożycie jest możliwe, ich ilość w menu należy ograniczać. Sporadycznie można więc sięgać po ryby (m.in. flądry i liny), parówki, kaszanki, niektóre warzywa (np. dynię, zieloną fasolkę szparagową, kapustę włoską i czerwoną, fasolę, groch i soczewicę). Kontrolować należy również spożycie należących do tej kategorii owoców – melonów i bananów.
Jakie produkty są zakazane na diecie niskopurynowej?
Trzecią z omawianych kategorii żywnościowych stanowią produkty niedozwolone w diecie niskopurynowej. Jako że ich spożycie powoduje wzrost stężenia kwasu moczowego w organizmie w ilości powyżej 100 mg, należy je bezwzględnie wyeliminować z codziennego jadłospisu. Wykaz produktów zakazanych obejmuje:
- wędzone, tłuste ryby i owoce morza (np. karpie, śledzie, makrelę, sardynki, łososia oraz krewetki),
- mięso (w tym cielęcinę, jagnięcinę, wołowinę, wieprzowinę, dziczyznę, gęsinę i zająca oraz pieczonego kurczaka),
- konserwy i wywary mięsne,
- tłuszcze pochodzenia zwierzęcego – głównie smalec i słoninę,
- warzywa kapustne (brokuły, kalafior, brukselska) i inne (groszek zielony, kukurydza, papryka, por, szpinak i soja),
- rabarbar,
- grzyby (w tym pieczarki i boczniaki),
- czekoladę,
- przyprawy korzenne i ostre (także pieprz i musztardę),
- alkohol oraz pozostałe napoje (głównie: kawa, kakao, mocna herbata, słodkie napoje gazowane i nierozcieńczone soki owocowe).
Dieta niskopurynowa – jadłospis
Dieta ubogopurynowa powinna składać się z jadłospisu stworzonego na bazie produktów dozwolonych w diecie. Posiłki w systemie odżywiania się osób chorujących na dnę moczanową lub kamicę nerkową muszą być lekkostrawne, z możliwie jak najmniejszym stężeniem puryn w składzie. Przykładowy dzienny jadłospis w diecie niskopurynowej obejmować może: śniadanie, podczas którego spożyty zostanie omlet jajeczny, usmażony na maśle, podany z dżemem wiśniowym; drugie śniadanie – serek twarogowy lub wiejski z dodatkiem szczypiorku i rzodkiewki oraz pieczywem razowym; obiad – schab pieczony z warzywami, np. ziemniakami i marchewką; deser – garść orzechów lub owoc (np. grejpfrut); kolacja – w postaci porcji kaszy jaglanej, duszonego szpinaku z dodatkiem suszonych pomidorów i jogurtu naturalnego.
