Czarny bez, inaczej nazywany bzem lekarskim lub aptecznym, jest krzewem powszechnie występującym w Polsce. Jest doceniany nie tylko ze względu na swoje walory ozdobne i piękny zapach, ale także z uwagi na wartości zdrowotne. Zarówno kwiaty, jak i owoce czarnego bzu posiadają bogactwo witamin i minerałów.

Czarny bez – czym jest oraz jakie ma pochodzenie?

Czarny bez jest krzewem osiągającym dość spore rozmiary, bo nawet 10 metrów wysokości. Czasem nawet rozrasta się na kształt drzewa. Jego kwiaty są białe lub kremowe, skąd zatem nazwa "czarny bez"? Pochodzi ona od jego owoców, które mają barwę ciemnofioletową i średnicę nawet 8 milimetrów.

Jeżeli chodzi o jego pochodzenie, to znany był już w starożytności w Północnej Afryce i Zachodniej Azji. Obecnie jest krzewem, który rośnie również w Europie, gdzie jest bardzo rozpowszechniony. W Polsce występuje na polach, w lasach, w obrębie nieużytków oraz na obrzeżach dróg. Dlatego też często określany jest jako dziki bez.

Jakie właściwości zdrowotne ma czarny bez?

Bogactwem składników posiadających właściwości zdrowotne wykazują się dwie części tego krzewu:

• kwiaty - zawierają kwasy organiczne, sole mineralne, flawonoidy, garbniki i olejki eteryczne,
• owoce - są bogate w witaminy A, B, C, żelazo, wapń, fosfor, ale także w pektyny czy garbniki.

Suszony kwiat bzu ma właściwości przeciwgorączkowe, wykrztuśne, napotne, dlatego polecany jest przy wszelkich infekcjach dróg oddechowych. To sprawia, że jest on, podobnie jak inne rośliny na przeziębienie, polecany przy zwalczaniu różnorakich chorób i ich objawów.

Czarny bez ma też zastosowanie w leczeniu bólu związanego z zapaleniem nerwów rwy kulszowej, migrenami. Ma działanie oczyszczające, regulujące pracę układu trawiennego oraz nerek. Bez czarny, w związku z bogactwem zawartych w nim witamin i antocyjanów, wpływa korzystnie na oczy. Ma także działanie przeciwcukrzycowe (obniża poziom cukru we krwi), a nawet przeciwnowotworowe.

Najpowszechniej jednak czarny bez stosuje się w stanach grypowych. Choć jest bardzo zdrowy i można podawać go w odpowiednich proporcjach również przeziębionym dzieciom, w przypadku najmłodszych to lekarz powinien zbadać i próbować ustalić przyczynę złego samopoczucia. Może być ona bowiem inna niż zwykła infekcja wirusowa, zwłaszcza, gdy katarowi i kaszlowi towarzyszy ból brzucha i gorączka. 

FORMY LEKÓW I SUPLEMENTÓW ZAWIERAJĄCYCH CZARNY BEZ (I INNE ZDROWOTNE ROŚLINY):

Owoce oraz kwiat czarnego bzu (podobnie, jak inne rośliny o prozdrowotnych właściwościach) w lekach i suplementach można spotkać w kilku postaciach, które można wybrać w zależności od upodobań i wymaganego do leczenia stężenia substancji czynnych:

• Sok z czarnego bzu -  jest najczęściej wybieraną formą, pije się go po rozcieńczeniu z wodą lub dodaniu do herbaty;
• Syrop z czarnego bzu - ma postać bardziej skondensowaną niż sok, standardowe dawkowanie to 2 do 4 łyżek dziennie;
• Kapsułki z witaminami - ta forma zawiera duże stężenie substancji czynnych (nie tylko z owoców bzu, ale także innych, np. aceroli);
• Zioła i herbatki - w przypadku herbatek z czarnego bzu warto nie tylko je pić, ale także płukać gardło lub sporządzić z nich inhalację.

Czy czarny bez ma zastosowanie w kosmetyce?

Czarny bez jest rośliną, która ma zastosowanie nie tylko wewnętrzne, ale i zewnętrzne. Może być składnikiem kosmetyków produkowanych przez komercyjnych producentów albo przygotowanych samodzielnie. Szczególnie dobrze radzi sobie z trudną skórą, nadaje się zarówno do cery młodej, trądzikowej o charakterze tłustym czy mieszanym, ale także do cery dojrzałej, skłonnej do powstawania na niej zmarszczek. Czarny bez łagodzi wszelkie podrażnienia, oczyszcza, zwalcza stany zapalne, a także pobudza ukrwienie skóry. 

Prostym w przygotowaniu kosmetykiem jest np. woda z kwiatów czarnego bzu, która działa jak tonik - wystarczy przygotować 400 g kwiatów czarnego bzu, opłukać je, zalać 1 litrem niegazowanej wody mineralnej, gotować na małym ogniu przez 3 minuty, a następnie pozostawić do ostygnięcia na całą noc. Rano należy odcedzić kwiaty, a płyn przelać do szklanej buteleczki i przechowywać w lodówce. Wodę tę stosuje się bardzo prosto: po umyciu twarzy, należy nasączyć wacik odrobiną wody bzowej i przecierać twarz, a następnie zastosować krem pielęgnacyjny.

Jakie są przeciwwskazania dotyczące dawkowania bzu czarnego?

Czarny bez koniecznie trzeba poddać obróbce cieplnej, aby nie tylko przyniósł korzyści, ale także nie zaszkodził. Surowe owoce zawierają sambunigrynę, której trująca właściwość znika po obróbce termicznej! Trzeba o tym bezwzględnie pamiętać, kiedy chcemy skorzystać z dobrodziejstwa tego krzewu przygotowując samodzielnie sok z czarnego bzu lub syrop z bzu.

Natomiast przyrządzone specyfiki z zawartością bzu są bezpieczne nawet dla kobiet w ciąży oraz dzieci już od drugiego roku życia. Oczywiście nie należy przekraczać zalecanych porcji (dziennie 150 ml w przypadku soku i 50 ml w przypadku syropu), ponieważ może to doprowadzić do biegunki i bólów brzucha.

Polecane przepisy z czarnym bzem

Choć przepisów na wykorzystanie bzu jest bardzo dużo, przykładowo można spróbować następujących receptur:

1. Syrop z kwiatów czarnego bzu - składniki do przygotowania 2 litrów syropu: pękata torba kwiatów czarnego bzu, 2 litry wody, 1 kg cukru, świeżo wyciśnięty sok z 2 cytryn, płaska łyżeczka octu jabłkowego; przygotowanie: kwiaty obciąć z gałązek, włożyć do dużego słoika, w garnku rozpuścić cukier w gorącej wodzie, po 15 minutach dodać sok z cytryny i ocet jabłkowy, miksturą tą zalać kwiaty w słoiku, zakręcić i zostawić na 3 dni, następnie odcedzić przez gazę do butelek i syrop z bzu czarnego gotowy! Należy go przechowywać w lodówce.
2. Sok z owoców bzu - składniki: 1 i 1/3 szklanki owoców czarnego bzu, 3 szklanki wody, 2 łyżki startego imbiru, 1 łyżeczka cynamonu cejlońskiego, 1/2 łyżeczki sproszkowanych goździków, 1/3 szklanki miodu; przygotowanie: umyte owoce bez gałązek włożyć do garnka, dodać wszystkie składniki z wyjątkiem miodu i gotować na wolnym ogniu 30 minut, następnie pozostawić do ostygnięcia. Gdy sok będzie jeszcze lekko ciepły przecedzić przez sitko, dodać miód, wymieszać, przelać do słoika. Należy go przechowywać w lodówce.

Preparaty zawierające czarny bez mogą być wykorzystywane nie tylko do leczenia infekcji, ale są też jednym ze sposobów wzmacniania układu odpornościowego. Aby zapobiegać infekcjom, zanim się one pojawią, warto być również aktywnym fizycznie i stosować zasady dobrze zbilansowanej diety, a w okresie zimowym postawić na napoje i produkty rozgrzewające. Taki zdrowy tryb życia w połączeniu z wykorzystaniem dobrodziejstwa natury, jakim jest czarny bez, stanowi najlepszą formę ochrony przed infekcjami.