Choroba dwubiegunowa (ChAD) – przyczyny, objawy i leczenie

ChAD dotyka około 2% Polaków. Choroba przybiera różne oblicza i u każdej osoby może przebiegać inaczej, dlatego tak trudno ją zdiagnozować. Często dotyka osoby o silnej psychice i osobowości. Nie każdy wie, że na chorobę dwubiegunową cierpieli: Kurt Cobain, Jerzy Kosiński, Ernest Hemingway, Theodore Roosevelt, Winston Churchill, Edgar Allan Poe, Wirginia Woolf, Vincent van Gogh, Wojciech Młynarski oraz Zbigniew Herbert. Jak podają źródła plotkarskie, obecnie z dwubiegunówką zmagają się: Katherine Zeta-Jones, Mel Gibson i Jean-Claude Van Damme.

Czym jest choroba dwubiegunowa (ChAD)?

Choroba afektywna dwubiegunowa, zwana inaczej chorobą depresyjno-maniakalną lub cyklofrenią, jest przewlekłym schorzeniem psychicznym. Dwubiegunowość polega na cyklicznie nawracających stanach przygnębienia (depresji) i nadmiernej aktywności (manii) o różnym nasileniu. Pomiędzy tymi fazami występują okresy remisji, czyli stany bez objawów lub z symptomami dyskretnymi. Wczesne rozpoznanie problemu i zastosowanie właściwego leczenia umożliwia wydłużenie okresów remisji, jednak warunkiem skuteczności terapii jest dobra współpraca chorego z lekarzem. Choroba dwubiegunowa może przejawiać się w różnych sferach życia i trudno ujednolicić jej objawy.

Zobacz także: Schizofrenia – jak leczyć chorobę psychiczną? Jakie są objawy i przyczyny?

Jakie są rodzaje choroby dwubiegunowej?

Zasadniczo specjaliści wyróżniają następujące rodzaje choroby dwubiegunowej:

• typ I, w którym występują depresje i manie,
• typ II, składający się z okresów depresji i hipomanii (mania o mniejszym nasileniu). Należy do niego np. tzw. rapid cycling (wyjątkowo ciężki i trudny w leczeniu, ponieważ depresja dwubiegunowa i mania płynnie przechodzą jedna w drugą),
• typ III, w którym dochodzi do obsesji maniakalnej (spowodowany jest silnym oddziaływaniem leków przeciwdepresyjnych),
• półmania i hipomania, związane ściśle z nadużywaniem alkoholu i innych używek,
• choroba afektywna sezonowa, w której depresja ujawnia się najczęściej w okresie jesienno-zimowym, a mania lub hipomania w okresie wiosenno-letnim,
• „miękkie” spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej, w którym występują pewne cechy dwubiegunowości o różnym nasileniu,
• mania jednobiegunowa (występuje dość rzadko), w której mamy do czynienia z nawracającymi stanami maniakalnymi, z pominięciem depresji.

Jak rozpoznać chorobę dwubiegunową? Diagnoza

Bardzo często ChAD pozostaje nierozpoznana, ponieważ stany przygnębienia i euforii występują u ludzi na porządku dziennym. Nawet stany depresyjne są bagatelizowane – pod nazwą „doła psychicznego” są zwalczane indywidualnie na różne sposoby. Trudniej również doskonałe samopoczucie i euforię uważać za stan niepokojący i kwalifikujący się do leczenia. Sygnałem alarmowym powinna być cykliczność występowania wyżej opisanych zmian nastrojów. W postawieniu właściwej diagnozy bardzo pomocne są testy, polegające na wypełnianiu przez pacjenta kwestionariuszy dotyczących zmiany ich nastrojów. Dzięki nim można stwierdzić, czy u pacjenta występuje choroba dwubiegunowa. Test zawiera pytania oraz określenia odnoszące się do zmian w nastroju – od euforii i zwiększonej aktywności, aż do depresji. Szczere odpowiedzi udzielane przez pacjentów pozwalają uściślić częstotliwość występowania i czas trwania ich zachowań, a także ich wpływ na życie rodzinne i zawodowe. Bardzo często pacjenci leczeni są na depresję, gdy tymczasem występuje u nich depresja dwubiegunowa. Test zmniejsza ryzyko wystąpienia takich sytuacji. Zdarza się to szczególnie u pacjentów z hipomanią, ponieważ jej objawy są znacznie łagodniejsze niż w przypadku choroby dwubiegunowej typu I. Kwestionariusze są ponadto bardzo pomocne przy monitorowaniu choroby oraz podczas oceny skuteczności leczenia.

Jakie są objawy choroby afektywnej dwubiegunowej?

Częste nawracające zmiany nastrojów – przygnębienia oraz euforii – mogą wskazywać no to, że występuje choroba dwubiegunowa. Objawy mogą przypominać huśtawkę nastrojów. W okresie depresji pacjent odczuwa nawracające lęki, brak wiary w siebie, pogorszenie pamięci i koncentracji, jest ciągle senny, nie ma ochoty jeść, ma obniżone libido. Nieraz jest niezdolny do wykonywania najprostszych czynności, w skrajnych przypadkach nawet nie chce wstać rano z łóżka, ani się umyć. Może być zahamowany psychoruchowo i trudno z nim nawiązać kontakt. Unika ludzi, a nawet rozmów z bliskimi. Ma bardzo często myśli samobójcze. W okresie hipomanii pacjenci odzyskują równowagę psychiczną. Stają się twórczy i kreatywni. Często w tym czasie osiągają największe sukcesy zawodowe. Artyści przeżywają najbardziej płodne okresy w twórczości. W tej fazie choroba nie zakłóca specjalnie życia chorego i jego bliskich. Stan taki trwa, dopóki hipomania nie przerodzi się w manię – zaburzenie destrukcyjne i bardzo obciążające dla otoczenia. W okresie manii człowiek zmienia się diametralnie. Rozsadza go energia, ma mnóstwo pomysłów, a w każdej podjętej przez siebie działalności widzi sukces. Cechuje go nadmiar sił: nie musi jeść, pić, ani odpoczywać, ponieważ musi działać – szybko i z maksymalnym zaangażowaniem. Jest przekonany o swojej nieomylności. Szybciej mówi, szybciej myśli i wszystko robi lepiej, niż inni. Przesadny optymizm sprawia, że potrafi bezsensownie zainwestować duże kwoty lub rzucić pracę, ponieważ uważa, że właśnie znalazł lepszy sposób zarabiania na życie. Dwubiegunówka w fazie manii wywołuje również nadpobudliwość seksualną, szczególnie wśród mężczyzn. Chorzy wdają się w przypadkowe romanse, płodzą „przypadkowe” dzieci, aby w fazie depresji przeżywać dramaty i rozpacz. Często zdarza się, że w okresie manii pacjenci nagle zaczynają nadużywać alkoholu czy innych używek (chociaż do tej pory było im to obce), wdają się w hazard, zadłużają się w bankach (biorą kredyty i pożyczki, aby bezmyślnie wydawać zdobyte pieniądze). W fazie manii ich zmysły są wyostrzone, pacjenci intensywniej odczuwają smaki, barwy i dźwięki. Zaczynają głośno słuchać muzyki, jaskrawo się ubierać i prowadzić ekscentryczny tryb życia. W okresie remisji chorzy zachowują się normalnie, jednak nie powinni przerywać terapii, aby nie doszło do nagłego nawrotu choroby.

Jak leczyć chorobę dwubiegunową?

Nieleczona choroba afektywna dwubiegunowa może zrujnować życie rodzinne, zawodowe i społeczne. Jednak wczesne rozpoznanie i właściwie dobrane leki (które należy przyjmować przez resztę życia) pozwalają pacjentom w miarę dobrze funkcjonować. Bardzo ważną rolę w leczeniu odgrywa współpraca chorego z lekarzem, oparta na rzetelnej wiedzy na temat swojej przypadłości oraz umiejętności rozpoznawania pierwszych sygnałów nawrotu manii i depresji. Jest to szczególnie ważne, ponieważ lekarz dobiera leki w zależności od fazy i objawów choroby. Głównym celem terapii jest wydłużanie okresu remisji i niedopuszczanie do nawrotów. Leczenie odbywa się kompleksowo. Stosuje się leki farmakologiczne, psychoterapię oraz psychoedukację. W okresie manii chorzy są leczeni neuroleptykami (benzodiazepiny, kwetiapina, olanzapina) hamującymi objawy choroby, natomiast pacjentom w depresji podaje się stabilizatory nastroju (np. sole litu, walproiniany, karbomazepinę). Zasadniczo unika się podawania leków przeciwdepresyjnych, ponieważ mogą one spowodować bezpośrednie przejście depresji w manię. Leki nowej generacji nie wywołują otępienia i nie pogarszają funkcji poznawczych, dzięki czemu pacjenci mogą w miarę normalnie funkcjonować w społeczeństwie (mogą się uczyć, pracować, zakładać rodziny i wychowywać dzieci). Podczas remisji stosuje się psychoterapię, polegającą głównie na rozwijaniu zainteresowań i umiejętności pacjentów, budowaniu ich dobrej samooceny oraz uczeniu, jak kontrolować swoje zachowania. Psychoedukacja pomaga zrozumieć chorobę, uczy, jak rozpoznawać sygnały, kiedy iść do lekarza. Często zalecana jest także dla osób bliskich pacjenta. Pomaga im radzić sobie z chorobą, uzdrawia relacje i uczy, jak reagować oraz postępować w trakcie napadów manii i depresji. Bliscy muszą wiedzieć, że z chorym w manii się nie dyskutuje, ponieważ może to wyzwolić agresję. Jeśli osoba chora nie chce się leczyć, rodzina może zwrócić się do sądu rodzinnego o tzw. leczenie w trybie wnioskowym. W przypadkach szczególnych, kiedy pacjent staje się zbyt agresywny i zagraża otoczeniu lub usiłuje popełnić samobójstwo, może zostać przewieziony do szpitala psychiatrycznego bez swojej zgody. Ważną rolę w leczeniu ChAD odgrywa prowadzenie regularnego, spokojnego trybu życia. Dbałość o zdrowie, unikanie rywalizacji i konfliktów, zachowanie równowagi między pracą, życiem rodzinnym i odpoczynkiem, umiejętność radzenia sobie ze stresem, wydłużają okresy remisji. Bardzo pomocne są także różne techniki relaksacyjne. Należy pamiętać, że stres, napięcie i przemęczenie sprzyjają zaostrzeniu objawów choroby.

Jakie mogą być przyczyny choroby dwubiegunowej?

Badania kliniczne pokazują, że ChAD może być dziedziczone. Nie oznacza to jednak, że u każdej osoby obciążonej genetycznie wystąpi choroba dwubiegunowa. Przyczyny nie zostały dokładnie ustalone i mogą być społeczne, psychologiczne i biologiczne. Należą do nich: długotrwały stres, życie w ciągłym pośpiechu i napięciu, praca pod presją, utrata zatrudnienia, rozbicie rodziny, nadużywanie alkoholu i innych używek. Wśród czynników biologicznych wymienia się różne zaburzenia neurologiczne w mózgu oraz niedoczynność tarczycy.