Choroba dwubiegunowa (ChAD) – przyczyny, objawy i leczenie

ChAD dotyka około 2% Polaków. Choroba przybiera różne oblicza i u każdej osoby może przebiegać inaczej, dlatego tak trudno ją zdiagnozować. Często dotyka osoby o silnej psychice i osobowości. Nie każdy wie, że na chorobę dwubiegunową cierpieli: Kurt Cobain, Jerzy Kosiński, Ernest Hemingway, Theodore Roosevelt, Winston Churchill, Edgar Allan Poe, Wirginia Woolf, Vincent van Gogh, Wojciech Młynarski oraz Zbigniew Herbert. Jak podają źródła plotkarskie, obecnie z dwubiegunówką zmagają się: Katherine Zeta-Jones, Mel Gibson i Jean-Claude Van Damme.

Czym jest choroba dwubiegunowa (ChAD)?

Choroba afektywna dwubiegunowa, zwana inaczej chorobą depresyjno-maniakalną lub cyklofrenią, jest przewlekłym schorzeniem psychicznym. Dwubiegunowość polega na cyklicznie nawracających stanach przygnębienia (depresji) i nadmiernej aktywności (manii) o różnym nasileniu. Pomiędzy tymi fazami występują okresy remisji, czyli stany bez objawów lub z symptomami dyskretnymi. Wczesne rozpoznanie problemu i zastosowanie właściwego leczenia umożliwia wydłużenie okresów remisji, jednak warunkiem skuteczności terapii jest dobra współpraca chorego z lekarzem. Choroba dwubiegunowa może przejawiać się w różnych sferach życia i trudno ujednolicić jej objawy.

Zobacz także: Schizofrenia – jak leczyć chorobę psychiczną? Jakie są objawy i przyczyny?

Jakie są rodzaje choroby dwubiegunowej?

Zasadniczo specjaliści wyróżniają następujące rodzaje choroby dwubiegunowej:

• typ I, w którym występują depresje i manie,
• typ II, składający się z okresów depresji i hipomanii (mania o mniejszym nasileniu). Należy do niego np. tzw. rapid cycling (wyjątkowo ciężki i trudny w leczeniu, ponieważ depresja dwubiegunowa i mania płynnie przechodzą jedna w drugą),
• typ III, w którym dochodzi do obsesji maniakalnej (spowodowany jest silnym oddziaływaniem leków przeciwdepresyjnych),
• półmania i hipomania, związane ściśle z nadużywaniem alkoholu i innych używek,
• choroba afektywna sezonowa, w której depresja ujawnia się najczęściej w okresie jesienno-zimowym, a mania lub hipomania w okresie wiosenno-letnim,
• „miękkie” spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej, w którym występują pewne cechy dwubiegunowości o różnym nasileniu,
• mania jednobiegunowa (występuje dość rzadko), w której mamy do czynienia z nawracającymi stanami maniakalnymi, z pominięciem depresji.

Jak rozpoznać chorobę dwubiegunową? Diagnoza

Bardzo często ChAD pozostaje nierozpoznana, ponieważ stany przygnębienia i euforii występują u ludzi na porządku dziennym. Nawet stany depresyjne są bagatelizowane – pod nazwą „doła psychicznego” są zwalczane indywidualnie na różne sposoby. Trudniej również doskonałe samopoczucie i euforię uważać za stan niepokojący i kwalifikujący się do leczenia. Sygnałem alarmowym powinna być cykliczność występowania wyżej opisanych zmian nastrojów.

W postawieniu właściwej diagnozy bardzo pomocne są testy, polegające na wypełnianiu przez pacjenta kwestionariuszy dotyczących zmiany ich nastrojów. Dzięki nim można stwierdzić, czy u pacjenta występuje choroba dwubiegunowa. Test zawiera pytania oraz określenia odnoszące się do zmian w nastroju – od euforii i zwiększonej aktywności, aż do depresji. Szczere odpowiedzi udzielane przez pacjentów pozwalają uściślić częstotliwość występowania i czas trwania ich zachowań, a także ich wpływ na życie rodzinne i zawodowe.

Bardzo często pacjenci leczeni są na depresję, gdy tymczasem występuje u nich depresja dwubiegunowa. Test zmniejsza ryzyko wystąpienia takich sytuacji. Zdarza się to szczególnie u pacjentów z hipomanią, ponieważ jej objawy są znacznie łagodniejsze niż w przypadku choroby dwubiegunowej typu I. Kwestionariusze są ponadto bardzo pomocne przy monitorowaniu choroby oraz podczas oceny skuteczności leczenia.

Jakie są objawy choroby afektywnej dwubiegunowej?

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej to nawracające i skrajnie różne epizody depresji, hipomanii i manii, które znacząco wpływają na funkcjonowanie osoby chorej. W fazie depresji dominują smutek, lęk, brak energii, zaburzenia snu i apetytu, spowolnienie psychoruchowe oraz trudności w koncentracji. Pojawia się izolacja, niechęć do kontaktów z innymi i nierzadko myśli samobójcze. W okresie hipomanii chory odzyskuje energię, staje się bardziej kreatywny, produktywny i towarzyski – nie odczuwa jeszcze negatywnych konsekwencji. Jednak gdy hipomania przechodzi w manię, objawy stają się destrukcyjne: pojawia się nadmierna pewność siebie, pobudzenie, potrzeba działania, bezkrytycyzm, impulsywność i zaburzenia osądu. Osoba z chorobą dwubiegunową może wtedy podejmować ryzykowne decyzje finansowe, seksualne lub społeczne, a jej zachowanie staje się uciążliwe dla otoczenia. Objawy choroby są silnie zróżnicowane i zmienne, co czyni ją trudną do zdiagnozowania bez profesjonalnej pomocy.

Najczęstsze objawy depresji w chorobie dwubiegunowej:

• Przygnębienie i lęk,
• Brak energii i senność,
  
• Utrata apetytu lub jego wzrost,
  
• Myśli samobójcze,
  
• Wycofanie społeczne.
  

Objawy manii:

• Nadmierna energia i pobudzenie,
• Gonitwa myśli i szybka mowa,
  
• Zawyżona samoocena, przekonanie o własnej nieomylności,
  
• Impulsywność i ryzykowne zachowania,
  
• Nadpobudliwość seksualna i ekstrawaganckie zachowania.
  

Objawy hipomanii:

• Zwiększona kreatywność i produktywność,
• Lepsze samopoczucie i optymizm,
  
• Mniejsze potrzeby snu,
  
• Towarzyskość i otwartość,
  
• Brak wglądu w ewentualne skutki zachowań.
  

Objawy w remisji:

• Stabilny nastrój,
  
• Powrót do codziennego funkcjonowania,
  
• Możliwość prowadzenia życia zawodowego i społecznego,
• Konieczność kontynuacji leczenia i psychoedukacji.

Kto choruje na chorobę dwubiegunową?

Zastanawiając się, kto choruje na chorobę dwubiegunową, warto wiedzieć, że może dotknąć ona osoby w różnym wieku i z różnych środowisk. Najczęściej pojawia się między 15. a 30. rokiem życia, choć zdarzają się przypadki zarówno u młodzieży, jak i u osób starszych. Duże znaczenie mają czynniki genetyczne oraz stresujące wydarzenia życiowe.

Czynniki ryzyka choroby dwubiegunowej:

• Obciążenie rodzinne (występowanie choroby w rodzinie),
• Silne lub przewlekłe stresy,
  
• Zaburzenia hormonalne lub neurologiczne,
  
• Nadużywanie substancji psychoaktywnych,
  
• Nagłe zmiany w rytmie życia (np. zmiany stref czasowych, brak snu).

Jak leczyć chorobę dwubiegunową? Czy dwubiegunowość się leczy?

Czy dwubiegunowość się leczy? Tak – choć to choroba przewlekła, odpowiednio prowadzone leczenie pozwala pacjentom funkcjonować w społeczeństwie, pracować, zakładać rodziny i prowadzić satysfakcjonujące życie. Leczenie jest kompleksowe i trwa przez całe życie, obejmując farmakoterapię, psychoterapię oraz psychoedukację. Kluczowa jest także współpraca pacjenta z lekarzem i wczesne reagowanie na pierwsze objawy nawrotu. Właściwe leczenie zwiększa szanse na długie okresy remisji i ogranicza ryzyko nawrotów manii i depresji.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej obejmuje:

• Stosowanie leków dopasowanych do fazy choroby (neuroleptyki w manii, stabilizatory nastroju w depresji).
• Unikanie leków przeciwdepresyjnych, które mogą wywołać epizod maniakalny.
  
• Psychoterapię ukierunkowaną na rozwój, budowanie samooceny i kontrolę zachowań.
  
• Psychoedukację dla pacjentów i ich bliskich (rozpoznawanie objawów, wsparcie, radzenie sobie z chorobą).
  
• W razie potrzeby – leczenie w trybie przymusowym, jeśli pacjent odmawia terapii.
  
• Hospitalizację bez zgody, gdy pacjent staje się niebezpieczny dla siebie lub otoczenia.
  
• Prowadzenie stabilnego trybu życia, unikanie stresu, przemęczenia i konfliktów.
  
• Stosowanie technik relaksacyjnych wspomagających wydłużenie okresów remisji.

Jakie mogą być przyczyny choroby dwubiegunowej? Czy choroba dwubiegunowa jest dziedziczna?

Badania kliniczne pokazują, że ChAD może być dziedziczone. Nie oznacza to jednak, że u każdej osoby obciążonej genetycznie wystąpi choroba dwubiegunowa. Przyczyny nie zostały dokładnie ustalone i mogą być społeczne, psychologiczne i biologiczne. Należą do nich: długotrwały stres, życie w ciągłym pośpiechu i napięciu, praca pod presją, utrata zatrudnienia, rozbicie rodziny, nadużywanie alkoholu i innych używek. Wśród czynników biologicznych wymienia się różne zaburzenia neurologiczne w mózgu oraz niedoczynność tarczycy.