ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej, to ogólna nazwa zaburzeń zachowania należących do najczęściej występujących u dzieci i młodzieży problemów psychiatrycznych. Jak objawia się ADHD, czym jest spowodowane i jak wygląda leczenie?
Czym jest zespół nadpobudliwości psychoruchowej ADHD? Czy ADHD to choroba psychiczna?
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, w skrócie ADHD, to neurorozwojowe zaburzenia psychiczne powodujące deficyty uwagi, hiperaktywność, nadpobudliwość ruchową lub impulsywność. Pierwsze symptomy ADHD można zauważyć dość wcześnie – zazwyczaj przed ukończeniem przez dziecko 5. roku życia.
Choć ADHD występuje częściej u chłopców, należy podkreślić, że zespół nadpobudliwości psychoruchowej dotyczy w podobnym stopniu obu płci. Jednak o ile u chłopców z reguły dominują objawy nadpobudliwości, u dziewczynek przeważają zaburzenia koncentracji, przez co bywają one błędnie diagnozowane.
ADHD jest rozpoznawane u 4-8% w wieku wczesnoszkolnym, ale w kolejnych grupach wiekowych wartość ta maleje blisko o połowę. Niektóre cechy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą jednak utrzymywać się nawet po osiągnięciu dorosłości.
Jak rozpoznać ADHD? Najczęstsze objawy
Objawy ADHD obejmują przede wszystkim zaburzenia uwagi i koncentracji, porywczość oraz nadruchliwość. Jakie zachowania dziecka mogą świadczyć o wystąpieniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej?
|
Rodzaj objawów |
Charakterystyka |
|
Zaburzenia uwagi i koncentracji |
U dziecka z ADHD obserwuje się trudności w skupieniu uwagi, brak dbałości o szczegóły, roztargnienie, częste zapominanie o czymś i brak odpowiedniej organizacji. Dziecko sprawia wrażenie, jakby nie słuchało, co się do niego mówi. Często jest rozkojarzone, przez co popełnia błędy. Nie potrafi skupić się na wykonywaniu zadań i odkłada je na ostatnią chwilę. Dziecko często gubi przedmioty i nie jest w stanie przypomnieć sobie, gdzie je zostawiło. Unika też wykonywania czynności wymagających zaangażowania i koncentracji. |
|
Porywczość |
Dziecko z ADHD jest niecierpliwe, próbuje skupiać uwagę innych na sobie, często podejmuje ryzykowne działania. Wyraża emocje i myśli bez zastanowienia, nie biorąc pod uwagę ewentualnych konsekwencji. Podczas zadań i zabaw grupowych nie umie cierpliwie czekać na swoją kolej, często przeszkadza innym. |
|
Nadruchliwość |
Dziecko z ADHD jest w ciągłym, ale zwykle bezcelowym ruchu. Nawet w sytuacjach, w których powinno pozostać w jednym miejscu, szybko zaczyna się wiercić czy bawić. Często zachowuje się niestosownie do okoliczności, nie jest w stanie powstrzymać się od mówienia, podczas zabawy jest głośne, a odpoczynek w ciszy i spokoju sprawia mu trudności. Ma problemy z kontynuowaniem rozpoczętych zadań i zarzuca ich wykonanie. |
Warto jednak zaznaczyć, że symptomy te mogą występować u każdego dziecka z innym nasileniem.
Co może być przyczyną występowania ADHD?
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej może mieć wiele przyczyn – zazwyczaj trudno jest wskazać jeden, konkretny czynnik powodujący ADHD. Na występowanie zaburzeń wpływ mogą mieć:
- predyspozycje genetyczne,
- urazy doznane w trakcie ciąży,
- mała waga urodzeniowa,
- niedotlenienie dziecka podczas porodu i inne urazy okołoporodowe.
Za pojawienie się zespołu nadpobudliwości psychoruchowej odpowiadać mogą również szkodliwe czynniki, które już w czasie ciąży doprowadziły do zaburzeń rozwoju lub uszkodzenia centralnego układu nerwowego u dziecka. Są to przede wszystkim:
- palenie papierosów przez kobietę w ciąży,
- picie alkoholu przez ciężarną,
- zażywanie substancji psychoaktywnych przez matkę,
- ekspozycja na pestycydy, zatrucia metalami ciężkimi.
Dość powszechnie uważa się także, że ADHD jest powodowane przez błędy wychowawcze. Jak jest naprawdę? Nieprawidłowości w środowisku rodzinnym nie są bezpośrednią przyczyną ADHD, ale w przypadku dzieci predysponowanych do tego typu zaburzeń mogą mieć wpływ na to, kiedy się one ujawnią i jaki będą miały przebieg. Do niekorzystnych czynników wychowawczych zalicza się:
- zaniedbania ze strony rodziców lub opiekunów,
- niestabilność środowiska rodzinnego (np. rozwód rodziców),
- przemoc wobec dziecka.
Jak prawidłowo diagnozować ADHD?
Właściwe rozpoznanie ADHD wymaga współpracy kilku specjalistów – przede wszystkim psychologa, psychiatry i pediatry, a niekiedy też neurologa dziecięcego. Ważnym elementem postępowania jest wnikliwy wywiad z rodzicami dotyczący funkcjonowania dziecka w domu, szkole i w gronie rówieśników. W ramach diagnostyki wykonuje się również testy mające na celu ocenę intelektualną dziecka, zdolność zapamiętywania, koncentracji i kojarzenia oraz sprawność i koordynację ruchową.
Niezwykle istotne jest, by przed postawieniem rozpoznania wykluczyć inne schorzenia natury psychicznej, które mogą dawać podobne objawy, takie jak zaburzenia lękowe, zaburzenia zachowania, problemy adaptacyjne, upośledzenie umysłowe, nerwica natręctw czy choroba afektywna dwubiegunowa. Należy jednak mieć na uwadze, że u dzieci z ADHD nierzadko równolegle występuje dodatkowa dolegliwość o podłożu psychicznym – najczęściej dysleksja, zaburzenia lękowe i zaburzenia zachowania. Ponadto należy uzyskać pewność, że obserwowane symptomy nie są efektem zaburzeń neurologicznych i somatycznych, w tym działań niepożądanych leków, zaburzeń wzroku lub słuchu, padaczki czy schorzeń tarczycy.
Objawy ADHD u 5-latka
U 5-latka objawy ADHD mogą stać się bardziej zauważalne, gdy dziecko zaczyna uczęszczać do przedszkola, gdzie wymagana jest większa koncentracja i umiejętność kontrolowania impulsów. Maluchy z ADHD często wykazują nadmierną ruchliwość, trudności z siedzeniem w jednym miejscu oraz krótką uwagę, co może wpływać na ich relacje z rówieśnikami i nauczycielami.
- Nadpobudliwość i trudności w uspokojeniu się
- Trudności w koncentracji na zadaniach lub zabawach
- Częste przerywanie rozmów lub zadań
ADHD u 3-latka - objawy
W wieku 3 lat objawy ADHD mogą być subtelniejsze, ale dziecko może już wykazywać trudności w regulowaniu swojego zachowania. Tego wieku dziecko z ADHD może mieć problem z czekaniem na swoją kolej, częściej się irytować lub wykazywać nadmierną impulsywność.
- Trudności w oczekiwaniu na swoją kolej
- Wysoka aktywność fizyczna, brak chęci do odpoczynku
- Impulsywne reagowanie na sytuacje, szybkie zmiany nastrojów
Objawy ADHD u 2-latka
Chociaż w tym wieku rozpoznanie ADHD jest trudne, niektóre objawy mogą się już pojawiać, jak np. nadmierna aktywność i trudności z zachowaniem spokoju. Dziecko może mieć również problem z długotrwałym skupieniem uwagi na zabawie lub aktywności.
- Nadmierna ruchliwość, brak chęci do spokojnych zabaw
- Trudności z rozumieniem i reagowaniem na proste polecenia
- Częste zmiany nastrojów, szybkie przechodzenie od jednej aktywności do drugiej
W jaki sposób leczone jest ADHD?
Schemat leczenia ADHD obejmuje zazwyczaj z kilku elementów. Może on składać się z:
- psychoterapii,
- terapii rodzinnej,
- terapii dziecka w grupie rówieśniczej,
- zajęć psychoedukacyjnych dla rodziców,
- leczenia farmakologicznego.
Program terapii jest opracowywany indywidualnie przy uwzględnieniu wieku dziecka, ogólnego stanu zdrowia, rodzaju występujących objawów oraz podatności na poszczególne działania terapeutyczne. Niekiedy wspomagająco stosuje się leki i suplementy poprawiające koncentrację. Mogą to być kapsułki z kwasami tłuszczowymi omega-3 i omega-6 oraz EPA, które dodatkowo wspierają pracę mózgu i redukują zaburzenia uwagi, impulsywność oraz nadpobudliwość. Inne rozwiązanie to kapsułki z ekstraktem z liści bacopy drobnolistnej, które wspomagają funkcjonowanie mózgu, zwiększają zdolności koncentracyjne i poprawiają pamięć. W przypadku zaburzeń snu i rytmu dobowego czasem zaleca się przyjmowanie melatoniny, która wydłuża sen i podnosi jakość nocnego odpoczynku.
Do czego może prowadzić ADHD?
Podobnie jak w przypadku wielu innych zaburzeń, także nieleczone ADHD może prowadzić do powikłań zdrowotnych i emocjonalnych. Trudności w szkole, słabsze wyniki czy odrzucenie przez rówieśników mogą powodować obniżenie poczucia własnej wartości i problemy emocjonalne. Z kolei nieleczone ADHD u osób dorosłych może skutkować kłopotami natury osobistej i zawodowej. Wśród najczęstszych powikłań zdrowotnych zespołu nadpobudliwości psychoruchowej wymienia się:
- uzależnienie od papierosów, alkoholu i narkotyków,
- zaburzenia lękowe i depresyjne,
- objadanie się prowadzące do otyłości,
- kłopoty ze snem,
- próby samobójcze.
Zaburzenia zachowania będące wynikiem ADHD są jednymi z częstszych przyczyn wizyt dzieci i młodzieży u psychologa lub psychiatry. Objawów mogących świadczyć o wystąpieniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej należy ich bagatelizować – nieleczony może spowalniać rozwój dziecka oraz powodować liczne problemy emocjonalne i osobiste w dorosłym życiu.
Źródła:
- Dmitrzak-Weglarz, M., Duda, J., & Słopień, A. (2021). Postępy i trudności w identyfikacji biologicznych i genetycznych przyczyn zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Psychiatria Polska
- Kowalczyk, T. (2022). ADHD: niewidzialna choroba. Psychiatria Spersonalizowana, 1(1): 25–31
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
